Atatürk Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkez Müdürlüğü Döner Sermaye İşletmesinin aktifinde yer alan sarf malzemeleri ile maddi duran varlıkların, birtakım envanter işlemlerine tâbi tutulmak amacıyla mevcut hesaplarından çıkarılıp 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına alındığı görülmüştür.

Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabını düzenleyen 164 ve 165’inci maddelerinde;

“197 Sayım noksanları hesabı Hesabın niteliği

MADDE 164- (1) Sayım ve tesellüm noksanları hesabı, yapılan sayımlar sonucunda tespit edilen kasa, döviz, alınan çek, menkul kıymet ve benzeri noksanlıkların, nedenleri belirleninceye kadar geçici olarak kaydedilip izlenmesi için kullanılır.

Hesabın işleyişi

MADDE 165 - (1) Sayım ve tesellüm noksanları hesabına ilişkin borç ve alacak kayıtları aşağıda gösterilmiştir:

1. Borç

   
   

   1. Çeşitli kıymetlerin sayımı sonucunda ortaya çıkan noksanlıklar, nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti için geçici olarak bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

   2. İşletmenin satın aldığı mal ve malzemelerin teslim alınması sırasında ortaya çıkan noksanlar nakliyeci, sigorta şirketi veya satıcı tarafından karşılanıncaya kadar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2. Alacak

   
   

   1. Nedeni tespit edilen sayım noksanları bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

   2. Sayım sonucunda ortaya çıkan noksanlıklardan nedeni tespit edilemediği için zarar yazılmasına karar verilenler bir taraftan kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, 659 Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan rayiç değerleri ile sorumlu personel adına 135 Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar Hesabına alacak kaydedilir.

      denilmiştir.

      Söz konusu düzenlemeden anlaşıldığı üzere; 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabının kullanım amacı sayım sonucunda tespit edilen noksanlıkların, nedeni saptanıncaya kadar izlenmesidir. Böyle bir durum olmamışken 197 kodlu hesabın kullanılması varlık hesaplarında kayıp, kaçak, noksan vb. bir durumun olduğu izlenimini yaratarak muhasebenin temel kavramlarından “tam açıklama” kavramına ters düşmekte ve hesapların güvenirliğine zarar vermektedir.

      Atatürk Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkez Müdürlüğü Döner Sermaye İşletmesi’nce 2020 yılında yapılan envanter çalışmasında 15355 numaralı yevmiye ile;

      • 101.023.240,02 TL tutarında sarf malzemesini 150 İlk Madde ve Malzemeler hesabından,

      • 582.714,15 TL tutarında maddi duran varlığı 253 Tesis Makine ve Cihazlar hesabından,

      • 194.902,78 TL tutarında demirbaşı 255 Demirbaşlar hesabından çıkarılarak 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına alınmıştır.

        Ayrıca, 150 İlk Madde ve Malzeme Hesabından çıkarılan 101.023.240,02 TL tutarındaki sarf malzemesinin 87.465.395,47 TL’lik kısmı da tüketime verildiği halde giderleştirilmemiş, 2020 yılının kapanışında 197 kodlu hesapta bırakılmıştır.

        2021 yılına gelindiğinde, yukarıda bahsi geçen yanlış muhasebe kaydı 3956 numaralı yevmiye ile telafi edilmeye çalışılmıştır. 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları hesabında yer alan 101.023.240,02 TL; ilgisine göre 150, 253, 255 ve 710 numaralı hesaplara geri aktarılmıştır. Ancak yapılan bu işlem de hatayı ortadan kaldırmamaktadır.

        Şöyle ki; muhasebenin temel kavramlarından “Dönemsellik” ilkesi gereğince 2020 yılında kullanılan sarf malzemelerinden doğan 87.465.395,47 TL tutarındaki tüketim 2020 yılının gideri olarak 710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri hesabında muhasebeleştirilmesi ve 2020 yılının gideri olarak 2020 Gelir Tablosuna yansıması gerekirdi. Buna ek olarak, giderleştirilmeyen söz konusu tutar kadar işletmenin kârlılığını gösteren 590 Dönem Net Kârı hesabı da olması gerekenden daha fazla bir tutarı yansıtarak yanlış bir sonuç üretmiştir.

        Ayrıca, 3956 numaralı yevmiyede yapılan ve yukarıda açıklanan işlem, 2021 yılının malî tablolarına da 2021 yılı ile alakası olmayan 87.465.395,47 TL tutarındaki gider kaydı yapılması sonucunda yanlış bir sonuç olarak yansıyacaktır. Bu da muhasebenin bir diğer temel kavramı olan “Tutarlılık” ilkesinin de sağlanamamasına yol açacaktır. Nitekim birbirini izleyen iki farklı malî yılın tabloları birbiriyle uyum içerisinde değildir ve doğru sonuç üretmemektedir.

        Sonuç olarak, 2020 yılı malî tablolarında;

        
        

      • 150 İlk Madde ve Malzeme Hesabı 13.557.844,55 TL,

        
        

      • 253 Tesis Makine ve Cihazlar Hesabı 582.714,15 TL,

        
        

      • 255 Demirbaşlar Hesabı 194.902,78 TL,

        
        

      • 710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabı 87.465.395,47 TL

        
        

        eksik;

        
        

      • 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabı 101.800.856,95 TL,

        
        

      • 590 Dönem Net Kârı Hesabı 87.465.395,47 TL fazla bir şekilde mevcut duruma göre yanlış sonuç üretmektedir.