5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (f) ve (p) bentlerinde;

“Büyükşehir ulaşım ana plânını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini plânlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek.” hükmü ile (p) bendinde “Büyükşehir içindeki toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek, büyükşehir sınırları içindeki kara ve denizde taksi ve servis araçları dâhil toplu taşıma araçlarına ruhsat vermek. (Ek cümle: 16/5/2018-7144/14 md.) Büyükşehir içindeki toplu taşıma hatlarıyla ilgili olarak; şehir merkezine olan uzaklık, nüfus ve hattı kullanan sayısı kriterleri esas alınarak tespit edilecek hatlarla ilgili toplu taşıma hizmetlerinin işlettirilmesine karar vermek.” hükümleri tesis edilmiştir.

Ayrıca 16.05.2018 tarih ve 7144 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 14’üncü maddesi ile 5216 sayılı Kanun’un 7’nci maddesinin ikinci fıkrasına; “Büyükşehir belediyeleri, birinci fıkranın (p) bendinin ikinci cümlesinde yer alan kriterler esas alınarak büyükşehir belediye meclisi kararıyla belirlenen yerlerdeki toplu taşıma hatlarının işletmesinin o bölgede kurulu taşıma birlik veya kooperatiflerinden temin edilmesine karar verebilir. Bu durumda ihaleye katılacaklarda ve kullanılacak taşıma araçlarında aranacak şartlar belediyelerce belirlenir. Taşıma birlik veya kooperatiflerine, belediye bütçelerinden toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz veya indirimli olarak yararlanacaklara ilişkin gelir desteği ödemeleri yapılabilir.” hükmü de eklenmiştir.

Yukarıda ortaya konulan mevzuat hükümleri doğrultusunda deniz toplu taşımasına ilişkin; İdare tarafından güzergâhların belli olduğu hatlar belirlenmeli, bu bağlamda söz konusu hatlar için 2886 sayılı Kanun hükümlerine istinaden ihale yapılarak belediyenin gelir

elde etmesi sağlanmalı, hat sahipleri de her yıl Belediye Meclisince belirlenen tarife üzerinden çalışma ruhsatlarını almalıdır.

Yapılan incelemede; ilki 21.06.1995 tarihi olmak üzere muhtelif tarihlerde alınan UKOME Kararları ile 394 adet plakaya denizde toplu taşımacılık yapma hususunda 2886 sayılı Kanun hükümlerine aykırı olarak yetki verildiği, söz konusu 394 plaka sahibinden ise sadece yıllık olarak çalışma ruhsatı bedeli tahsilatı yapıldığı ve 394 adet plaka sahibi taşımacının da çeşitli kooperatif isimleri altında örgütlenerek deniz özel toplu taşımacılığına ilişkin faaliyetlerine devam ettiği anlaşılmıştır.

İdarenin, deniz toplu taşımacılığına ilişkin Kanun koyucu tarafından kendisine tevdi edilen görev, yetki ve sorumluluğu yerine getirmesi meri mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde; doğrudan söz konusu hizmetleri kendisi yerine getirerek, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu bünyesinde hizmet alımı gerçekleştirerek, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu bünyesinde gelir getirici ihale iş ve işlemlerini yaparak veya 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine istinaden belediye veya bağlı kuruluşlarının % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenen süre ve bedelle işletmesine devrederek mümkün olabilmektedir.

Bu itibarla, özel sektör plaka sahiplerinin UKOME kararlarına istinaden elde ettikleri hakların kazanılmış hak olarak değerlendirilmesi ve bu meyanda, yıllardır süre gelen uygulama olarak sadece yıllık çalışma ruhsatı bedelini İdareye ödeyerek faaliyetlerine devam etmeleri mümkün değildir. Kazanılmış hakkın varlığından söz edebilmek için, bu hakkın yürürlükteki hukuk kurallarına uygun olarak tesis edilen bir işlemle elde edilmiş olması gerekmektedir. Ayrıca belediyenin görev, yeki ve sorumluluğunda yer alan bir hizmetin süresiz olarak üçüncü kişilere bir hak verilmesi suretiyle gördürülmesi de hukuken mümkün değildir.

Sonuç olarak, İdarenin muhtelif tarihlerde alınan UKOME Kararlarına istinaden özel toplu taşımacılık hizmeti sunma hususunda bazı şahısları yetkilendirdiği, söz konusu şahısların kooperatif olarak örgütlenerek işlettiği hatların, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu bünyesinde ihale edilmeksizin sadece yıllık olarak Büyükşehir Belediye Meclisince belirlenen çalışma ruhsatı bedeli ödenmek suretiyle kullandırıldığı tespit edilmiştir. Bu meyanda, toplu ulaşım hizmetinin İstanbul özelinde önemli bir boyutunu oluşturan özel sektöre ait deniz toplu ulaşım vasıtalarının, 2886 sayılı Kanun bünyesinde rekabet uygun, saydam ve belirli bir

sürenin öngörülerek üçüncü kişiler tarafından işletilmesi sağlanmalıdır.

Kamu idaresi cevabında; “Bulguda tespit edilen hususlarda gerekli çalışmalar yapılacaktır.” denilmektedir.

Sonuç olarak kamu idaresince tespit edilen hususlarda gerekli çalışmaların yapılacağı ifade edilmiş olup bulgu konusu tespitin devam edip etmediği takip eden denetimlerde izlenecektir.