Belediye ihalelerinde yapılan incelemelerde, işin gerçekleştirilme ve tedarik sürecinin 1 yılı kapsadığı bakım, temizlik, onarım vb. organizasyona ihtiyaç duyulan bazı işlerin niteliği itibariyle hizmet alımı olarak değerlendirilmesi ve hizmet alımı olarak ihale edilmesi gerekirken idarece mal alımı olarak ihaleye çıkıldığı, bu sebeple uygulama sürecinde çeşitli sorunların yaşandığı ve birim fiyatları itibariyle birbirinden ayrılamaması sebebiyle de uygulama sürecinde çeşitli problemlerle karşılaşıldığı görülmektedir.

22/1/2002 Tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Tanımlar” başlıklı 4’üncü maddesinde;

“Mal : Satın alınan her türlü ihtiyaç maddeleri ile taşınır ve taşınmaz mal ve hakları,

Hizmet: (Değişik: 30/7/2003-4964/3 md.) Bakım ve onarım, taşıma, haberleşme, sigorta, araştırma ve geliştirme, muhasebe, piyasa araştırması ve anket, danışmanlık, (…)(1), tanıtım, basım ve yayım, temizlik, yemek hazırlama ve dağıtım, toplantı, organizasyon, sergileme, koruma ve güvenlik, meslekî eğitim, fotoğraf, film, fikrî ve güzel sanat, bilgisayar sistemlerine yönelik hizmetler ile yazılım hizmetlerini, taşınır ve taşınmaz mal ve hakların kiralanmasını ve benzeri diğer hizmetleri, … ifade eder” denilmektedir.

Ayrıca “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde “Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemez.” denilmektedir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere mal alımı ile hizmet alımı arasında niteliği itibari ile önemli farklılıklar bulunmaktadır. Mal alımları daha çok ihtiyaç duyulan taşınır ve taşınmazların alınması ve teslimiyle ilgiliyken hizmet alımları belirli bir süreci ve organizasyonu gerektiren işlerin öngörüldüğü şekilde yerine getirilmesiyle ilgilidir.

Yine aralarında doğal bir bağlantı olmadığı sürece bu alımların birlikte ihale edilmemesi de Kanun’un temel ilkeleri arasında yer almakta ve büyük önem arz etmektedir.

Ancak belediye ihalelerinde yapılan incelemelerde mal alımı olarak ihale edilen, niteliği itibariyle mal teslimi yapılması gereken ve yüklenicinin sorumluluğunun malın teslimiyle bitmesi gereken bazı işlerde ilgili malın tesliminden sonra, 6 ay veya 1 yıl gibi çeşitli sürelerle bakımının yapılması, temizlenmesi, sulanması, ilaçlama ve gübrelemelerinin yapılması gibi hizmet alımlarının kapsamında değerlendirilecek şartname ve sözleşme hükümlerine ihalelerde yer verildiği görülmektedir.

Yukarıda bahsi geçen durum, uygulamada çeşitli sorunlara sebebiyet vermektedir. Mal alımı şeklinde ihale edilen işlerde firmalardan fiyat teklifi alınırken teknik şartnamede yukarıda bahsi geçen bakım, temizlik vb. hükümlere yer verildiği ve tekliflerin buna göre alındığı görülmektedir. İhale uygulama safhasında ise firmalar bakım, temizlik, sulama vb. süreçleri yerine getirmediğinde veya eksik olarak yaptığında birim fiyat içerisinde bahsi geçen hizmetlerin ayrımının yapılamadığı ve yüklenici ile uyuşmazlıklar yaşandığı görülmektedir. Bu durum idare tarafından firmalara ödeme yapılmaması yönünde karar alınırsa hakedişlerden neye istinaden ve hangi miktarda kesinti yapılacağının tam olarak tespit edilmesine engel olmaktadır. Çünkü yükleniciler teknik şartnamede yazan şekliyle ilgili mal kalemlerine teklif vermektedirler.

Örneğin; Belediyenin yapmış olduğu, çim, çalı, ağaç vb. alımlarının mal alımı şeklinde ihaleye çıkıldığı, yaklaşık maliyet belirlenirken veya sözleşme imzalanırken ürün kalemleri üzerinden fiyat alındığı görülmüştür. Fiyat teklif cetvelinde Kadın Tuzluğu adet 14.000, Lavantin adet 20.000, Taflan adet 2.800 şeklinde fiyat teklifleri alınmakta ancak teknik şartname aşağıda yer alan hükümlere yer verilmektedir.

İşin Kapsamı “İş, listede belirtilen bitkilerin fidanlığa nakli, alanın dikime hazır hale getirilmesi, idarenin belirlediği dikim aralıkları ve derinliklerine göre çukur açımı, idarenin temin ettiği bitkisel kompostların alana naklini sağlayarak toprak hazırlıklarının yapılması, tuzdan zarar görmemesi için dikilmeyen alanların taban örtüsü ve poza taşı dökülerek kapatılması, iş başlama tarihinden başlayıp mayıs 2021 sonuna kadar dikiminin yapılması, işin devamında 2021 kasım sonuna kadar bitkilerin otlarının büyümeden alınması, dikim yapılan alanların eksiksiz, usulüne uygun tanker ya da mevcut su hatlarının kullanılarak sulamasının yapılması, her türlü zararlıya karşı ilaçlama, gübreleme programlarının yapılması, iş sürecinde çapalama ve ot alımlarının yapılması…” olarak belirlenmiştir.

Görüleceği üzere yüklenici bu iş kapsamında yukarıda kalem olarak sayılan 20.000 adet lavantine fiyat teklifi vermiş ancak fiyat teklifinin içeriğinde ilaçlama, çapalama, sulama gibi hizmetler de tanımlanmıştır. Firma bahsi geçen hizmetleri kusurlu yerine getirirse veya hiç yerine getirmezse fiyat teklifi içerisindeki mal alımından ayrılması imkânsız olduğu için idare zor durumda kalmakta ve sadece yükleniciye yazılarla ikazda bulunmaktadır.

5018 sayılı Kanun’un “Hesap verme sorumluluğu” başlıklı 8’inci maddesinde:

“Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.” denilerek kamu görevlilerinin kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun kullanılmasında her çeşit kamu görevlisinin sorumlu olduğu belirtilmektedir. Görevlilerin kamu ihalelerinin temel dayanağı olan Kamu İhale Kanunu’nun temel ilkelerine ve amir hükümlerine aykırı olarak mal ve hizmet alımlarını birbirinden ayırmayarak ihale etmesi kurum kaynaklarında israfa sebebiyet verecek ve sorumlulukların doğmasına neden olacaktır.