İdare tarafından yapım işlerine yönelik ihalelerin Kamu İhale Kanunu hükümlerine uyulmaksızın ön proje üzerinden birim fiyat teklif almak suretiyle gerçekleştirildiği görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “İdarelerce uyulması gereken diğer kurallar” başlıklı 62’nci maddesinin (c) bendinde; yapım işlerinde kural olarak uygulama projeleri yapılmadan ihaleye çıkılamayacağı ancak madde metninde yer verilen istisnai durumların varlığı halinde ön veya kesin proje üzerinden ihaleye çıkılabileceği belirtilmiştir.

Bahse konu mevzuat hükmü irdelendiğinde uygulama projesi yapılmasının istisnası olarak üç durumdan bahsedilmektedir.

• İhale konusu yapım işinin özgün nitelikte ve karmaşık olması (ön veya kesin proje)

• İşin yapımı sırasında belli aşamalarda arazi ve zemin etütleri gerekmesi (kesin proje)

• Uygulamada imar ve güzergâh değişikliklerinin muhtemel olması (kesin proje)

Burada dikkat edilmesi gereken husus bu durumlardan yalnızca ilkinde yani ihale konusu yapım işinin özgün nitelikte ve karmaşık olması halinde ön proje üzerinden ihaleye çıkılabileceği belirtilmiş olup diğer iki durum gerçekleşse bile ön projenin kullanılamayacağı açıktır. Diğer istisnai durumlarda ise kesin proje kullanılarak ihaleye çıkılabilecektir.

4734 sayılı Kanun’un genel gerekçesinde ise; yapım işlerinde, idarelerce yeterli etüt ve fizibilite çalışmaları yapılmadan ön proje ile ihaleye çıkılması nedeniyle yatırım maliyetleri gerçekçi bir şekilde belirlenmediğinden, işlerin öngörülen bedellerin üzerinde ve daha uzun sürede tamamlandığı, bunu önlemek amacıyla, doğal afetler veya arazi ve zemin etüdü gerektirmesi nedeniyle ihale öncesinde uygulama projesi yapılamayanlar hariç, yapım işlerinin uygulama projeleri yapılarak ihale edilme zorunluluğu getirildiği belirtilmiştir.

Kurum tarafından ihale edilen yapım işleri üzerinde yapılan incelemelerde ihalelerin bir kısmının kamu ihale prensiplerine aykırı olacak şekilde ön proje üzerinden gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

Örneğin aşağıda bilgileri verilen bazı yol ve asfalt yapımına ilişkin yapım işlerinin ihalesi ön proje esas alınarak yapılmıştır.

‌Tablo 23:Ön Proje Üzerinden İhaleye Çıkılan Bazı Yapım İşleri

Erzurum ilinde yapılacak karayolu yol boyu mühendislik yapılarının afete karşı dayanıklı olacak şekilde projelendirilmesi, imal edilmesi, mevcut yapıların ise afete karşı korunması ve güçlendirilmesini sağlayacak tedbirlerin alınması için kesin proje veya uygulama projesi esas alınarak ihale edilmesi gerekmektedir.

Asfalt yapım işlerinin sözleşme konusu bölgede elektrik, su, kanalizasyon ve telekomünikasyon gibi kuruluşların altyapı çalışmasının olup olmadığının belirlenmesi, yol altyapısında zemin iyileştirmesi gerekip gerekmediğinin tespit edilmesi için kesin veya uygulama projesi esas alınarak ihale işleminin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Ayrıca 4734 sayılı Kanun’un “Görevlilerin ceza sorumluluğu” başlıklı 60’ıncı maddesinde ihale sürecinde görev alan ilgililerin ceza sorumluluğu düzenlenmiş olup maddenin son fıkrasında; 62’nci maddede belirtilen kurallara aykırı olarak ihaleye çıkılmasına izin verenler ve ihale yapanlar hakkında bu maddede yer alan cezai müeyyidelerin uygulanacağı ifade edilmiştir.

Kamu idaresi tarafından verilen cevapta özetle; mülkiyet sorunları, işin yapımının detaylı proje gerektirmemesi ve işin yapımı sırasında iş değişikliklerinin (yol güzergâhı, platform genişliği, sulama kanalının güzergâhı vb.) olma ihtimalleri gibi gerekçelerle işlerin ön/kesin projelerle ihale edildiği; ihale yapan birim tarafından uygulama projesi esas alınarak anahtar teslim ihale yöntemi kullanılmadığı ifade edilmiştir.

İhale mevzuatında yapılan işlerin projelendirilmesi hususunda idarelere belirli istisnalar tanınarak gerekli kolaylık sağlanmaya çalışılmıştır. Fakat idarenin savunduğu gerekçelerle ihale dosyasında asgari düzeyde bulunması gereken projelerin hazırlanması hususunda mevzuatta herhangi bir istisna bulunmamaktadır.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri ve açıklamalar çerçevesinde, kurum ihalelerinde işin niteliğine göre kesin proje ve uygulama projesinden en uygun olanının tercih edilmesi; uygulama projesi yapılması mümkün değilse vaziyet planı, kat planları, çatı planı, asma tavan planları, kesitler, görünüşler ve detay listesi gibi bazı tespitlerin yapılarak kesin proje üzerinden ihaleye çıkılması, ön projenin kanunda belirtilen istisnalar haricinde kullanılmaması gerekmektedir.