Hizmet alımı ve yapım işlerinde iş bitimini müteakiben yapılan kesin teminat iadelerinde, muhasebe işlem fişi ekinde bulunması gereken “Sosyal Güvenlik Kurumundan ilişiksiz” belgesinin bulunmadığı görülmüştür.

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Kesin teminat ve ek kesin teminatların geri verilmesi” başlıklı 13’üncü maddesinde;

“Taahhüdün, sözleşme ve ihale dokümanı hükümlerine uygun olarak yerine getirildiği ve yüklenicinin bu işten dolayı idareye herhangi bir borcunun olmadığı tespit edildikten sonra alınmış olan kesin teminat ve varsa ek kesin teminatların;

1. Yapım işlerinde; varsa eksik ve kusurların giderilerek geçici kabul tutanağının onaylanmasından sonra yarısı, Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz belgesi getirilmesi ve kesin kabul tutanağının onaylanmasından sonra kalanı,

2. Yapım işleri dışındaki işlerde Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz belgesinin getirildiği saptandıktan sonra; alınan mal veya yapılan iş için bir garanti süresi öngörülmesi halinde yarısı, garanti süresi dolduktan sonra kalanı, garanti süresi öngörülmeyen hallerde ise tamamı,

Yükleniciye iade edilir.

Yüklenicinin bu iş nedeniyle idareye ve Sosyal Sigortalar Kurumuna olan borçları ile ücret ve ücret sayılan ödemelerden yapılan kanunî vergi kesintilerinin yapım

işlerinde kesin kabul tarihine, diğer işlerde kabul tarihine veya varsa garanti süresinin bitimine kadar ödenmemesi halinde, protesto çekmeye ve hüküm almaya gerek kalmaksızın kesin teminatlar paraya çevrilerek borçlarına karşılık mahsup edilir, varsa kalanı yükleniciye geri verilir.

İşin konusunun piyasadan hazır halde alınıp satılan mal alımı olması halinde, Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz belgesi getirilmesi şartı aranmaz.”

Denilmiştir.

Madde metninde açıkça görüldüğü gibi, yapım işleri ve yapım işleri dışındaki işlerde, kesin teminatın iadesi için “Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz” belgesinin getirilmesi zorunlu tutulmuştur. Piyasadan hazır halde alınıp satılan mal alımlarında ise bu zorunluluk yoktur. Bu itibarla mal alımları dışında, ihale kapsamında yaptırılan işlerde, kesin teminat iadesi yapılabilmesi için ilişiksiz belgesinin bulunması gerekmektedir.

Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı; 20.05.2006 tarihinde yürürlüğe giren 5502 sayılı Kanun'la birleştirilerek “Sosyal Güvenlik Kurumu” adı ile tek çatı altında toplanmıştır. Dolayısıyla yukarıda yer verilen 4735 sayılı Kanun maddesinde geçen “Sosyal Sigortalar Kurumundan ilişiksiz” ifadesini “Sosyal Güvenlik Kurumundan ilişiksiz” olarak anlamak gerekmektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumundan ilişiksiz belgesi ve kesin teminat iadesine ilişkin 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “Prim ve idari para cezası borçlarının hakedişlerden mahsubu, ödenmesi ve ilişiksizlik belgesinin aranması” başlıklı 90’ıncı maddesinde;

“Kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar, ihale yolu ile yaptırdıkları her türlü işleri üstlenenleri ve bunların adreslerini onbeş gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür.

İşverenlerin hakedişleri, Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçlarının olmaması kaydıyla ödenir. Kesin teminatları ise ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığının tespit edilmesinden sonra iade edilir. İşverenlerin, kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar, bankalar ve kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar nezdindeki her çeşit alacak, teminat ve hakedişleri üzerinde işçi ücreti alacakları hariç olmak üzere

yapılacak her türlü devir, temlik ve el değiştirme, Kurum alacaklarını karşılayacak kısım ayrıldıktan sonra, kalan kısım üzerinde hüküm ifade eder.

…”

Denilmiştir.

Söz konusu madde metninde, kamu idarelerinin ihale yoluyla yaptırdıkları her türlü işi üstlenenleri, Sosyal Güvenlik Kurumuna bildireceği, kesin teminat iadesi ve hakediş ödemesinde de bildirilen bu işverenlere, kesin teminatlarının Sosyal Güvenlik Kurumuna borçlarının bulunmadığının tespit edilmesinden sonra iade edileceği ve bu işlemlere ilişkin usûl ve esasların da çıkarılacak yönetmelik ile tespit edileceği düzenlenmiştir.

Bu işlemlere ilişkin usul ve esasların belirlendiği, Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik, 29.09.2008 tarihinde çıkarılmıştır.

Yönetmelik'te, hakediş ödemesi ve kesin teminat iadesine ilişkin, aranacak belge ve izlenecek yol açısından farklı düzenlemeler yapılmıştır.

Nitekim söz konusu Yönetmelik’in “Hakedişten kesinti ve mahsup” başlıklı 6’ncı maddesinin 3’üncü fıkrasında;

“İdare, yaptığı ihaleler sonucunda işverene ödeyeceği her hakediş ödemesinden önce işverenin ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borçlarının bulunup bulunmadığı hususunda sorgulama yapabilmek için Kuruma yetki başvurusunda bulunabilir. Kurumca bu başvurunun uygun görülmesi halinde idarece, işverene yapılacak her hakediş ödemesinden önce elektronik ortamda işverenin ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan muaccel borçlarının bulunup bulunmadığı hususunda sorgulama yapılır. İşveren ve varsa alt işverenlerin Kuruma borcu yoksa, ayrıca Kuruma yazı ile sorulmaksızın hakediş ödemesi yapılır.”

Denilmiştir.

Mezkûr Yönetmelik’in “Kesin teminatın iadesi” başlıklı 7’inci maddesinde ise;

“İşveren tarafından, idareye ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borcunun

bulunmadığına dair ilişiksizlik belgesi ibraz edilmedikçe işverene ait kesin teminat iade edilmez.

İdareye ihale konusu işle ilgili olarak işveren tarafından, borcunun bulunmadığına dair ilişiksizlik belgesinin ibraz edilmemesi halinde, idare, kesin teminatın mevzuatına göre kısmen veya tamamen iadesi imkanının başladığı tarihten itibaren onbeş gün içinde durumu ilgili üniteye yazı ile bildirerek, işverenin Kuruma ihale konusu işin yapıldığı süreye ilişkin borcunun olup olmadığını sorar.

Ünitece, ihale konusu işle ilgili olarak yapılacak araştırma işlemi sonucunda, yeterli işçilik bildirilmiş olduğunun ve işi üstlenenin ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığının anlaşılması halinde, ilişiksizlik belgesi düzenlenir.

…”

Hükümleri yer almaktadır.

Hakediş ödemesi ve kesin teminat iadesi hususlarının ayrı başlıklarda düzenlenmesinden ve bu başlıklarda yer alan ve yukarıda da yer verilen mevzuat hükümlerinden açıkça anlaşıldığı üzere, kesin teminat iadesi için hakediş ödemelerinden farklı bir yol öngörülmüştür. Kamu idarelerinin, Sosyal Güvenlik Kurumundan aldıkları yetki ile elektronik ortamda yaptıkları sorgulama hakediş ödemesi için yeterli görülmüşken, kesin teminatın iadesi için Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılacak bir araştırma ve neticesinde düzenlenecek “ilişiksiz” belgesinin varlığı aranmaktadır.

Nitekim iki işlemde düzenlenecek söz konusu belgelerin muhteviyatı da farklıdır. “Prim ve idari para cezası borçlarının hakedişlerden mahsubu, ödenmesi ve ilişiksizlik belgesinin aranılması” konulu, 2008-88 numaralı SGK Genelgesi’nde, ilişiksiz belgesinin “soğuk damgalı” olacağı düzenlenmiştir.

Hakediş ödemesinde kullanılan “SGK e-borç sorgulama” belgesinde ise soğuk damga, ıslak imza vb. göstergeler bulunmadığı gibi, bu belgenin alt kısmında yer alan açıklamada aynen;

“Yukarıda adı soyadı/unvanı ve işyeri sicil numarası kayıtlı olan işverenin, bahse konu işyerinden dolayı, Kurumumuza, 01.02.2018 tarihi itibariyle yasal ödeme süresi geçmiş borcunun bulunmadığı anlaşılmıştır.

İş bu belge, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 90 ıncı maddesinin ikinci fıkrasına istinaden, hakediş (istihkak) ödemeleri için ihale makamına ibraz edilmek üzere düzenlenmiş olup, Sosyal Güvenlik Kurumu İlişiksiz Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin 7 nci maddesi uyarınca teminatların iadesi için düzenlenen ilişiksiz belgesi niteliğinde bulunmadığı gibi, 4734 sayılı Kanunun 10 uncu maddesine istinaden ihalelere katılmak amacıyla da kullanılamaz.

Bu işyerinde bildirilen sigortalıların gün sayısından dolayı, 5510 sayılı Kanuna geçici 68 inci maddesinde öngörülen Asgari Ücret Desteğinden yararlanıp yararlanmadığını ana sayfada bulunan Asgari Ücret Destek tutarı sorgulama menüsünden sorgulama yapılması gerekmektedir.”

İbaresi bulunmaktadır.

Görüldüğü gibi hakediş ödenmesinde kullanılan e-borç sorgulama belgesinde de, bu belgenin kesin teminat iadesi için düzenlenen “ilişiksiz belgesi” niteliğinde olmadığı belirtilmiştir.

Sincan Belediyesinde, aşağıda detayına yer verilen teminat iadesi işlemlerinde, Sosyal Güvenlik Kurumundan ilişiksiz belgesi yerine e-borç sorgulama belgesi bulunmasına rağmen iade yapıldığı görülmüştür.

Tablo 15: Sosyal Güvenlik Kurumundan İlişiksiz Belgesi Bulunmadan Teminat İadesi Yapılan İşler

Teminat alma, kamu idareleri için kamu kaynağının güvenliğini sağlama mekanizmalarından biridir. Kesin teminatın alınış amacı da yaptırılan işlerin usulünce yapıldığından emin olunmasına kadar elde tutularak, bir nevi güvence yaratmaktır. Nitekim yukarıda açıklandığı gibi, kesin teminat iadesi için, Sosyal Güvenlik borçları açısından da tam olarak emin olunması gerekmektedir. Bu husus için aranılan belge de ilişiksiz belgesidir. Yapılan iade işlemlerinde, sosyal güvenlik borçları açısından mevzuatın öngördüğü seviyede güven sağlanmadığı görülmektedir.

Yer verilen mevzuat hükümleri ve yapılan detaylı açıklamalardan anlaşıldığı üzere, tabloda yer verilen işlemler neticesinde toplam 1.066.301,36 TL tutarındaki kesin teminat, mevzuata aykırı bir şekilde iade edilmiştir.

Kamu idaresi cevabında; “Kesin teminat ve ek kesin teminatlar iade edilirken sosyal güvenlik kurumundan ilişiksiz belgesi sorgulanarak teminatların iadesi yapılacaktır.”

Denilmiştir.

Sonuç olarak Bulgumuzda belirtilen hususlar, İdare tarafından kabul edilerek gereğinin yapılacağı bildirilmektedir. Bulgumuzda ayrıntılı olarak açıklandığı üzere, teminat iadesi yapılması için gereken, soğuk damgalı ve ıslak imzalı “Sosyal Güvenlik Kurumundan İlişiksiz Belgesi” olmadan teminat iadesi yapılmasının mevzuata aykırı olduğu değerlendirilmiştir.

Bulgu konusu tespitin devam edip etmediği takip eden denetimlerde izlenecektir.