İdare tarafından 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26’ncı maddesine istinaden İstanbul sınırları dâhilinde bulunan ve halen yapılmakta olan tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarının işletilmesi Metro İstanbul AŞ’ye devredilmiştir.

5216 sayılı Kanun’un “Şirket Kurulması” başlıklı 26’ncı maddesinde;

Büyükşehir belediyesi, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir. (Ek cümle: 12/11/2012-6360/10 md.) Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.” hükmü tesis edilmiştir.

Söz konusu hükme istinaden 14.10.2011 tarihinde 2320 sayılı Meclis Kararı ve 14.07.2017 tarih ve 1196 sayılı Meclis Kararı ile belediye meclisince takdir edilen süre ve bedelle tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarının işletilme yetkisi İdarenin iştiraki olan Metro İstanbul AŞ’ye verilmiştir. Toplu ulaşıma ilişkin olarak söz konusu alanlar mezkûr

iştirak tarafından işletilmekte ve meclis kararına istinaden öngörülen bedeller İdareye aktarılmaktadır. Ancak muhtelif lokasyonlarda bulunan çeşitli firmalara ait yönlendirme levhalarının toplu ulaşım ile mütemmim cüz ve/veya eklenti ilişkisi olmamasına karşın söz konusu iştirak tarafından işletilmesi mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir.

Metro İstanbul AŞ ile yönlendirme levhası hizmeti almak isteyenler arasında akdedilen sözleşmeler, söz konusu iştirak yerine İdare ile hizmet almak isteyenler arasında akdedilmeli ve bu kapsamda elde edilen gelirin tamamı da İdarenin geliri olmalıdır.

2018 yılı denetimleri kapsamında tespiti yapılan hususa ilişkin geçmiş yıllarda da hatalı uygulamaların yapıldığı anlaşılmış olup; İdare tarafından bedel takdiri yapılıp, 2886 sayılı Kanun bünyesinde ihale edilerek gerçekleştirilmesi gereken hizmetin gerçekleştirilmeyerek, Metro İstanbul AŞ ile söz konusu hizmeti almak isteyenler arasında akdedilen sözleşmeler ile toplamda 453.800 ABD Dolarının mezkûr iştirak tarafından tahsil edildiği tespit edilmiştir. Bu meyanda, gerçekleştirilen tahsilatlara ilişkin bilgiler şu şekildedir:

• …Yönetim İşletim ve Pazarlama Ltd. Şti. ile Metro İstanbul AŞ 17/12/2010 ile 11/01/2018 tarihleri arasında muhtelif zamanlarda 8 farklı sözleşme imzalanmış ve bu kapsamda söz konusu iştirak 181.200 ABD Doları tahsilat yapmıştır.

• … Avm ve Teks. San. AŞ ile Metro İstanbul AŞ 11/09/2014 ile 11/09/2017 tarihleri arasında muhtelif zamanlarda 3 farklı sözleşme imzalanmış ve bu kapsamda söz konusu iştirak 60.000 ABD Doları tahsilat yapmıştır.

• … Şişli Gayrimenkul Yatırımcılığı Tic. AŞ ile Metro İstanbul AŞ 06/04/2016 ile 06/04/2018 tarihleri arasında muhtelif zamanlarda 2 farklı sözleşme imzalanmış bu kapsamda söz konusu iştirak 51.000 ABD Doları tahsilat yapmıştır.

• … AŞ ile Metro İstanbul AŞ 26/06/2013 ile 04/09/2017 tarihleri arasında muhtelif zamanlarda 4 faklı sözleşme imzalanmış ve bu kapsamda söz konusu iştirak toplamda 161.600 ABD Doları tahsilat yapmıştır.

Denetim dönemi olan 2018 yılı itibariyle yönlendirme levhalarının işletilmesinden kaynaklı Metro İstanbul AŞ’nin elde ettiği gelirler ve sözleşme bilgileri ise şu şekildedir:

Tablo 18: 2018 Yılı İtibariye Süresi Devam Eden Yönlendirme Levhası Sözleşmeleri

Sonuç itibariyle, yönlendirme levhalarının mütemmim cüz ve teferruat ilişkisi kurularak söz konusu iştirak tarafında işlettirilmesi mümkün değildir. Söz konusu alanlarda Metro İstanbul AŞ’nin toplu ulaşıma yönelik hizmeti sunma ve bu bağlamda elde edilecek geliri tahsil etme hakkı vardır. Yönlendirme levhalarının ise İdare tarafından işletilmesi, bu kapsamda elde edilecek gelirin tamamını da gelir kaydetmesi gerekir.

Kamu idaresi cevabında; “Yönlendirme Levhası”, sözleşmede yer alan tanımı ile “raylı sistem istasyonlarında yolcuların hareket yönlerini belirlemede yardımcı bilgilerin yer aldığı”, mevcut standardı ile 120X35 veya 90X35 ebatlarında şerit şeklindeki tabelalardır.

Yön levhaları, özellikle geniş meydanlara açılan iki veya daha fazla çıkışlı istasyonlarda yolcuların gidiş yönünü, yer üstünde bilinirliği yüksek bir mekân ile özdeşleştirerek tarif etmek maksadı ile öncelikle yolcuya dönük bir hizmet olarak kullanılmakta ve yoğun şehir hayatı içinde yönünü kolay bulabilme talebi yolcudan gelmektedir. Yön levhalarının bir kısmının üzerinde istasyon çıkışındaki cadde/sokak/ mahalle adı vb. kamu alanlarının adları yer almakta bir kısmında ise bölgede bilinirliği yüksek bina vb. özel firmalara ait alan isimlerine yer verilmektedir.

İstasyonun çıkış noktasına yakın varsa alışveriş merkezi ve benzeri bilinirliği yüksek bina veya firma isimlerinin tabela üzerinde yer alması, o bölgedeki cadde/sokak isimlerine nazaran yolcu için daha kolay algılanır bir yön göstergesi niteliği taşımaktadır. İlgili Firmalar açısından bakıldığında ise, bu tabelalar yer altındaki çok geniş mekânlardan hızlıca çıkarak direk kendilerine ulaşmak isteyen firma müşterileri için kolaylık oluşturmaktadır.

Levhada özel Firmalara ait isim vb.’nin yer alıp almayacağı Metro İstanbul tarafından, yolcu ihtiyacı gözetilerek değerlendirilmekte, Firma tarafından da kabul edilmesi halinde Yönetim Kurulu Kararı ile belirlenmiş yıllık tabela başı tarife üzerinden ücret alınmaktadır.

Cadde/sokak ismi gibi kamusal bir mekânı gösteren levhalar için ise herhangi bir kurumdan ücret talep edilmemektedir.

Sayıştay raporunda yön tabelalarının 2886 sayılı kanuna göre İBB tarafından ihale edilmesi gerektiği belirtilmektedir. 2886 sayılı kanunda yer alan ihale tanımı incelendiğinde “ihale: bu kanunda yazılı usul ve şartlarla işin istekliler arasından seçilecek birisi üzerinde bırakıldığını gösteren ve yetkili mercilerin onayı ile tamamlanan sözleşmeden önceki işlemler” olarak tanımlanmıştır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere ihalenin ana amacı birden fazla istekli arasından bir seçim yapabilmektir. Oysaki ücretli yönlendirme levhalarının çoğu bir alışveriş merkezinin önüne veya çok yakınına bağlanan istasyon çıkışını göstermekte olup, bu tabelayı ihaleye çıkartarak sonuca göre civardaki herhangi bir isteklinin adını tabelaya yazmak, hayatın olağan akışına ve yön tabelasının konuluş gayesine uygun düşmemektedir.

Ücretli yön tabelası işinin toplu ulaşım hizmetinden ayrılarak İBB’ye verilmesi istasyonun aynı noktasındaki iki tabelanın (ücretli-ücretsiz) farklı kurumlar tarafından kontrol edilmesi (temizlik, bakım vb yönüyle) sonucunu doğuracaktır.

Belirtilen gerekçelerle yolcuya sunulan hizmetin bir parçası olan yön tabelası konumlandırma işinin, Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26. maddesi uyarınca toplu ulaşım hizmetlerinin devri konulu İBB Meclis Kararı kapsamında olduğu ve Metro İstanbul A.Ş. bünyesinde yönetilmesi gerektiği düşünülmektedir.” denilmektedir.

Sonuç olarak kamu idaresi cevabında yönlendirme levhasının tanımı yapılmış, ücretli ve ücretsiz olarak yön tabelalarının farklılık arz ettiği belirtilerek ücretli yön tabelası işinin toplu ulaşım hizmetinden ayrılarak İBB’ye verilmesi istasyonun aynı noktasındaki iki tabelanın (ücretli-ücretsiz) farklı kurumlar tarafından kontrol edilmesi (temizlik, bakım vb yönüyle) sonucunu doğuracağı ifade edilmiştir. Ayrıca söz konusu uygulamanın yolcuya sunulan hizmetin bir parçası olan yön tabelası konumlandırma işinin, 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında alınan meclis kararına istianden tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarının işletme yetkisine sahip olan Metro İstanbul AŞ bünyesinde yönetilmesinin gerektiği ifade edilmiştir.

Bulguda ifade edildiği üzere muhtelif lokasyonlarda bulunan çeşitli firmalara ait yönlendirme levhalarının toplu ulaşım ile mütemmim cüz ve/veya eklenti ilişkisinin olmadığı değerlendirilmektedir. Şöyle ki söz konusu alanlarda doğrudan bir alışveriş merkezinin ve/veya şirketin adı yazılmaktadır. Söz konusu tabelalar bu yönüyle bir bakıma yönlendirme

tabelası olmasının yanında reklam alanı niteliği de taşımaktadır. Kaldı ki, 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine göre Belediye Meclisince belirlenen süre ve bedelle işletmesi devredilen husus toplu ulaşıma ilişkin tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarının işletme yetkisinin Metro İstanbul AŞ’ye devrini kapsamaktadır.

Hatalı uygulama olarak yönlendirme levhalarında yer alan firmaların toplu taşıma hizmeti kullanan yolcuların yönlendirilmesinde kullanılmasından dolayı da Metro İstanbul AŞ gelir elde etmektedir. Toplu ulaşım hizmetinin doğasından kaynaklı olarak bedelsiz olarak sadece yolcuları yönlendirmek amacıyla konulan tabelalar ile alışveriş merkezi veya şirket adını içeren tabelalar birbirinden farklılık arz etmektedir. Bu bağlamda, reklam alanı niteliğinde olan alışveriş merkezi veya şirket adını içeren yönlendirme tabelalarının işletilmesi işi kamu idaresi tarafından yerine getirilmeli ve tahsil edilen gelirin tamamı Büyükşehir Belediyesi tarafından gelir kaydedilmelidir.

Kamu idaresi cevabında ayrıca, ücretli yönlendirme levhalarının çoğunun bir alışveriş merkezinin önüne veya çok yakınına bağlanan istasyon çıkışını göstermekte olduğu belirtilmiş olup bu tabelayı ihaleye çıkartarak sonuca göre civardaki herhangi bir isteklinin adını tabelaya yazmanın, hayatın olağan akışına ve yön tabelasının konuluş gayesine uygun düşmeyeceği belirtilmiştir.

Bu hususa ilişkin olarak da söz konusu yönlendirme levhasında yer almak isteyen birden fazla şirket söz konusu olabilecek nitelikte ise 2886 sayılı Kanun bünyesinde şirket gibi yönlendirme levhası kullanmak isteyenler ihale yoluyla seçilmelidir. Tek bir alışveriş merkezinin veya şirketin bulunduğu lokasyonu gösteren bir yönlendirme levhası ise de bu kez 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 97’nci maddesi kapsamında ilgililerin isteğe bağlı olarak ifa edecekleri her türlü hizmet için Belediye Meclisince düzenlenecek tarifeye göre ücret alınmasının gerektiği düşünülmektedir.

Bulgu konusu tespitin devam edip etmediği takip eden denetimlerde izlenecektir.