Yapım işlerine ilişkin düzenlenen hakkedişlerde hesaplanan yeni ve/veya revize birim fiyatların o iş kaleminin resmi birim fiyatından yüksek olamayacağına ilişkin yasal düzenlemeye uyulmadığı görülmüştür.

Kamu İhale Genel Tebliği’nin “Yapım işlerinde iş kalemi miktarının değişmesi” başlıklı 52’nci maddesinde; birim fiyatlı işlerde herhangi bir iş kaleminin (sözleşmede yer alan ya da yeni fiyatla sözleşmeye dâhil olan iş kalemi) miktarında %20’yi aşan artışın meydana gelmesi ve bu toplam artışın aynı zamanda sözleşme bedelinin %1’ini geçmesi halinde, artışın sözleşme bedeli içindeki payı nispetinde ilgili iş kalemine ait birim fiyatın revize edileceği ve bu iş kaleminin % 20 artışı aşan kısmına revize birim fiyat üzerinden ödeme yapılacağı ifade edilmiştir.

Söz konusu Tebliğe 30.09.2020 tarihinde eklenen ve 20.10.2020 tarihinde yürürlüğe giren 52/2’nci maddesinde ise 52/1’inci madde uyarınca hesaplanan revize birim fiyatın, o iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kar ve genel gider dâhil) hesaplanan birim fiyatı geçemeyeceği ve iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçlerin bulunmaması halinde ise, bu fiyatın Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 22’nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları dikkate alınarak hesaplanacağı belirtilmiştir.

Yine Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme’nin 28/2’nci maddesinin 24/1 numaralı dipnotunda aynen;

“…

(2) Teklif birim fiyat sözleşmelerde madde metni aşağıdaki şekilde düzenlenecektir; “28.2.İş kalemi miktarının değişmesi

1. Herhangi bir iş kaleminin (sözleşmede yer alan ya da yeni fiyatla sözleşmeye dâhil olan iş kalemi) miktarında, işin devamı sırasında sözleşmesinde yer alan iş kalemi için sözleşmede belirtilen iş kalemi miktarında; yeni fiyatla sözleşmeye dahil edilen iş kalemi için ise yeni fiyat oluşturulurken projesine göre tespit edilip idare tarafından onaylanan iş kalemi miktarında % 20’yi aşan artışın meydana gelmesi ve toplam artışın aynı zamanda sözleşme bedelinin yüzde 1’ini geçmesi halinde, artışın sözleşme bedeli içindeki payı nispetinde ilgili iş kalemine ait birim fiyat aşağıda gösterildiği şekilde revize edilir ve bu iş kaleminin yüzde yirmi artışı aşan kısmına revize birim fiyat üzerinden ödeme yapılır.

   R = F x [ 1 – (A x F) / S ]

   S = Sözleşme bedeli (TL),

   F = İş kaleminin birim fiyatı (TL / ….),

   A = İş kaleminde meydana gelen artış miktarı (Adet, mt, m² vb.), R = Revize birim fiyat (TL / ….).

2. (28.2.1) maddesi uyarınca hesaplanan revize birim fiyat, o iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kâr ve genel gider dahil) hesaplanan birim fiyatı geçemez. İş kalemine ait resmi analiz ve rayiçlerin bulunmaması halinde ise, bu fiyat Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22’nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları dikkate alınarak hesaplanır.”

İfadesi yer almaktadır.

Tebliğ’in 53.5’inci maddesinde de Yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren iş kaleminin bulunması halinde, anılan Şartname maddesi uyarınca hesaplanan yeni birim fiyat; yüklenici tarafından benzerlik gösteren iş kalemi için teklif edilen birim fiyatın, idarece aynı iş kalemi için resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyata oranı (0,90’ı aşmamak üzere) ile yeni iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyatın (BF) çarpılması sonucunda elde edilen tutarı geçemez denilmiş ve bu itibarla, nihai olarak yeni iş kaleminin birim fiyatının hesaplanmasında kullanılacak formül gösterilmiştir.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 22’nci maddesi ise sözleşmede bulunmayan veya fiyatı belirli olmayan işlerin fiyatının nasıl tespit edilmesi gerektiğini açıklamaktadır. Bir başka deyişle “yeni birim fiyat” kavramının uygulamada nasıl yapılması gerektiğini tarif etmektedir. Söz konusu maddede kısaca, madde metinde sayılan sıralamaya uyularak oluşturulan analizlerden birine yine madde metninde sayılan rayiçlerden biri, birkaçı veya tamamı uygulanarak yeni birim fiyatın tespit edileceği ancak madde kapsamında hesaplanan yeni birim fiyatın, resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyatın 0,90 ile çarpılması sonucu ulaşılacak tutarı aşamayacağı ifade edilmiştir.

Mevzuatımızda birim fiyat ilan etme yetkisine haiz birden çok kurum bulunmaktadır. Örneğin 1 no.lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 97’inci maddesinin (k) bendi ile Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na, 485’inci maddenin (g) bende uyarınca Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na birim fiyatları belirleme yetkisi açıkça zikredilerek tanınmıştır. Ancak su ve kanalizasyon idarelerinin böyle bir yetkisi bulunmamaktadır.

Mezkûr mevzuat hükümlerine göre yapım işlerinde yeni bir iş kalemi yaptırılması veya bir iş kalemi miktarında %20’yi aşan artışın meydana gelmesi ve bu artışın aynı zamanda sözleşme bedelinin %1’ini geçmesi halinde iş kaleminin fiyatı mevzuatta yer alan formüller ile hesaplanacak, yeni veya revize birim fiyat o iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kâr ve genel gider dâhil) hesaplanan birim fiyat ile kıyaslanacak ve düşük olan tutar üzerinden ödeme yapılacaktır. Ayrıca o iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçlerin bulunmaması halinde ise yeni birim fiyat tespit edilecek ve söz konusu bu fiyat ile revize birim fiyat kıyaslanarak yine düşük olan tutar üzerinden ödeme gerçekleştirilecektir.

2023 yılı içerisinde ödemesi bulunan, geçici veya kesin kabulü yapılan yapım işlerinin incelenmesi neticesinde, KASKİ Yatırım ve İnşaat Dairesi Başkanlığı uhdesindeki yapım işlerine ilişkin hakedişler de yeni ve/veya revize fiyat hesaplanması gerektiren iş kalemlerinin fiyatlarının mevzuatta yer verilen formüller ile hesaplanarak yaklaşık maliyete esas rayiçlerle kıyaslandığı ve kıyas sonucunda düşük olan bedel üzerinden ödeme yapıldığı; ancak, yapılan hesaplamanın resmi rayiçler ile kıyası yoluna hiç gidilmediği tespit edilmiştir.

Bu husus yaklaşık maliyeti resmi rayiçlerin üzerinde belirlenen iş kalemleri açısından revize birim fiyatlar ile resmi rayiç ve analizler dışında bir yöntemle belirlenen yeni birim fiyatların olması gerekenden daha yüksek olmasına ve dolayısıyla yükleniciden yapılacak olan kesintinin olması gerekenden daha düşük kalmasına sebebiyet vermektedir.

Kamu idaresi cevabında özetle, Kamu İhale Genel Tebliği’nin yaklaşık maliyet hesabına ve rayiçlerin tespitine ilişkin maddeye atıf yapılmış ve bu maddeye dayanılarak birim fiyatların tespit edildiği, yeni birim fiyatların ise aynı tebliğin 22'nci madde hükümlerine göre tespit edildiği ifade edilmiştir.

Yukarıda da belirtildiği üzere mevzuat hükümlerine göre yapım işlerinde yeni bir iş kalemi yaptırılması veya bir iş kalemi miktarında %20’yi aşan artışın meydana gelmesi ve bu artışın aynı zamanda sözleşme bedelinin %1’ini geçmesi halinde iş kaleminin fiyatı mevzuatta yer alan formüller ile hesaplanacak, yeni veya revize birim fiyat o iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kâr ve genel gider dâhil) hesaplanan birim fiyat ile kıyaslanacak ve düşük olan tutar üzerinden ödeme yapılacaktır. Ayrıca o iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçlerin bulunmaması halinde ise yeni birim fiyat tespit edilecek ve söz konusu bu fiyat ile revize birim fiyat kıyaslanarak yine düşük olan tutar üzerinden ödeme gerçekleştirilecektir.

Kamu İhale Genel Tebliği’nin 52'nci maddesinde "... İş kalemine ait resmi analiz ve rayiçlerin bulunmaması halinde ise, bu fiyat Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22 nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları dikkate alınarak hesaplanır." denilmektedir. Şartnamenin 22'nci maddesinde diğer rayiçlerle beraber piyasadan temin edilen fiyatlara da atıf yapılmakta olup bu husus da resmi rayiçlerle piyasadan temin edilen rayiçler arasında fark bulunduğunu göstermektedir. Resmi rayiçlerle ifade edilenin de yine bulguda belirtildiği üzere yetkili kurumlar tarafından ilan edilenler olduğu, su idarelerinin böyle bir yetkisinin olmadığı açıktır.

Sonuç olarak, revize birim fiyat ödemelerinde güncel mevzuat hükümleri doğrultusunda işlem yapılması gerekmektedir.