Niğde Belediyesi sorumluluğunda olan alanlarda ticari taksi plakalarının, ticari tahsisli özel halk otobüsü plakalarının ve servis taşımacılığı alanında faaliyet gösteren ticari plakaların 2886 sayılı Kanun hükümlerine aykırı olarak ihalesiz ve süresiz bir şekilde verildiği görülmüştür.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Belediyenin yetkileri ve imtiyazları” başlıklı 15’inci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde toplu taşıma yapmak, bu amaçla otobüs, deniz ve su ulaşım araçları, tünel, raylı sistem dâhil her türlü toplu taşıma sistemlerini kurmak, kurdurmak, işletmek ve işlettirmek; (p) bendinde ise kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek belediyelerin yetki ve imtiyazları arasında sayılmıştır.

Aynı Kanun’un “Meclisin görev ve yetkileri” başlıklı 18’inci maddesinin (e) fıkrasında, belediye taşınmazlarının üç yıldan uzun süreli kiralanmasına karar verme yetkisinin belediye meclisinde; “Encümenin görev ve yetkileri” başlıklı 34’üncü maddesinin (g) fıkrasında ise taşınmazların süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar verme yetkisinin belediye encümeninde olduğu belirtilmiştir.

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun “Kapsam” başlıklı 1’inci maddesi ile belediyelerin alım, satım, hizmet, yapım, kira, trampa, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi ve taşıma işlerinin ancak bu Kanun hükümlerine göre yapılabileceği, “Kiralarda sözleşme süresi” başlıklı 64’üncü maddesi ile belirli istisnalar haricinde, kiraya verilecek taşınmazların kira süresinin on yıldan çok olamayacağı ve taşınmazların üçüncü kişilere kiralanması işlemlerinin ise aynı Kanun’un 35’inci maddesinde sayılan ihale usulleri çerçevesinde yürütülmesi gerektiği hüküm altına alınmıştır.

Yukarıda yer alan mevzuat hükümlerinden kamu hizmeti niteliğinde olan toplu taşıma hizmetlerini yapma yetki ve imtiyazının belediyelerde olduğu çok açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Belediyeler bu yetkilerini toplu taşıma hizmetlerini bizzat kendileri yapmak suretiyle kullanabileceği gibi, kendileri kullanmadıklarında kanunlarda belirtilen yöntemlerle üçüncü kişilere söz konusu hizmetleri gördürülebilecektir. Üçüncü kişilerin belirlenmesi ise, 2886 sayılı Kanun gereğince, rekabete açık, saydamlığı sağlanmış, süresi belirli ihaleler yoluyla yapılması gerekmektedir. Belediye meclisince hizmetin üçüncü kişilere gördürülmesi yönünde karar verilmesi halinde, karardaki yönteme göre (kira, ruhsat, imtiyaz vb.) ve bu kararda verilen yetkiye dayanılarak ihale işlemleri yetkili kişi ve kurullarca yerine getirilecektir. Bu çerçevede toplu ulaşım ve yolcu taşımaya ilişkin hizmetler bakımından görevli ve yetkili olan belediyenin, bu hizmetlerin üçüncü kişilere gördürülmesini ihale yapılmaksızın doğrudan meclis, encümen veya belediye başkanı kararıyla yapması veya kendisine ait imtiyazı süre belirtilmeksizin devrederek gerçekleştirmesi ya da ihaleyle olsa dahi süresiz satış şeklinde işlem yapması mümkün değildir.

Bir diğer ifadeyle toplu taşıma hizmetlerinin imtiyaz, kiralama veya ruhsat verilmesi usullerinden biri ile üçüncü kişilere ihale yoluyla gördürülmesi mümkündür. Her üç yöntem bakımından da bu hizmetin üçüncü kişilere gördürülmesinde mutlak olarak belirli bir sürenin öngörülmüş olması zorunludur. Toplu taşıma hizmetlerinin yukarıda belirtilen usuller dışında bir usul ile yapılması mümkün değildir. Kanun’da öngörülen sürelerden daha uzun bir sürenin öngörülmesi ya da hiçbir şekilde süre öngörülmemesi durumlarında bu durumun hukuka aykırılık oluşturacağı kuşkusuzdur.

Yapılan incelemede, Niğde Belediyesi sınırları içerisinde faaliyet gösteren 131 adet ticari taksi, 69 adet ticari tahsisli özel halk otobüsü plakası olduğu, bu plakaların uzun yıllardır elinde bulunduran kişilerin bu haklarını ihalesiz bir şekilde elde ettiği, ihalesiz verilen plakalar açısından bir sürenin de öngörülmediği, bu açıdan söz konusu ticari plakaların yıllık olarak çalışma ruhsatlarının yenilenmesi suretiyle çalışmaya devam ettikleri tespit edilmiştir. Servis plakalarının da başvuranlardan gerekli şartları taşıyanlara ihalesiz bir şekilde doğrudan doğruya verildiği görülmüştür.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafındn; 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun15’inci maddesinin (e), (f) ve (g) bentlerinde belirtilen hizmetlerin Danıştayın görüşü ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının kararıyla süresi kırkdokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebileceği; toplu taşıma hizmetlerinin imtiyaz veya tekel oluşturmayacak şekilde ruhsat vermek suretiyle yerine getirebileceği gibi toplu taşıma hatlarını kiraya verme veya 67’nci maddedeki esaslara göre hizmet satın alma yoluyla yerine getirebileceğinin düzenlendiği, Niğde Belediyesi meclisinin 06.04.2018 tarih ve 99 sayılı kararı ile söz konusu hizmetlerin ruhsat verme yöntemi ile yapılması yönünde karar alındığı, bu sebeple plakaların verilmesi suretiyle işletildiği ifade edilmiştir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki bulgu konusu yapılan husus plakaların işletilmesi yöntemine ilişkin değildir. Bulguda da belirtildiği gibi Belediye söz konusu plakaların imtiyaz verilmesi, kiralama veya ruhsat verilmesi yoluyla işletilmesi hususunda takdir hakkına sahiptir. Belediyenin bu yöntemlerden biri, birkaçı ve tamamını kullanarak söz konusu hizmeti yerine getirmesinde herhangi bir yasal engel bulunmamaktadır. Ancak, hangi yöntem seçilmiş olursa olsun bu hakkın kişilere ihale edilmesi suretiyle verilmesi kanuni bir gerekliliktir. Bulgu konusu yapılan husus da tam olarak budur.

Sonuç olarak, taksi, özel halk otobüsü veya servis ile yolcu taşıma faaliyetinde bulunulması için belirlenen plakalara izin/ruhsat verilmesi işlemi 5393 sayılı Kanun’da öngörülen hangi yöntemle yapılırsa yapılsın 2886 sayılı Kanun’daki düzenlemelere göre ihale edilmek suretiyle yapılmalıdır.