İstisnai Memurluk, 659 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 59, 60, 61 ve 163’ncü maddelerinde yer alan hükümlerle düzenlenmiştir. Devlet Memurları Kanunu’nun 59’uncu maddesinde sayılan kurum, kadro ve unvanlara istisnai memuriyet kapsamında atama yapılabilecektir. 59’uncu maddede yer verilen kurum, kadro ve unvanlar kıyas veya yorum yolu ile genişletilmesi mümkün değildir. Madde hükmünde sayılan memurların bulundukları bu kadrolar emeklilik aylığının hesabında ve diğer memurluklara naklen atanmalarında herhangi bir sınıf için kazanılmış hak sayılması mümkün değildir. Bu görevlerde bulunan memurların emeklilik kıdemleri yürümekte devam edecektir.
Kanunu 60’ncı maddesinde istisnai memurluklara 48’inci maddede yazılı genel şartları taşıyan kimselerden atanmalar yapılabileceği ve kuruluş kanunlarındaki veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerindeki özel hükümler saklı olduğu ancak Devlet sanatçılarında aranacak nitelikler bir yönetmelikle belirtileceği ve Dışişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirliğine atanabilmek için bir yabancı dili çok iyi bilmek ve özel yönetmeliğinde belirtilecek diğer nitelikleri taşımak şart olduğu belirtilmiştir.
657 sayılı Kanun’un 48’inci maddesinde yazılı genel şartlar;
“1. Türk Vatandaşı olmak
2. Bu Kanunun 40 ncı maddesindeki yaş şartlarını taşımak,
3. Bu Kanunun 41 nci maddesindeki öğrenim şartlarını taşımak,
4. Kamu haklarından mahrum bulunmamak
5. Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, (…)(1) zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak.
6. Askerlik durumu itibariyle;
a) Askerlikle ilgisi bulunmamak,
b) Askerlik çağına gelmemiş bulunmak,
c) Askerlik çağına gelmiş ise muvazzaf askerlik hizmetini yapmış yahut ertelenmiş veya yedek sınıfa geçirilmiş olmak,
7. 53 üncü madde hükümleri saklı kalmak kaydı ile görevini devamlı yapmasına engel olabilecek (…)(2) akıl hastalığı (…)(2) bulunmamak.”
657 sayılı Kanunun 60’ıncı maddesi gereğince istisnai memurluklara atananlar hakkında bu Kanunun atanma, sınavlar, kademe ilerlemesi ve derece yükselmesi dışında kalan bütün hükümleri uygulanır. Bir diğer ifade ile Kanunun atanma, sınavlar, kademe ilerlemesi ve derece yükselmesine ilişkin hükümler istisnai memurluklarda uygulanamayacaktır. Ancak istisnai bir memuriyet kadrosuna atananlar, atandıkları kadronun derece aylığının ilk kademesini kazanılmış hak olarak elde ettikleri tarihten itibaren, haklarında bu kanunun kademe ilerlemesi ve derece yükselmesine dair hükümleri uygulanır. Bunun yanı sıra Bakanlıklar özel kalem müdürlüklerine, valiliklere, büyükelçiliklere, elçiliklere, daimi temsilciliklere atananların, atandıkları derecelerde geçirdikleri süreler, kazanılmış hak sayılmamak şartıyla, kademe ilerlemesinde (üst dereceye atanmaları halinde 161 inci maddenin A bendi uyarınca) değerlendirilecektir.
İstisnai Memurluktan Ayrılma
İstisnai memurluklardan ayrılanların durumu 657 sayılı Kanunun 163’üncü maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre İstisnai memuriyetlere:
a) Bu Kanuna tabi kurumlardan atanmış olanlar, ayrıldıkları sınıfa dönmek istedikleri takdirde, istisnai memuriyetlerde geçirmiş oldukları süre, bu Kanunda derece terfii için belirtilen esaslara göre girebilecekleri yeni derecenin tayininde normal derece terfii sürelerine karşılık sayılır. Bu gibilerin, derece terfii süresine karşılık sayılan süreden geri kalan kısmı kademe terfiinde dikkate alınır. Bu gibiler, aynı şartlardan faydalanarak, 71’inci madde hükümlerine uyulmak kaydıyla, başka bir sınıfa da girebilirler.
b) Bu Kanuna tabi olmayan kurumlardan atananlar, bu Kanuna tabi kurumlarda bir göreve atanmayı istedikleri takdirde, istisnai memuriyette geçirilen süre (a) fıkrasındaki esaslara göre ve girilecek derecenin sınav veya seçmesini başarmak kaydıyla, derece ve kademe ilerlemesine sayılır. Bu gibiler için adaylık hükümleri uygulanmaz.
Bununla birlikte 12 Eylül 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2018/7 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi’ne göre tüm kamu kurum ve kuruluşları tarafından 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 59 maddesinde yer alan istisnai kadrolara yapılacak açıktan atama işlemleri için Cumhurbaşkanlığı izni alınması gereklidir. Bu kapsama belediyeler de dahildir.