Karar Künyesi
Kamu İdaresi tarafından gerçekleştirilen araç kiralaması hizmet alımı işinde araçların akaryakıt dahil bir şekilde kiralandığı, hakediş ödemelerine esas puantajların araçların çalışma saati olarak belirlenmesine karşın etkin bir araç takip sisteminin mevcut olmadığı, muhtelif hakedişlerde ise ödemeye esas çalışma saatleri ile fiili çalışma saatlerinin uyuşmadığı görülmüştür.
Akaryakıt Dahil Bir Şekilde Araç Kiralanması
237 sayılı Taşıt Kanunu’nun “Kanunun Şümulü” başlıklı 1’inci maddesinde; belediyeler tarafından kullanılacak araçların, Kanun kapsamında olduğu hüküm altına alınmış olup mezkûr Kanun’un 2’nci maddesinde belirtilen araçların ise Kanun hükümlerine tabi olmadığı ifade edilmiştir.
Aynı Kanun’un 12’nci maddesine dayanılarak hazırlanan Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller’in “Temel Amaç” başlıklı 5’inci maddesinde; kamu hizmetlerinin gerektirdiği taşıt ihtiyacının hizmet alımı yoluyla karşılanmasındaki temel amacın, kamudaki taşıt giderlerinin asgari seviyeye indirilmesi ve kaynakların savurganlığa yol açılmadan, bütçe olanaklarıyla uyumlu bir biçimde kullanımının sağlanması olduğu açıklanmıştır.
Anılan Usul ve Esasların “Genel Esaslar” başlıklı 6’ncı maddesinde ise kapsamdaki taşıtların, temel amaç çerçevesinde akaryakıt hariç bir şekilde edinilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Ancak yapılan incelemede Zonguldak Karadeniz Ereğli Belediyesi tarafından katı atık ve çöp nakli işi için gerçekleştirilen hizmet alımının mevzuat hükümlerine aykırı olarak akaryakıt dâhil ihale edildiği görülmüştür. Bu bakımdan yüklenicinin teklif edeceği birim fiyatın, bir kısmının araç kira bedeli bir kısmının ise akaryakıt bedelinden oluşacağı açıktır.
Bu itibarla akaryakıta ilişkin fiyat farkı verileceği de öngörülen söz konusu işte hakediş
ödemelerine esas puantajların, araçların çalışma saati olarak belirlendiği gözetildiğinde araçların fiili çalışma sürelerinin takibi önem kazanmaktadır.
Söz konusu duruma istinaden işe ilişkin Teknik Şartname’de belirtilen takip sistemi ve hakediş ödemelerine esas puantajlar incelendiğinde aşağıda yer verilen tespite ulaşılmıştır:
İş Kapsamındaki Araçların Çalışma Sürelerine Araç Takip Sistemi Üzerinden Erişilememesi
Hakediş ödemelerine ilişkin puantajların düzenlenmesinde esas alınacak unsur, araçların çalışma saatleri olmasına rağmen araç takip sisteminde bazı araçların geçmiş sürüş bilgilerinin yer almadığı görülmüştür.
İşe ilişkin Sözleşme’nin “Sözleşmenin Ekleri” başlıklı 8’inci maddesinde; ihale dokümanının, bu sözleşmenin eki ve ayrılmaz parçası olduğu, tarafları bağladığı belirtilmiş olup İdari Şartname’nin eki ve birim fiyat teklif cetveli incelendiğinde hakediş ödemelerinin, birim fiyat ile hizmete esas “saat” biriminin çarpılması suretiyle hesaplanacağı anlaşılmaktadır. Ek olarak Teknik Şartname’nin 11’inci maddesinde çalıştırılan tüm araç ve iş makineleri için puantaj yapılması suretiyle ödeme yapılacağı, çalışmayan araç ve iş makineleri için ise ödeme yapılmayacağı ifade edilmiştir.
Söz konusu doküman hükümleri uyarınca yükleniciye yapılacak hakediş ödemelerinde araçların fiili çalışma saatlerinin esas alınması gerektiği açıktır. Bu nedenle araçların çalışma saatlerinin, geriye dönük olarak tespit ve kontrol edilebilmesi için araç takip sistemlerinin kurulması gerekmektedir. Nitekim Teknik Şartname’nin “Araç Takip ve Kamera Sistemi” başlıklı 8’inci maddesinde; tüm araçlarda GPS cihazı bulunacağı, araçların hızları, nerede oldukları, rölantide kalma süreleri, ne kadar yol yaptıkları, hangi yolları takip ettikleri ve hız ihlali gibi durumlarının takip edilebileceği online bir araç takip sisteminin bulunması gerektiği; söz konusu sistemin en az dört ay geriye dönük olarak zaman, konum, hız ve ihlal gibi durumların Kamu İdaresi tarafından izlenebilmesine olanak sağlayacağı hüküm altına alınmıştır.
İşe başlama tarihi 01.04.2022 olan ve kapsamında 34 adet araç bulunduran hizmet alımında araçların çalışıp/çalışmadığı durumu ile fiili çalışma saatlerinin tespiti amacıyla 01.09.2022 tarihinde gerçekleştirilen denetimde;
8 adet aracın geçmiş sürüş bilgilerine dair sistemde herhangi bir bilgi mevcut
olmadığı,
10 adet aracın geçmiş sürüş bilgilerine 19.07.2022 tarihine kadar; 10 adet aracın geçmiş sürüş bilgilerine 05.07.2022 tarihine kadar; 5 adet aracın geçmiş sürüş bilgilerine ise 01.07.2022 tarihine kadar erişim sağlanabildiği tespit edilmiştir.
Bu nedenle işe ilişkin Haziran ayı hakedişi incelenememiş, Temmuz ayı hakedişine dair gerçekleştirilen incelemede ise 19.07.2022 tarihinden öncesine ilişkin olarak sürüş bilgileri görüntülenemeyen hafriyat aracının puantaj kayıtlarının, aracın ayın her gününde “7 saat” çalıştığı esas alınmak suretiyle düzenlendiği görülmüştür. Ancak araç takip sisteminde anılan aracın verilerine tümüyle ulaşılamadığından bu durumun kontrolü ve doğrulanması mümkün olmamıştır.
Ek olarak Teknik Şartname’de yer verilen ve yüklenicinin yükümlülüğü olan hususta sürüş bilgilerinin, geriye yönelik olarak yalnızca dört aya kadar saklanması zaruri kılınmıştır. Ancak işin süresinin 29 ay olduğu gözetildiğinde ve araçların konum, geçmiş güzergah, hız ile duraklama süreleri gibi bilgilere sözleşme süresi boyunca erişilmesinin elzem olduğu değerlendirildiğinde Şartname hükmünün ihale konusu işte etkinliğe hizmet etmediği değerlendirilmektedir.
Kamu İdaresi cevabında, iş kapsamındaki araçların çalışma sürelerine erişilemediği hallerde tutanaklar tutulduğu ve işe ilişkin Sözleşme’nin ilgili maddesi uyarınca 93 gün üzerinden cezai müeyyide uygulandığı belirtilmiştir.
Ancak bulgu konusu edilen husus, söz konusu işte uygulanmayan cezai yaptırımlara ilişkin olmayıp hizmete ilişkin ödemelerin esas unsuru olan çalışma saatlerinin takip ve kontrolünün yeterli ölçüde gerçekleştirilmemesi ile Teknik Şartname hükümlerinin mevcut işte etkinlik arz etmemesine ilişkindir.
Hizmete ilişkin ödemelerde dikkate alınacak unsurun araçların çalışma saati olduğu ve çalışmayan araçlar için ödeme yapılmaması gerektiği değerlendirildiğinde kontrol ile denetimlerin etkin bir şekilde yapılmasını teminen takip eden dönemlerde araç takip sistemine işlerlik kazandırılması gerekmektedir.
Araçların Fiili Çalışma Süreleri ile Hakedişte Yer Alan Çalışma Saatlerinin Uyuşmaması
Kamu İdaresi tarafından hakedişe esas puantajların, araçların fiili çalışma süreleri
dikkate alınmaksızın ihale dokümanında öngörülen çalışma saatleri üzerinden düzenlendiği görülmüştür.
İşe ilişkin Sözleşme’nin “Sözleşmenin Ekleri” başlıklı 8’inci maddesinde; ihale dokümanının, bu sözleşmenin eki ve ayrılmaz parçası olduğu, tarafları bağladığı belirtilmiş olup İdari Şartname’nin eki ve birim fiyat teklif cetveli incelendiğinde hakediş ödemelerinin, teklif edilen birim fiyat ile hizmete esas “saat” biriminin çarpılması suretiyle hesaplanacağı anlaşılmaktadır. Ek olarak Teknik Şartname’nin 11’inci maddesinin (a) bendinde; çalıştırılan tüm araç ve iş makineleri için puantaj yapılması suretiyle ödeme yapılacağı, çalışmayan araç ve iş makineleri için ise ödeme yapılmayacağı ifade edilmiştir.
Ancak Temmuz ayı hakedişine ilişkin yapılan incelemede araç takip sistemi üzerinden tespit edilen araçların fiili çalışma süreleri ile ödemeye esas saatlerin uyuşmadığı tespit edilmiştir. Hatalı uygulama; akaryakıt fiyat farkı ödenen işte, fiilli olarak çalışmamış araçlar için de akaryakıt fiyat farkı hesap edilmesine ve ödenmesine neden olmaktadır.
Kamu İdaresi cevabında hakediş ödemelerine esas olan araçların fiili çalışma sürelerinin, vardiya amirleri tarafından imza altına alınmak suretiyle tanzim edildiği ifade edilmiştir. Ayrıca birtakım araçların çalışma usullerinin, çalışmayacak halde beklemelerini gerektirdiğinden araç takip sisteminde yer alan veriler ile fiili çalışma sürelerinin denk olmasının mümkün olmadığı belirtilmiştir.
Kamu İdaresinin cevabında yer verilen değerlendirmeler dikkate alınsa dahi hakediş ödemelerine esas puantajlar ile araç takip sistemi üzerinden elde edilen araçların rölanti halindeki çalışmaları dahil toplam süreler arasında ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Şöyle ki yapılan örneklem neticesinde bir aylık periyot için "434" saat üzerinden hakediş ödemesinde bulunulan aracın, araç takip sisteminden tespit edilen rölanti hali dahil çalışma süresinin "190" saat olduğu tespit edilmiştir.
Araç kiralama ihalelerinin mevzuata uyarlı bir şekilde akaryakıt hariç olarak gerçekleştirilmesi, iş kapsamında etkin bir araç takip sisteminin kurulumunun sağlanması ve hakedişe esas ödemelerin araçların fiili çalışma süreleri gözetilerek hesap edilmesi gerekmektedir.