Evsel katı atıkların bertaraf edilmesiyle ilgili belirlenen ücret tarifesinin, Belediyenin bu amaçla katlandığı maliyetleri karşılamadığı ve yapılan harcamaların paydaşlara eksik tahakkuk ettirildiği görülmüştür.

2872 sayılı Çevre Kanunu'nun “İlkeler” başlıklı 3’üncü maddesinin birinci fıkrasının (g) bendinde; kirlenme ve bozulmanın önlenmesi, sınırlandırılması, giderilmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan harcamaların kirleten veya bozulmaya neden olanlar tarafından karşılanacağı; kirletenin kirlenmeyi veya bozulmayı durdurmak, gidermek veya azaltmak için gerekli önlemleri almaması veya bu önlemlerin yetkili makamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan gerekli harcamaların 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre kirletenden tahsil edileceği hüküm altına alınmıştır.

Aynı Kanun’un “Tanımlar” başlıklı 2’nci maddesinde; “Kirleten” tanımının, faaliyetleri sırasında veya sonrasında doğrudan veya dolaylı olarak çevre kirliliğine, ekolojik dengenin ve çevrenin bozulmasına neden olan gerçek ve tüzel kişileri; “Evsel katı atık” tanımının ise tehlikeli ve zararlı atık kapsamına girmeyen konut, sanayi, işyeri, piknik alanları gibi yerlerden gelen katı atıkları ifade ettiği belirtilmiştir.

Adı geçen Kanun’un “İzin alma, arıtma ve bertaraf etme yükümlülüğü” başlıklı 11’inci maddesinde ise; büyükşehir belediyeleri ve belediyelerin evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlü oldukları, bu hizmetten yararlanan veya yararlanacakların, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlü olacağı; bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince

belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınacağı; tahsil edilen ücretlerin, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamayacağı ifade edilmiştir.

Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik’in “Evsel katı atık hizmetleri için ücretlendirme” başlıklı 18’inci maddesinde de; evsel katı atık hizmetleri için ücretlendirme yapılırken tam maliyet ve kirleten öder esaslarının kullanılacağı, bu esasların uygulanmasına yönelik detayları içeren ve tam maliyet esaslı tarifelerinin belirlenmesinde faydalanılabilecek usul ve esasların Bakanlık tarafından Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz adıyla yayımlanacağı, evsel katı atık hizmetlerine ait ücretler belirlenirken atık üreticisinin ürettiği atık miktarının nasıl tespit edileceği belirtilmiştir.

Yukarıdaki mevzuat hükümlerine göre, idareler evsel katı atık tarifelerini tam maliyet ve kirleten öder ilkelerine göre belirlemek durumundadır. Belediyeler tarafından gerçekleştirilen evsel katı atık toplama işi, kirleten kişilere yapılan bir nev'i hizmettir. Zira 2872 sayılı Kanun’da da belirtildiği üzere, kirleten kişinin bu kirliliğin giderilmesi için yapılacak harcamaları karşılaması Kanun'un temel prensiplerindendir. Dolayısıyla bu hizmet için ücret tarifesi belirlenip, harcamaların kirleten kişilerden alınması gerekirken bu hususun yerine getirilmemesi veya eksik uygulanması, 2872 sayılı Kanun’a aykırılık teşkil edecektir.

Belediye tarafından hazırlanan Evsel Katı Atık Tarife Raporunda, sunulan hizmete ilişkin tüm maliyetler toplamı (net sistem maliyeti) 30.544.889,19 TL olarak belirlenmiştir. Söz konusu maliyetin hesaplanmasında, ilçedeki pazar yerlerinden toplanan evsel katı atığın kuruma maliyetinin toplam maliyete oranı hesaplanarak bu tutarın toplam maliyetten düşüldüğü görülmüştür. Ancak, tam maliyet ve kirleten öder ilkesine uygun olarak pazar yerleri için katlanılan maliyetin de toplam maliyete dahil edilmesi ve ücret tarifesinin bu doğrultuda belirlenmesi gerekmektedir. Bu durum, net sistem maliyetinin olduğundan düşük belirlenmesine neden olmaktadır.

Nitekim 2021 yılı sonu itibariyle toplam 29.834.526,72 TL katı atık bedeli tahsil edilmiş olup, bu tutar Belediye tarafından sağlanan hizmete ait tüm maliyetlerin toplamı olan 30.544.889,19 TL'nin altındadır. Dolayısıyla, kirliliğin önlenmesi amacıyla yapılan 710.362,47 TL'lik harcama kirleten kişilerden alınmak yerine Belediyenin bütçesinden karşılanmıştır.

Kamu idaresi cevabında, bulguda tespit edilen hususlara ilişkin olarak gerekli işlemlerin yapılacağı belirtilmiştir.

Sonuç olarak, evsel katı atıkların bertaraf edilmesine ilişkin Belediye tarafından katlanılan maliyetin tam maliyet ilkesine uygun olarak belirlenip, ücret tarifelerinin bu

doğrultuda hazırlanması ve bu ücretlerin kirleten veya bozulmaya neden olan kişilerden eksiksiz olarak alınması gerekmektedir.