Uygulama projesi ile anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde sözleşmenin uygulanması sırasında proje değişikliği yapılmak suretiyle işlerin mahiyetlerinin önemli ölçüde değiştirildiği tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “İdarelerce uyulması gereken diğer kurallar” başlıklı 62’nci maddesinde, “Yapım işlerinde arsa temin edilmeden, mülkiyet, kamulaştırma ve gerekli hallerde imar işlemleri tamamlanmadan ve uygulama projeleri yapılmadan ihaleye çıkılamaz” denilmektedir.

“Tanımlar” başlıklı 4’üncü maddesinde de; “Uygulama projesi: belli bir yapının onaylanmış kesin projesine göre yapının her türlü ayrıntısının belirtildiği proje” olarak tanımlanmıştır.

Uygulama projesiyle ihaleye çıkılan işlerde, işin yapılacağı yere ilişkin zemin etüdü, inşaatta kullanılacak her türlü iş kaleminin/grubunun niteliğini gösteren teknik şartnameler ve bu işlerin nerede ve ne kadar yapılacağını gösteren mahal listeleri projeye eklenerek ihale dokümanı oluşturulur. Bu suretle, ihale öncesinde yapıya ilişkin en ince detayın dahi netleşmesi sağlanarak, sözleşme süresi sonunda yapının anahtar teslimi olarak her şeyi ile eksiksiz ve kullanılabilir halde teslim alınması beklenir.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “Projelerin uygulanması” başlıklı 12’nci maddesinin dördüncü fıkrası; “İdare, sözleşme konusu işlerle ilgili proje v.b. teknik belgelerde, değişiklik yapılmaksızın işin tamamlanmasının fiilen imkansız olduğu hallerde, işin sözleşmede belirtilen niteliğine uygun bir şekilde tamamlanmasını sağlayacak şekilde gerekli değişiklikleri yapmaya yetkilidir...” şeklindedir.

Yukarıda yer alan mevzuat hükmüne göre, işin gerçekleştirilmesi için teknik ve işlevsel açıdan mutlak gereklilik arz eden proje değişikliklerinin yapılabilmesi mümkün iken, zorunluluk arz etmeyen, idarenin subjektif tutum ve tercihine dayalı biçimde yapılacak değişiklikler ise kısıtlanmıştır.

Diğer yandan, ihale sürecinde rekabet ve yarışma konusu, ihale dokümanında yer alan proje ve mahal listesi ile diğer teknik dokümanlarda tarif edilen iştir. İşin her türlü ayrıntısının

isteklilerce bilinmesi, bir başka ifadeyle ihale dokümanında tarif edilen işle fiilen gerçekleştirilecek işin mümkün olduğunca aynı olması, rekabet, saydamlık, ihtiyaçların uygun şartlarla karşılanması ve kaynakların verimli kullanılması ilkelerinin gereğidir. Esas itibariyle, Kanun’un yapım işleri açısından getirdiği proje disiplini, ihale dokümanının idarece eksiksiz hazırlanma gereği, ihale dokümanı içerisinde işi hiçbir tereddüde mahal bırakmayacak biçimde tarif eden teknik içerikli belgenin (proje, teknik şartname, mahal listesi gibi) bulunma zorunluluğu gibi iş ve işlemler bu amaca yöneliktir.

Dolayısıyla, işin devamı sırasında meydana gelen iş değişiklikleri ve bunların bedellerinin belirlenme yönteminin, ihaleye katılan diğer isteklilerin bilgisi dahilinde olmadığından bu durumun rekabet şartlarını değiştirdiği düşünülmektedir.

Projelerde, sözleşmenin yürütülmesi sırasında çok sayıda iş kalemi değişikliği yapılması, işlerin sözleşme süresinde teslim alınmasını geciktirmekte ve yapılan değişikliklerde oluşan ilave işler ve eksilen işlerin bedelleri ihale görmüş rekabetçi fiyatlar olmadığından 4734 sayılı Kanun’un temel ilkelerinden olan “rekabetin sağlanması” ilkesinin ihmal edilmesine de yol açmaktadır.

Nitekim, aşağıda yer alan tabloda görüleceği üzere; uygulama projeleri ile götürü bedel ihale edilen işlerde projedeki değişiklikler nedeniyle iş artış ve eksilişleriyle birlikte toplam değişiklik tutarı sözleşme bedelinin %78'ine kadar ulaşabilmektedir. Bu yoğunluktaki değişiklikler, ihale dokümanında tarif edilen ve ihale sürecinde rekabet ve yarışmaya konu olan işle, fiilen gerçekleştirilen iş arasındaki bağlantıyı koparmakta, bunların fiyatlarının belirlenme yöntemi nedeniyle de, ihaleye katılan diğer isteklilerin bilgisi dahilinde olmayan ve üzerinde fiyat rekabeti yapılmayan imalatlar olarak gerçekleştirilmektedir.

Tablo 8: Anahtar Teslimi Götürü Bedel İhale Edilen Yapım İşlerinde Toplam İş Değişikliği Tutar ve Oranları

Bunun yanında, uygulama projesi ile ihale edilen işlerde sözleşme bedeline nazaran yüksek oranlı değişiklik yapılması, uygulama projelerinin var olan ihtiyaca uygun hazırlanmadığını da göstermektedir. Kanun koyucu, yapım işlerinde uygulama projesi

yapılmadan ihaleye çıkılmamasına, proje değişikliği ve iş artışlarına yalnızca öngörülemeyen durumlarda başvurulmasına hükmederken, uygulama projelerinin asgari ölçüde tadilata izin vermiş ve bu projelerde götürü olarak tek bir bedel teklif alınmasını öngörmüştür. Ön veya kesin projeden farklı olarak uygulama projelerinin, ileri çalışmalar neticesinde, yapının her türlü ayrıntısının ve detayının belirtildiği nitelikte hazırlanmasının da bunun bir göstergesi olduğu düşünülmektedir.

Kamu İdaresince, bulgu konusu tespit kabul edilmekle birlikte, İdarece öngörülemeyen durumların ortaya çıkması, işin ifası kapsamında daha verimli çözümler üretilmiş olması ve kamu yararı da dikkate alınarak projelerde değişikliklerinin yapılmış olduğu, daha faydalı ve mali açıdan daha ekonomik çözümler getirilerek yapım işlerinin tamamlandığından bahisle işin sonunda artış ve azalışın kümülatif toplamı ele alındığında bu durumun rakamsal ve oransal açıdan sözleşme bedeline nispetle yüksek kaldığının görüldüğü; bu nedenle, anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde hazırlanan projenin seviyesi ve teklif alma türünün bir sonucu olarak teknik zorunluluk olmadıkça proje ve iş değişikliklerinin sınırlı tutulmasına ve bu suretle ihale şartlarının korunmasına azami önemin gösterileceği ifade edilmiştir.

Sonuç olarak, uygulama projeleri ile anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde hazırlanan projenin seviyesi ve teklif alma türünün bir sonucu olarak teknik zorunluluk olmadıkça proje ve iş değişikliklerinin sınırlı tutulması ve bu suretle ilk ihale şartlarının korunmasına azami özenin gösterilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.