Karar Künyesi
Belediye Bütçe İçi İşletmesi olan Milas Belediyesi Labranda Memba Suyu İşletme ve İştirakler Müdürlüğünde yapılan incelemelerde; ödenek kullanımında, iktisadi ticari işler dışındaki giderlerde, taşınırların kaydında, kredi işlemlerinde, muhasebe kayıtlarında, alacakların takibinde ve faaliyet alanlarında aşağıda belirtilen hatalı uygulamalar tespit edilmiştir:
Bütçe içi işletmenin iktisadi ve ticari işler için kullanılan ödeneğinin muhasebeleştirme işlemlerinin mevzuatta belirtilen şekliyle yapılmadığı görülmüştür.
Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “Bütçe işlemleri” başlıklı 8’inci maddesinde: “…
İşletme ödeneğinin iktisadi ve ticari işler için nakit sermaye olarak kullanılacak kısmı ise ekonomik sınıflandırmada borç verme kodunda gösterilir. Bu ödenek işletme adına açılmış bir özel hesaba aktarılmak suretiyle kullanılır.
İşletme ödeneğinden kullanılmayan kısmı yıl sonunda iptal edilir. İşletme faaliyetlerinden sağlanan gelir fazlası veya kâr mahalli idare bütçesine gelir kaydedilir. …” denilmektedir. Yönetmelik’in düzenlemesine göre, işletmenin iktisadi ve ticari işleri için nakit sermaye olarak kullanılacak ödeneğin Belediyenin bütçesinde ekonomik sınıflandırmada I. düzey 08-Borç verme kodunda gösterilmesi, bu ödeneğin işletme adına açılmış özel bir banka hesabına aktarılmak suretiyle kullanılması, işletme ödeneğinden kullanılmayan kısmının yıl sonunda iptal edilmesi ve işletme faaliyetlerinden sağlanan gelir fazlası veya kârın mahalli idare bütçesine gelir kaydedilmesi gerekmektedir.
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin "132 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı"na ilişkin “Hesabın işleyişi” başlıklı 102’nci maddesinde: “…
Borç
Bütçedeki ödeneğine dayanılarak yapılan ve vadesi bir yıl veya faaliyet dönemi ile sınırlı olan borç verme işlemlerinden doğan alacaklar bir taraftan bu hesaba borç, 103-Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına veya ilgili diğer hesaplara alacak; diğer taraftan 830- Bütçe Giderleri Hesabına borç, 835-Gider Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.
…
Alacak
Bütçedeki ödeneğine dayanılarak verilen borçlardan yapılan tahsilat bir taraftan 102-Banka Hesabı ya da ilgili diğer hesaplara borç, … diğer taraftan 800-Bütçe Gelirleri Hesabına alacak, 805-Gelir Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.
Bu hesapta kayıtlı alacaklardan vadesinde tahsil edilemeyenler … bu hesaba alacak, 137-Takipteki Kurum Alacakları Hesabına borç kaydedilerek takibe alınır.” düzenlemesi yer almaktadır. Madde düzenlemesinden anlaşılacağı üzere; 132 no.lu hesap, bütçedeki ödeneğine dayanılarak yapılan ve vadesi bir yıl veya faaliyet dönemiyle sınırlı olan borç vermeden kaynaklanan alacakların izlenmesi için kullanılır.
Bu bağlamda, İşletmenin iktisadi ve ticari işleri için belirlenen ödeneğinin kullanılmak üzere bankada açılan özel hesaba aktarıldıkça, "103 Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı"na (-) alacak, "132 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı"na borç, diğer taraftan "830 Bütçe Giderleri Hesabı"na borç, "835 Gider Yansıtma Hesabı"na alacak; bütçedeki ödeneğe dayanılarak verilen borcun tahsilinde de "102 Banka Hesabı"na borç, 132 no.lu hesaba alacak, diğer taraftan "800 Bütçe Gelirleri Hesabı"na alacak, "805 Gelir Yansıtma
Hesabı"na borç kaydedilmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Ayrıca vadesinde tahsil edilemeyen borçlardan alacaklar, 132 no.lu hesaba alacak, "137 Takipteki Kurum Alacakları Hesabı"na borç kaydedilmelidir.
Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “Bütçe işlemleri” başlıklı 8’inci maddesinin beşinci fıkrasına göre, işletmede gelir fazlası veya kâr oluşunca, Belediye bütçesine; 102 no.lu hesaba borç, "600 Gelirler Hesabı"na alacak ve 800-805 no.lu hesaplara kaydının yapılarak gelir kaydedilmesi gerekmektedir.
Yapılan incelemelerde, Bütçe İçi İşletmenin iktisadi ve ticari işler için kullanılan ödeneğinin muhasebeleştirme işlemlerinin ve alacağın takibinin 132 no.lu hesapta yapılmadığı ve ilgili diğer hesapların (800-805-830-835 no.lu) kullanılmadığı tespit edilmiştir.
Ayrıca Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “Muhasebe yetkilisi” başlıklı 5’inci maddesi birinci fıkrasına göre, İşletmenin hesabı, muhasebe yetkilisi tarafından, mahalli idare kesin hesabına dâhil edilerek ilgili mercilere verilmesi gerekir. Yine Yönetmelik’in “Muhasebe işlemleri” başlıklı 9’uncu maddesinin ikinci fıkrasına göre, işletmenin Kurumlar Vergisine tabi faaliyetleri, hesap planı bakımından, sadece bütçe işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasına ilişkin olarak Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine tabidir. Yani İşletmede, iktisadi ve ticari işler için ayrılan ödeneği kullanırken yapılan harcamalar ve elde edilen gelirlerin, Belediye kesin hesabında muhasebeleştirmesinde, giderler için 830-835 no.lu hesapların, gelirler için ise 800-805 no.lu hesapların kullanılması gerekmektedir.
Belediye tarafından verilen cevapta; Bütçe İçi İşletmenin iktisadi ve ticari işler için kullanılan ödeneğinin muhasebeleştirme işlemlerinin mevzuatta belirtilen şekliyle yapılacağı belirtilmiştir.
Sonuç olarak; Bütçe İçi İşletmenin iktisadi ve ticari işler için kullanılan ödeneğinin kaydı, muhasebeleştirme işlemleri ile alacağın takibinin, yukarıda açıklaması yapılan ilgili hesaplar kullanılarak yapılması gerekmektedir.
Mahalli idare kaynaklarından karşılanması gereken giderlerin Bütçe İçi İşletme özel hesabından karşılandığı görülmüştür.
Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “Bütçe işlemleri” başlıklı 8’inci maddesinde: “…
(3) İşletmenin iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan personel giderleri, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi giderleri, mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye giderleri ile transferleri mahalli idare bütçesinden yapılır. …” denilmektedir. Yönetmelik’in düzenlemesine göre, Bütçe İçi İşletmeye ait personel, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi, mal ve hizmet alımı ile sermaye giderlerinin Belediye kaynaklarından karşılanması gerekmektedir.
Yapılan incelemelerde, Bütçe İçi İşletmenin iktisadi ve ticari işlere ilişkin giderleri dışında yer alan personel, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi, mal ve hizmet alımı ile sermaye giderlerinin işletme adına bankada açılan özel hesaptan yapıldığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla, Belediyenin mali tablolarında bu gider kalemlerine ait harcamaların kaydı görünmemektedir. Bu nedenle Belediye mali tabloları gerçeği yansıtmamaktadır.
Belediye tarafından verilen cevapta; Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği'nin 8'inci maddesinin 3'üncü fıkrasında “(3) İşletmenin iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan personel giderleri, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi giderleri, mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye giderleri ile transferleri mahalli idare bütçesinden yapılır.” hükmü gereğince İşletme ve İştirakler Müdürlüğü bünyesinde çalışan 1 müdür, 6 memur, 13 işçi ve 21 hizmet alımı personeli ile toplamda 41 personel giderinin Bütçe İçi İşletmeden karşılandığı, bu personelin iktisadi ve ticari işlere ilişkin giderlerle ilgili işler için kullanıldığı belirtilmektedir.
Belediye tarafından gönderilen cevap değerlendirildiğinde; adı geçen Yönetmelik maddelerinde, Bütçe İçi İşletmelerin iktisadi ticari işleri için maliyet hesabı yapılacağı ve giderlerin maliyet dağılımına göre karşılanacağına dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Yönetmelik hükmü açık olup, iktisadi ticari işler dışında kalan, Bütçe İçi İşletmeye ait personel, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi, mal ve hizmet alımı ile sermaye giderleri Belediye kaynaklarından karşılanmalıdır. İşletme ve İştirakler Müdürlüğü Belediye'nin bir birimi olup diğer birimlerde personel ve SGK giderleri nasıl karşılanıyorsa aynı usulde bu Müdürlüğün salt iktisadi ticari işler dışında kalan diğer giderleri de Belediye kaynaklarından karşılanmalıdır.
Sonuç olarak; Bütçe İçi İşletmenin iktisadi ve ticari işler için yapılan harcamalarının dışında kalan yukarıda yer alan gider kalemlerine ait harcamaların Belediye kaynaklarından karşılanması gerekmektedir.
Bütçe İçi İşletmede kullanılmak üzere edinilen taşınır malların Belediye taşınır ve muhasebe kayıtlarına alınmadığı görülmüştür.
Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “İşletmenin mahalli idare teşkilat yapısındaki yeri” başlıklı 4’üncü maddesinde: “(1) İşletme, … diğer belediyelerde ise, İşletme Müdürlüğü veya İşletme ve İştirakler Müdürlüğü şeklinde ayrı bir hizmet birimi olarak kurulabileceği gibi, mevcut bir hizmet birimi içinde de kurulabilir.” ve “Bütçe işlemleri” başlıklı 8’inci maddesinde: “…
(3) İşletmenin iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan … mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye giderleri … mahalli idare bütçesinden yapılır. …” ve “Muhasebe işlemleri” başlıklı 9'uncu maddesinde:
“(1) İşletme faaliyetlerinin muhasebe işlemleri 10/3/2006 tarihli ve 26104 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine göre mahalli idarenin muhasebe biriminde tutulur. …” denilmektedir.
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği'nin “İşletmeler” başlıklı 21'inci maddesinde; “… İşletmeler için ayrı bütçe düzenlenmeyip, kurum bütçesi içerisinde ana hizmet birimi gibi kodlanır.” denilmektedir.
Yukarıdaki mevzuat hükümlerine göre, Bütçe İçi İşletmede yapılan mal ve hizmet alımları ile sermaye giderlerinin Belediye kaynaklarından karşılanması, bu kapsamda alınan makine, teçhizat ve diğer taşınır malların; Belediye taşınır kayıtlarında ve mali tablolarında yer alması gerekmektedir. İşletme faaliyetlerinin muhasebe işlemleri, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği'nin tahakkuk esaslı muhasebe planına bağlı olarak yapılmalıdır.
Yapılan incelemelerde, Bütçe İçi İşletmenin iktisadi ve ticari işlere ilişkin giderleri dışında yer alan mal ve hizmet alımları ile sermaye giderlerinin işletme hesabından yapıldığı, dolayısıyla Belediyenin mali tablolarında; İşletme hesaplarında yer alan "253 Tesis Makine ve Cihazlar Hesabı"nda 1.091.723,57 TL, "255 Demirbaşlar Hesabı"nda 14.160.117,65 TL ve "257 Birikmiş Amortismanlar Hesabı"nda 4.262.294,64 TL kayıtlı taşınır malların kaydının yer almadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle mali tablolar gerçeği yansıtmamaktadır.
Belediye tarafından verilen cevapta; Bütçe İçi İşletmenin iktisadi ve ticari işlere ilişkin mal ve hizmet alımları ile sermaye giderlerinin işletme hesabından yapıldığı, söz konusu taşınırların, İşletmenin ticari ve iktisadi işlerinin yürütülmesi için kullanılan taşınırlar olduğu,
bundan dolayı bu taşınırların Belediye taşınır kayıtlarında ve mali tablolarında yer almadığı belirtilmiştir.
Belediye tarafından gönderilen cevap değerlendirildiğinde; adı geçen Yönetmelik maddelerinde, Bütçe İçi İşletmelerin iktisadi ticari işleri için maliyet hesabı yapılacağı ve giderlerin maliyet dağılımına göre karşılanacağına dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Yönetmelik hükmü açık olup, Bütçe İçi İşletmeye ait salt iktisadi ticari işler dışında kalan mal alımları ile sermaye giderleri Belediye kaynaklarından karşılanmalıdır. İşletme ve İştirakler Müdürlüğü Belediye'nin bir birimi olup diğer birimlerde mal alımı ve sermaye giderleri nasıl karşılanıyorsa, aynı usulde bu Müdürlüğün salt iktisadi ticari işler dışında kalan mal alımı ve sermaye giderleri de Belediye kaynaklarından karşılanmalı, taşınır kayıtları da Belediye hesaplarında yer almalıdır.
Sonuç olarak; Bütçe İçi İşletmede kullanılan salt iktisadi ticari işler dışında kalan taşınır malların envanter çalışmaları yapılarak İşletme ve İştirakler Müdürlüğü birimi altında Belediye taşınır kaydında ve mali tablolarında yer alması gerekmektedir.
Bütçe İçi İşletme için çekilen kredinin belediye muhasebe kayıtlarında yer almadığı görülmüştür.
Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “Bütçe işlemleri” başlıklı 8’inci maddesinde: “…
(3) İşletmenin iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan …, mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye giderleri … mahalli idare bütçesinden yapılır.
…
Ticari faaliyetin ve iktisadi teamüllerin gerektirdiği kısa vadeli borçlanmalar dışında, finansman amacı ile borçlanma yapılamaz.” denilmektedir. Yönetmelik’in düzenlemesine göre, bütçe içi işletmeler finansman amacı ile kısa veya uzun vadeli banka kredisi kullanamaz. Ancak ticari faaliyet ve iktisadi teamül gereği kısa vadeli borçlanma yapabilir. Yani ticari amaçlı mal ve hizmet alımları için 3 ay, 6 ay gibi vadeli borçlanma yapabilir. Yine Yönetmeliğe göre, mal ve hizmet alımları ile sermaye giderleri belediye kaynaklarından karşılanabilecek ve bütçe içi işletmenin ayrı bir tüzel kişiliği bulunmadığı için bu giderlerin finansmanı amacıyla kısa ya da uzun vadeli olarak banka kredisi kullanımı ancak belediyece yapılabilecektir.
Yapılan incelemelerde, Belediye tarafından Bütçe İçi İşletme için toplamda iki ayrı bankadan 14.750.000,00 TL banka kredisi kullandığı, bu kredilerin ödemesinin İşletme tarafından yapıldığı bu nedenle söz konusu kredi tutarı ve 1.890.350,56 TL faiz tutarının Belediye mali tablolarında yer almadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle, Belediyenin 2021 yılı bilançosunda kalan kredi anapara borcu olan 12.176.094,06 TL ve faaliyet sonuçları tablosunda yılına ait faiz gideri olan 1.890.350,56 TL tutar yer almadığı için Belediye mali tabloları gerçeği yansıtmamaktadır.
Belediye tarafından verilen cevapta; Bütçe İçi İşetmenin iktisadi ve ticari işlere ilişkin mal ve hizmet alımları ile sermaye giderlerinin işletme hesabından yapıldığı, söz konusu kredilerin, İşletmenin ticari ve iktisadi işlerinin yürütülmesi için kullanılan taşınırların alımında kullanıldığı, bundan dolayı bu kredilerin Belediye kayıtlarında ve mali tablolarında yer almadığı belirtilmiştir. Cevapta, bulguda yer alan İşletmenin kısa ve uzun vadeli kredi çekemeyeceğine ilişkin hususa yer verilmemiştir.
Belediye tarafından gönderilen cevap değerlendirildiğinde; adı geçen Yönetmelik maddelerinde, Bütçe İçi İşletmelerin iktisadi ticari işleri için maliyet hesabı yapılacağı ve giderlerin maliyet dağılımına göre karşılanacağına dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Yönetmelik hükmü açık olup, Bütçe İçi İşletmeye ait salt iktisadi ticari işler dışında kalan mal alımları ile sermaye giderleri Belediye kaynaklarından karşılanmalıdır. Bütçe İçi İşletme söz konusu giderlerin finansmanı için kısa ve uzun vadeli kredi kullanmamalıdır. İşletme ve İştirakler Müdürlüğü Belediye'nin bir birimi olup diğer birimlerde mal alımı ve sermaye giderleri nasıl karşılanıyorsa, aynı usulde bu Müdürlüğün salt iktisadi ticari işler dışında kalan mal alımı ve sermaye giderleri de Belediye kaynaklarından karşılanmalı, bu giderlerin finasmanı için ancak Belediye tarafından kısa veya uzun vadeli kredi kullanılmalı ve bu krediler Belediye mali tablolarında yer almalıdır.
Sonuç olarak; Bütçe İçi İşletmenin kısa ve uzun vadeli banka kredisi kullanmaması, işletme giderleri için kullanılan söz konusu banka kredi ve faizlerine ilişkin tutarların kaydının Belediye mali tablolarında yer alması gerekmektedir.
Belediye ve Bütçe İçi İşletme bilançosunda karşılıklı olarak hatalı borç ve alacak tutarlarının yer aldığı, Belediyenin alacağını İşletmeden tahsil etmediği görülmüştür.
Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “İşletmenin mahalli idare teşkilat yapısındaki yeri” başlıklı 4’üncü maddesinde: “(1) İşletme, … diğer belediyelerde ise, İşletme
Müdürlüğü veya İşletme ve İştirakler Müdürlüğü şeklinde ayrı bir hizmet birimi olarak kurulabileceği gibi, mevcut bir hizmet birimi içinde de kurulabilir.” ve “Bütçe işlemleri” başlıklı 8’inci maddesinde: “(1) Bütçe içinde kurumsal sınıflandırmada; işletme mahalli idare teşkilat şemasında ana hizmet birimi olarak yer alıyorsa kendi kodunda, herhangi bir hizmet birimi içinde yer alıyorsa o hizmet birimi altında kodlanır.
…
(3) İşletmenin iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan personel giderleri, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi giderleri, mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye giderleri ile transferleri mahalli idare bütçesinden yapılır.” denilmektedir.
Yönetmelik düzenlemelerine göre; bütçe içi işletmeler, belediyelerde İşletme ve İştirakler Müdürlüğü şeklinde ayrı bir hizmet birimi olarak kurulabileceği gibi, mevcut bir hizmet birimi içinde de kurulabilmekte, kurumsal sınıflandırmada ana hizmet birimi olarak ya da bir hizmet birimi içinde yer alıyorsa o hizmet birimi altında kodlanmakta, belediye tüzel kişiliğinden ayrı bir tüzel kişiliğe sahip bulunmamaktadır. Dolayısıyla, iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan diğer giderleri belediye kaynaklarından karşılanmaktadır.
Yapılan incelemelerde, Belediye tüzel kişiliği içerisinde faaliyet gösteren Bütçe İçi İşletmenin, Milas Belediyesi Labranda Memba Suyu İşletme ve İştirakler Müdürlüğü hizmet birimi olarak faaliyette bulunduğu, önceki yıllarda Belediye Encümen kararıyla Belediyenin Labranda tesisleri için kira tahakkuku ettirdiği görülmüştür.
İşletmenin yıl sonu mali tablolarında, 320.20 alt hesabın bakiyesinde 1.560.361,20 TL Belediyeye borç kaydı olduğu; Belediyenin yıl sonu mali tablolarında ise "137 Takipteki Kurum Alacakları" hesap (Belediyeye Bağlı Kuruluş ve Şirketler) bakiyesinde yer alan 745.063,25 TL’nin tamamının Bütçe İçi İşletmenin hammadde alımı vb. giderleri için işletmeye verilen borç tutarı, "121.3.6.1.99 Diğer Taşınmaz Kira Gelirleri" hesap kodunda yer alan 630.000,00 TL’nin ise kira alacağından kalan tutar olmak üzere toplam 1.375.063,25 TL alacak kaydı olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda Belediye ve Bütçe İçi İşletme alacak-borç tutarlarının birbirine eşit olmadığı görülmekte olup, önceki yıllardan kalan söz konusu tutarların hangisinin doğru olduğu bilinmemektedir.
Belediye tüzel kişiliği içerisinde Belediye taşınmazında bir hizmet birimi olarak faaliyet gösteren İşletmenin, Belediye kiracısı olmaması gerekirdi. Ayrıca Belediyenin mali yıl başında bütçe ile işletmenin iktisadi ve ticari işleri için nakit sermaye olarak kullanılacak ödeneğin idarenin bütçesinde ekonomik sınıflandırmada borç verme kodunda gösterilmesi, bu ödeneğin
işletme adına bankada açılan özel bir hesaba aktarılmak suretiyle kullanılması ve 132 no.lu hesapta takibinin yapılması haricinde herhangi borç-alacak ilişkisinin olmaması gerekmektedir. İktisadi ve ticari işleri için İşletmeye sermaye gerektiğinde söz konusu ekonomik koda ödenek aktarması yapılmak suretiyle özel hesaba para aktarılabilmektedir. 132 no.lu hesapta takibi yapılan alacakların da yılı içerisinde tahsil edilmesi sağlanmalıdır.
Belediye tarafından verilen cevapta; Bütçe İçi İşletmenin yıl sonu mali tabloları 302.20 alt hesabının bakiyesinde yer alan 1.560.361,20 TL Belediye borç kaydının düzeltilerek Belediyedeki kayıtlarla eşitlendiği ve Belediyenin 137 Takipteki Kurum Alacakları hesabında kayıtlı bulunan 745.063,25 TL alacağın yıl içerisinde Bütçe İçi İşletmeden tahsilinin sağlanacağı belirtilmiştir. Ayrıca söz konusu kira tahakkukunun ise işletmenin iktisadi ve ticari işlerinin yürütüldüğü petsu ve damacana üretim tesisi için yapıldığı ifade edilmiştir.
Belediye tarafından gönderilen cevap değerlendirildiğinde; bulguda Belediye tüzel kişiliği içerisinde faaliyet gösteren Bütçe İçi İşletmenin, 320 no.lu hesabında ve Belediyenin 121 no.lu hesabında yer alan kira borçlarının silinmesi gerektiği yer almakta iken cevapta bu tutarların birbirine eşitlendiği belirtilmiştir. Söz konusu tutarların silinmesine yönelik bulguda yer alan hususa, cevapta yer verilmemiştir.
Kira tahakkukuna ilişkin açıklamanın ise, adı geçenYönetmelik'teki düzenlemeler doğrultusunda kabul edilebilirliği bulunmamaktadır. Yönetmelik maddelerinde, Bütçe İçi İşletmelerin iktisadi ticari işleri için maliyet hesabı yapılacağı, giderlerin maliyet dağılımına göre karşılanacağına ve kullanılan Belediye taşınmazlarına Bütçe İçi İşletmenin kira ödeyeceğine dair bir düzenleme bulunmamaktadır. İşletme ve İştirakler Müdürlüğü Belediye'nin bir birimi olup diğer birimlerde taşınmaz kullanımı hangi usulde yapılıyorsa, bu birimde de aynı usulde yapılmalıdır.
Sonuç olarak; Belediye tüzel kişiliği içerisinde faaliyet gösteren Bütçe İçi İşletmenin, 320 no.lu hesabında ve Belediyenin 121 no.lu hesabında yer alan kira borçlarının silinmesi, Belediyenin 137 no.lu hesabında yer alan hammadde alımı vb. giderleri için İşletmeye verilen 745.063,25 TL’nin tahsilinin sağlanması gerekmektedir.
Bütçe İçi İşletmenin muhasebe işlemlerinin Belediye muhasebe biriminde tutulmadığı görülmüştür.
Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “Muhasebe yetkilisi” başlıklı 7’nci maddesinde: “(1) Mahalli idarenin muhasebe hizmetlerini yürüten muhasebe yetkilisi işletmenin de muhasebe yetkilisidir. …
(2) İşletmenin iş hacminin zorunlu kılması halinde bu işler için ayrı bir muhasebe yetkilisi yardımcısı görevlendirilebilir. …” ve “Muhasebe işlemleri” başlıklı 9’uncu maddesinde: “(1) İşletme faaliyetlerinin muhasebe işlemleri 10/3/2006 tarihli ve 26104 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine göre mahalli idarenin muhasebe biriminde tutulur. …” denilmektedir. Yönetmelik’in düzenlemesine göre, Bütçe İçi İşletmenin muhasebe işlemlerinin, Belediyenin muhasebe biriminde, Belediyenin muhasebe yetkilisince ya da muhasebe yetkilisi yardımcısınca yürütülmesi gerekmektedir.
Yapılan incelemelerde, Bütçe İçi İşletmenin muhasebe işlemlerinin İşletme bünyesinde ayrı tutulduğu tespit edilmiştir. Bu durum bulgunun yukarıda yer alan (a), (b), (c), (d) ve (e) maddelerinde yer alan hususlarda, Belediye ve Bütçe İçi İşletme mali tablolarında hataların yapılmasına neden olmuştur.
Belediye tarafından verilen cevapta; Bütçe içi işletmenin petsu, bardak su, damacana, çay ocağı ve şezlong ile faaliyetleri dışında herhangi bir faaliyetinin bulunmadığı, bütün bu faaliyetlerin iktisadi ve ticari faaliyet olduğu, Kurumlar Vergisine tabi olduğu, bütçe işlemleri yönünden (830-835-800-805 hesaplar) muhasebeleştirilerek kesin hesaba ve mali tablolara yansıtılmasında Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümleri uygulandığı belirtilmiştir. İşletmenin tüm faaliyetlerinin iktisadi ve ticari işler olduğu için Belediye faaliyet sonuçları tablosuna ve bilançoya yansıtılmadığı, bütçe işlemleri yönünden muhasebe işlemlerinin Belediye muhasebe biriminde yürütüldüğü ifade edilmiştir.
Belediye tarafından gönderilen cevap değerlendirildiğinde; adı geçen Yönetmelik maddelerinde, Bütçe İçi İşletmelerin iktisadi ticari işleri için yapılan giderlere ilişkin muhasebe kayıtlarının Bütçe İçi İşletme bünyesinde yapılacağına dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Yönetmelik'in 9'uncu maddesinde, işletme faaliyetlerine ilişkin muhasebe işlemlerinin, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine göre mahalli idarenin muhasebe biriminde tutulacağı, kurumlar vergisine tabi faaliyetleri için 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 175'inci ve mükerrer 257'nci maddeleri hükümleri uyarınca belirlenen muhasebe standartları, tek düzen hesap planı ve mali tabloların çıkarılmasına ilişkin usul ve esaslar çerçevesinde defter tutulacağı düzenlenmektedir. Bu düzenlemelere göre; Belediye muhasebe birimi dışında, Bütçe İçi İşletme bünyesinde muhasebe işlemlerinin tutulması mümkün değildir.
Sonuç olarak; Bütçe İçi İşletmenin muhasebe işlemlerinin Yönetmelik düzenlemelerine uygun olarak Belediye muhasebe biriminde tutulması gerekmektedir.
Belediye görev ve sorumluluk kapsamında olmayan faaliyetlerin Bütçe İçi İşletme olarak yürütüldüğü görülmüştür.
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “İşletme tesisi” başlıklı 71’inci maddesinde: "Belediye, özel gelir ve gideri bulunan hizmetlerini Çevre ve Şehircilik Bakanlığının izniyle bütçe içinde işletme kurarak yapabilir.” denilmekte ve Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “Tanımlar” başlıklı 3’üncü maddesinin (ç) bendinde: “İşletme: Mahalli idarenin görev ve sorumluluk kapsamında bulunan özel gelir ve giderleri olan hizmetleriyle ilgili olarak (Değişik ibare:RG-23/5/2019-30782) İl özel idareleri için İçişleri Bakanlığı, belediyeler için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı izni ile kurulan bütçe içi işletmeleri,” denilmektedir.
Mevzuat düzenlemelerine göre, belediyeler görev ve sorumluluk kapsamında bulunan özel gelir ve giderleri olan hizmetleriyle ilgili olarak Bütçe İçi İşletme kurabilirler ve bu hizmetlerini İşletme bünyesinde yürütebilirler. Örneğin; otopark, sosyal tesis, spor salonları, kreş ve plaj vb. hizmetler özel gelir ve giderleri olan hizmetlerdir.
Yapılan incelemelerde, Belediye tüzel kişiliği içerisinde faaliyet gösteren Milas Belediyesi Labranda Memba Suyu İşletme ve İştirakler Müdürlüğü hizmet birimi olan bütçe içi işletmenin faaliyet alanlarının; Milas Hacıabdi Mahallesinde bulunan Labranda Memba Suyu fabrikasında su toptan üretimi, soğuk hava deposu ve satışı, Ören mahallesinde çay bahçesi işletmeciliği ve kıyı şeridi şezlong kiralaması olduğu görülmüştür.
Yukarıda yer alan mevzuat maddesi düzenlemeleri ve 5393 sayılı Kanun’un “Belediyenin görev ve sorumlulukları” başlıklı 14’üncü maddesine göre, Bütçe İçi İşletmenin faaliyet alanlarından olan Ören mahallesinde çay bahçesi işletmeciliği ve kıyı şeridi şezlong kiralaması, Belediyenin görev ve sorumluluk kapsamında bulunan hizmetleri içerisinde yer almakta, memba suyu üretimi, depolanması ve satışı, Belediyenin görev ve sorumluluk kapsamında bulunan hizmetleri içerisinde yer almamaktadır.
Belediye tarafından verilen cevapta; memba suyunun mahalli ve müşterek nitelikte bir ihtiyaç olduğu, 5393 sayılı Belediye Kanun'nun 3/a, 14 ve 15/a maddeleri gereği söz konusu faaliyetin bütçe içi işletme olarak yürütmeye bir engel olmadığı ve 2003 yılında fabrika satın alma sözleşmesinin Sayıştay Başkanlığınca tescil edildiği için uygulamanın mevzuata uygun olduğu belirtilmiştir.
Belediye tarafından gönderilen cevap değerlendirildiğinde; öncelikle Sayıştay Başkanlığı tarafından yapılan sözleşmelerin tescil işlemi, 5018 sayılı Kanun'un 1.1.2005 tarihinde yürürlüğe giren 81/b maddesi ile kaldırılmıştır. Bütçe içi işletme ile ilgili düzenleme 5393 sayılı Kanun'un 71'inci maddesinde düzenlenmekte olup bu Kanun'un yürürlük tarihi 2005 yılıdır. 5393 sayılı Kanun'un 14'üncü maddesinde belediyelerin görev ve sorumlulukları, mahalli müşterek olmak şartı ile tek tek sayılmıştır. Bu madde de sayılan görev ve sorumluluklar arasında kaynak suyu işletilmesi bulunmamaktadır. Belediyeler ancak özel gelir ve giderleri olan hizmetleriyle ilgili olarak bütçe içi işletme kurabilirler ve bu hizmetlerini İşletme bünyesinde yürütebilirler. Dolayısıyla kaynak suyu işletilmesi faaliyeti, bütçe içi işletme bünyesinde yürütülmemelidir.
5393 sayılı Kanun'un 15'inci maddesi birinci fıkrası (e) bendine göre belediyelerin kaynak suyu işletme ve işlettirme yetkisi bulunmaktadır. Bu madde ve aynı Kanun'un 70'inci maddesi düzenlemelerine göre kaynak suyu işletilmesi şirket bünyesinde yapılabilir.
Belediye bünyesideki mevcut uygulamada, Bütçe İçi İşletme fiiliyatta şirket gibi yönetilmektedir. Bulgunun (a), (b), (c), (d), (e) ve (f) maddelerinde yer alan söz konusu aksaklıklar, Bütçe İçi İşletmenin şirket gibi yönetilmesinden kaynaklanmaktadır.
Sonuç olarak; Labranda Memba Suyu Fabrikası bünyesinde yer alan kaynak suyu işletilmesi faaliyetinin Bütçe İçi İşletme olarak yürütülmemesi, söz konusu faaliyetin Belediye Şirketi bünyesinde yürütülmesi gerekmektedir.