İdare tarafından 775 sayılı Gecekondu Kanunu kapsamındaki dar gelirli, konutsuz vatandaşlar ile gecekondu bölgelerinin tasfiyesi ve ıslahı sebebiyle açıkta kalacakların konut ihtiyacını karşılamak amacıyla ayrılan birçok konutun boş tutulduğu ve boş tutulan konutların aidat ve diğer ortak giderlerinin Belediye bütçesinden karşılandığı görülmüştür.

775 sayılı Gecekondu Kanunu’nun “Arsa tahsisi şart ve şekilleri” başlıklı 25’inci maddesinde;

“7 nci madde gereğince tesbit olunan önleme bölgelerindeki arsalar, öncelikle gecekonduların ıslahı ve tasfiyesi sebepleriyle açıkta kalacaklara ve diğer konutsuz vatandaşlara verilir.

Bu arsalardan, ıslah ve tasfiye bölgelerinde bulunan diğer yapı sahiplerinden yapısının tasfiyesini istiyenler de faydalanabilirler.

Her ne sebeple olursa olsun, bu kanun hükümlerince arsa tahsis edilecek kimselerin, yoksul veya dar gelirli olması, kendisinin veya eşinin veya ergin olmıyan çocuğunun herhangi bir belediye sınırı içinde ev yapmaya müsait arsaya veya herhangi bir yerde bir ev veya apartmanın ayrı bir dairesine karşılık olan payına sahip bulunmaması şarttır.

Kimlerin yoksul ve dar gelirli sayılacağı, kendisine arsa tahsis edileceklerin öncelik sırası ve yukarda sözü geçen diğer hususların esasları yönetmelikte belirtilir.” denilmektedir.

Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliği’nin “Şahıslara yapılacak yardımlar ve yardımların genel şartları” başlıklı 5’inci maddesinde, 775 sayılı Kanun uyarınca şahıslara yapılacak yardımlar arsa tahsisi, kredi tahsisi, ayni yardım, teknik yardım ve diğer kolaylıklar ile konut yardımı olarak sayılmıştır. Bu yardımlardan faydalanacak kimselerin Yönetmelik’in aynı maddesinde yazılı diğer şartları taşımaları da gerekmektedir.

Mezkûr Yönetmelik’in “Yoksul veya dar gelirli olmak” üst başlıklı “Arsa, kredi, kiralık ve mülk konutların tahsisinde puanlama” başlıklı 7’nci maddesinde de genel olarak bir ailenin yoksul veya dar gelirli sayılabilmesi için toplam aile gelirinin, Toplu Konut İdaresi Başkanlığının ailelerin yaşama ve geçim şartlarını, memur maaşlarındaki katsayı ve asgari ücret artışlarını dikkate alarak belirlediği limitlerin altında olması gerektiği ifade edilmiştir.

Arsa, kredi, kiralık ve mülk konutların dağıtımında puanlama sistemini gösterir tablo Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın 30.01.2023 tarihli ve 365716 sayılı Başkanlık Olur’u ile belirlenmiştir.

Mezkûr mevzuat hükümlerinden; Belediyenin 775 sayılı Kanun’da yazılı görevlerini yerine getirmek için ayırdığı konutlarını, gecekonduların ıslah veya tasfiyesi sebebiyle açıkta kalacak kiracı veya ev sahiplerine, ıslah bölgesinde bulunan yapı sahiplerinden yapısının tasfiyesini isteyenlere, dar gelirli vatandaşlardan konutsuz olanlara tahsis edebileceği anlaşılmaktadır.

Yapılan incelemede, 2011 ile 2023 yılları arasında gecekondusu tasfiye edilen hak sahipleri ile dar gelirli konutsuz vatandaşlara toplam 1.340 adet konut tahsis edildiği ve 31.12.2023 tarihi itibarıyla söz konusu hak sahiplerinin kendilerine tahsis edilen konutlarda ikamet etmeye devam ettikleri görülmüştür.

Bununla birlikte, ayrıntısına aşağıdaki tabloda yer verilen İstanbul’un çeşitli ilçelerinde bulunan ve İdarenin aynı amaç için ayırdığı konutların bir kısmı boş tutulmuş ve boş tutulan söz konusu konutlar için 2023 yılı içerisinde aidat ve ortak giderler karşılığı olarak toplam 1.508.797,00 TL İdare bütçesinden ödeme yapılmıştır.

‌Tablo 49:Boş Daire Aidatları

31.12.2023 tarihi itibarıyla İdare tarafından 775 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmek üzere boş tutulan konut sayısı toplam 898 adettir.

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu, yapılan harcamaların mali mevzuata uygun olması ile birlikte kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını da önceleyen bir sistematiğe sahiptir.

Bu kapsamda Kanun’un 8’inci maddesinde; hesap verme sorumluluğu anlamında, her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumlu oldukları ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorunda oldukları ifade edilmiştir.

Yukarıda yer verilen denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; gecekondu önleme bölgelerinde yapılacak olan gecekondu tasfiyesi çalışmalarında hak sahiplerine yönelik bahse konu boş konutların tahsis işlem süreçlerinin devam etmekte olduğu, İdareye ait ve boş konutların İstanbul Büyükşehir Belediyesi Meclisinde alınan kararlara istinaden gerçekleştirilen tasfiye işlemleri, enkaz bedellerinin zamanında yatırılamaması sebebiyle sürecin uzamasına sebep olduğu, bu sebeple konutların boş kalma sürelerinin arttığı, ayrıca alınan meclis kararlarında işlemler tamamlanmadan konutların başka bir süreç için kullanılamaması da belirtildiğinden boş konutların hak sahiplerine bir an önce verilmesi için tasfiye işlemleri ile ilgili söz konusu belediyelerin üzerine düşen işlemleri hızlı bir şekilde gerçekleştirmesi gerekmekte olduğu ifade edilmiştir. Bu sebeple bahse konu boş konutların tahsis işlemleri tamamlanana kadar olan süreçteki ortak gider ve aidat bedellerinin ödemleri; Kat Mülkiyet Kanunu gereğince ilgili site veya apartman yönetimlerine yapılmaya devam edeceği belirtilmiştir. İdare tarafından her ne kadar ilgili belediyelerin enkaz bedellerini geç yatırmasından ve meclis kararında işlemler tamamlanmadan konutların başka bir süreç için kullanılamaması hükmünden kaynaklı işlemlerin yavaş ilerlediği belirtilse de daha önceki Sayıştay Denetim Raporlarında da söz konusu tespit yer almakta ve boş konut sayısına ilişkin herhangi bir düşüş gerçekleşmemektedir. Bu sebeple İdarenin bulgu konusu hususa ilişkin süreçlerin hızlandırılması noktasında gerekli tedbirleri yerine getirmesi ve konutların 775 sayılı Kanun’un amacı doğrultusunda kullanılmasının sağlanarak kaynakların âtıl tutulmasının önüne geçilmesi önem arz etmektedir.

Sonuç olarak; 898 adet konutun boş tutulması ve boş tutulan bu konutların aidat ve ortak giderlerinin İdare bütçesinden karşılanmasında kamu yararı bulunmadığı değerlendirilmektedir.