Karar Künyesi
Katı atık bertaraf hizmeti idarenin yükümlülüğündedir. İdare bu yükümlülüğünü Trabzon ve Rize İlleri Yerel Yönetimleri Katı Atık Tesisleri Yapma ve İşletme Birliği vasıtasıyla yerine getirmektedir diğer bir ifadeyle; idare bu birliğin üyesidir. İlgili birliğe bu işe ilişkin ton başı olarak ücret ödenmektedir. Bununla beraber ödediği ücretleri esas alarak, bu hizmetlere ilişkin ücretlerin 2022 yılına kadar atık sahiplerine yansıtılmadığı görülmüştür. Ayrıca 2022 yılı için hesaplanan ücrete esas maliyetin yanlış hesaplandığı, ilgili ücretten yersiz olarak indirim yapıldığı ve ücret tahakkuklarının bir kısmının hiç yapılmadığı görülmüştür.
Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin “Tanımlar” başlıklı maddesinde;
“Abone: Su ve atıksu ve katı atık hizmetlerinden faydalanan ve/veya faydalanacak gerçek veya tüzel kişiyi,”,
“Ücret: 26/5/1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununun Mükerrer 44 üncü maddesi hükmü gereği çevre temizlik vergisi ile aynı Kanunun 87 nci maddesi uyarınca kanalizasyon harcamalarına katılma payı ve 2560 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi uyarınca alınan kullanılmış suları uzaklaştırma bedelini de içerecek şekilde; atıksu ve evsel katı atık ile ilgili verilen tüm hizmetler karşılığında tam maliyet esaslı tarifeye göre belirlenen toplam
sistem maliyetini karşılamak üzere evsel katı atık ve atıksu hizmetlerinden yararlananlar tarafından ödenmesi gereken parasal değeri,”
olarak tanımlanmışlardır.
Evsel katı atık hizmetlerinden yararlananlar abone olarak ifade edilmiş ve bunlardan ücret alınacağı belirtilmiştir.
Yine Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmeliğin 1’inci maddesinde;
“ Bu Yönetmeliğin amacı; atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, bakımı, onarımı, işletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen tüm hizmetleri karşılayabilecek tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesi, ayarlanması ve uygulanması yoluyla çevresel altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamaktır.”
13’üncü maddesinde;
“ Toplam sistem maliyeti, yatırımın finansal maliyeti, sistemin işletilmesi ve bakımı, sabit varlıkların amortisman maliyetleri, yönetim ve izleme giderleri, vergiler, kamulaştırma ve sistemin finansal sürdürülebilirliğini sağlayacak özkaynak getirisinden oluşan tam maliyeti içerir. Toplam sistem maliyeti, atıksu veya evsel katı atık sisteminin işletilmesi ve sürdürülebilirliği ile bağlantısı olmayan maliyetleri içermez.
…”
18’inci maddesinde;
“ Evsel katı atık hizmetleri için ücretlendirme yapılırken tam maliyet ve kirleten öder esasları kullanılır. Bu esasların uygulanmasına yönelik detayları içeren ve tam maliyet esaslı tarifelerinin belirlenmesinde faydalanılabilecek usul ve esaslar Bakanlık tarafından Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz adıyla Bakanlığın internet sayfasında yayımlanır.
Evsel katı atık hizmetlerine ait ücretler belirlenirken, atık üreticisinin ürettiği atık miktarı aşağıdaki birimlerden biri veya birkaçı kullanılarak tespit edilebilir:
Atık ağırlığı,
Konteyner sayısı, konteyner hacmi, konteyner doluluk oranı ve atık toplama sıklığı,
Atık toplama aracı sayısı, araç hacmi, araç doluluk oranı ve atık toplama sıklığı,
ç) Atık üreticilerinin hanehalkı büyüklüğü, hastanelerde yatak sayısı, okullarda öğrenci sayısı gibi belirli özelliklerine göre belirlenebilecek sabit atık üretim değerleri.”
20’nci maddesinde;
“ Evsel katı atık hizmetleri atık miktarı belirleme yöntemine göre aşağıda sayılan iki farklı tarife türü üzerinden ücretlendirilebilir:
18 inci maddede belirtilen yöntemlere göre hesaplanmış ve değişken ücretlerden oluşan tarife,
Kirleten öder ilkesi dikkate alınarak ve 18 inci maddede belirtilen yöntemlere göre idareler tarafından hesaplanmış ve üretilen atık miktarını atık üreticilerinin etkileyemediği sabit tarifeler.
(2) Evsel katı atık idareleri her atık üreticisine sadece aldıkları hizmetlerin maliyetlerini dikkate alarak tarife belirlerler.”
22’nci maddesinde ise;
“ Atıksu ve evsel katı atık hizmetlerine ait ücretlendirme yapılan hizmetin karşılığı olarak müstakilen, düzenli aralıklarla su faturaları üzerinden yapılır.”
hükümleri yer almaktadır.
Bu hükümlere göre; evsel katı atık bertarafı vb. işlerle, bunlara ilişkin maliyet hesaplama ve ücretlendirilmesi büyükşehir belediyelerinin sorumluluğundadır. Toplam maliyet hesaplanırken yatırımın finansal maliyeti, sistemin işletilmesi ve bakımı, sabit varlıkların amortisman maliyetleri, yönetim ve izleme giderleri, vergiler, kamulaştırma ve sistemin finansal sürdürülebilirliğini sağlayacak özkaynak getirisi dikkate alınır. Ücretlendirme yapılırken de tam maliyet ve kirleten öder esasları kullanılır. Ücrete esas miktar ise atık ağırlığı, konteyner sayısı, konteyner hacmi, konteyner doluluk oranı ve atık toplama sıklığı, atık toplama aracı sayısı, araç hacmi, araç doluluk oranı ve atık toplama sıklığı, atık üreticilerinin hanehalkı büyüklüğü, hastanelerde yatak sayısı, okullarda öğrenci sayısı gibi belirli özelliklerine göre belirlenebilecek sabit atık üretim değerleri esas alınarak belirlenebilir. Ücret tarifesi de ya bu
miktarlar esas alınarak değişken ya da sabit olarak tarifelendirilir ve bu ücretler düzenli olarak su faturaları üzerinden yapılır.
Ayrıca Kamu Kurum Ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 1’inci maddesinde;
“ Genel bütçeye dahil daireler ile katma bütçeli idareler, bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan fonlar, kefalet sandıkları, sosyal güvenlik kuruluşları, genel ve katma bütçelerin transfer tertiplerinden yardım alan kuruluşlar, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bağlı ortaklıkları ile müesseseleri, il özel idareleri ve belediyeler ile bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmeler, özel bütçeli kuruluşlar, özelleştirme işlemleri tamamlanıncaya kadar, 24.11.1994 tarihli ve 4046 sayılı Kanuna tâbi kuruluşlar ve özel hukuk hükümlerine tâbi, kamunun çoğunluk hissesine sahip olduğu kuruluşlar, kamu banka ve kuruluşları ile bunlara bağlı iş yerleri ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca üretilen mal ve hizmet bedellerinde işletmecilik gereği yapılması gereken ticarî indirimler hariç herhangi bir kişi veya kuruma ücretsiz veya indirimli tarife uygulanmaz.”
hükmü yer almaktadır.
Bu hükme göre de; belediyelerin de dahil olduğu kamu idareleri ürettikleri mal ve hizmet bedellerinde işletmecilik gereği yapılması gereken ticarî indirimler hariç herhangi bir kişi veya kuruma ücretsiz veya indirimli tarife uygulayamaz.
Kamu İdaresince; sadece konut dışı abonelere Covid-19 pandemisi nedeni ile 1/3 oranında indirim uygulandığı ifade edilmiş olmakla beraber; bu hususa ilişkin herhangi bir mevzuat dayanağı bildirilmemiştir.
Ayrıca; yine kamu idaresince Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmeliğin geçici 1’inci maddesi ile yönetmeliğe uyum sürecinin 31.12.2023 tarihine kadar uzatıldığını, 2017- 2021 yılları arasında ilgili yönetmelik gereği oluşan geçiş süreci nedeniyle herhangi bir tahakkuk yapılmadığı, 2022 yılı sonrası maliyetlerin artması nedeniyle, kullanıcılara maliyetlerin yansıtıldığı ifade edilmiştir.
İlgili maddede; "26/10/2011 tarihi itibarıyla bu Yönetmeliğe, tarife belirleme, abonelik, sözleşme, teknik alt yapı eksiklikleri ile kendi aralarında maliyet ve bölüşüm hesabı yapmayanlar da dahil olmak üzere, uyum sağlayamamış olan atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri, 31/12/2023 tarihine kadar bu Yönetmeliğe uyum sağlamakla
yükümlüdürler."
hükmü yer almaktadır.
Bu maddeden anlaşılması gereken, idarelerin bazı teknik konularda yapması gereken çalışmaları 2023 yılının sonuna kadar bitirmesi gerekliliğidir. Bu çalışmalar bittikten sonra maliyetlerin ilgililere yansıtılmasını engelleyecek herhangi bir hüküm yoktur. Diğer bir ifadeyle, idarelere 2023 yılı sonuna kadar teknik çalışmaları bitirebilme olanağı verilmiştir. Çalışmalar bittikten sonra, maliyetlerin yansıtılmamasının, ilgili yönetmelik maddesi olarak gösterilmesi her türlü izahtan varestedir. Ayrıca 2022 yılı itibariyle maliyetlerin artmasından dolayı, maliyetlerin kullanıcılara yansıtıldığı ifadesi de subjektiftir. Zira maliyetlerin az ya da çok olarak ifade edilmesinin herhangi bir dayanağı olmadığı gibi, maliyetin tutarına göre bir idari işlemde bulunulması mümkün değildir.
Yine kamu idaresince; katı atık bertarafın hangi mahallerde yapıldığı, katı atık bertaraf bedeline ilişkin süreç ve mevzuatın neler olduğu kamu idaresince ifade edilmiştir. Bu hususlar bulgumuzun içeriğini değiştirir nitelikte olmadığı gibi, tarafımızca da bu hususa ilişkin herhangi bir tespit yoktur.
Ayrıca birliğe ödenen ücretin her yıl Ocak ayında TUİK tarafından açıklan an bir önceki yılın Yurt İçi Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ile Tüketici Fiyat Endeksinin (TÜFE) ortalaması alınarak güncelleneceği ifade edilmiş, bu oranın yüzde 20 olacağı öngörülmüş, dünya ve ülke şartları gereği ilgili oranların daha fazla olduğu ifade edilmiştir. Diğer bir ifadeyle öngörülenden daha fazla bir oran ortaya çıkmıştır. Öngörülen oranın dünya ve ülke şartlarından dolayı gerçek orandan daha düşük çıkabileceği muhakkaktır. Ancak ilgili oranın yanlış bulunup, gerçek rakamın ortaya çıkmasından sonra revizyon yapılmamasının herhangi bir dayanağının olmadığı değerlendirilmektedir.
Son olarak; su abonelerinin bazılarının okunamadığı, kırsal ve kentsel su abonelerin her ay düzenli okunamaması, konutların boş olması, kilitli kapı, bazılarının ise su sarfiyatı olmaması gibi birtakım yöresel nedenlerle tahakkuk oranının düşük kaldığı kamu idaresince ifade edilmiştir. Bu gerekçelerle tahsilatın düşük kalmasının herhangi bir mevzuat dayanağı yoktur. Dolayısıyla idarenin görevinin bu sebepleri bertaraf etmek olduğu değerlendirilmektedir.
Sonuç olarak; yapılan incelemelerde, 2017-2021 yılları arasında toplam 106.590.124 TL katı atık ve bertaraf hizmeti ücreti ilgili Birliğe ödenmiş olup, bu maliyetler ilgili abonelere yansıtılmamıştır. 2022 yılında ise ilgili Birliğe 68.152.132,93 TL ödeme yapılmış olmasına rağmen, yukarıda yazılı olan tam maliyet esaslarına aykırı olarak sadece 44.305.800,00 TL
ücrete esas maliyet hesaplanmıştır. Sonrasında ise; yukarıda yazılı olan mevzuata aykırı olarak, konut dışı abonelerinin ücretlerine üçte bir oranında indirim yapılmıştır. Son olarak ise; 404.259 aboneden 211.842 adedine ise herhangi bir tahakkuk yapılmamıştır.
Sonuç olarak; 2022 yılı öncesine ait tahakkukların yapılıp, hatalı ve eksik yapılan tahakkukların düzeltilmesinin uygun olacağı değerlendirilmekle birlikte, idare tarafından da bundan sonraki evsel katı atık tarifesi hesaplamaları yapılırken tespit edilen bulgular doğrultusunda çalışmalar yapılacağı ifade edilmiştir.