İdarenin mülkiyeti veya tasarrufu altında bulunan bazı taşınmazlar ile işletme hakları 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında ihale yapılmaksızın Belediye şirketlerine devredilmiştir.

5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun 26’ncı maddesinde;

“… Büyükşehir belediyesi, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir. (Ek cümle: 12/11/2012-6360/10 md.) Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.” denilmektedir.

5216 sayılı Kanun’un yukarıda yer verilen maddesinde sayma suretiyle belirtilerek, büyükşehir belediyesinin mülkiyeti veya hüküm ve tasarrufu altında olan taşınmazlardan ancak hafriyat sahaları, toplu ulaşım hizmetleri, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerinin işletme haklarının ihale yapılmaksızın belediye şirketlerine devredilebileceği açıkça düzenlenmiştir. Madde metninde, “gibi” ifadesine yer verilmeden işletme hakkı devredilebilecek yerler sayıldığından, şirketlere ihalesiz devredilebileceği belirtilen yerlerin dışında kalan herhangi bir taşınmaz üzerindeki işletme hakkının ve taşınmazın kullanımının

2886 sayılı Kanun uyarınca ihale yapılmaksızın belediye şirketlerine veya üçüncü kişilere devri mümkün değildir.

5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında belediye şirketlerine devredilen taşınmazların incelenmesi sonucunda; hafriyat sahaları toplu ulaşım hizmetleri, sosyal tesislerin, büfe, otopark ve çay bahçelerinin işletme haklarının devri kapsamında değerlendirilmesi mümkün olmayan taşınmazların ve/veya işletme haklarının mevzuata aykırı olarak ihalesiz bir şekilde 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında belediye şirketlerine devirlerinin sağlandığı tespit edilmiştir.

Mevzuata aykırı olarak devredilen işletme haklarına ilişkin bilgilere aşağıdaki tabloda yer verilmiştir:

Tablo 25: Belediye Şirketlerine Yapılan Mevzuata Aykırı Devirler

Galata Kulesi içerisinde bulunan restoran nedeniyle, restoranın devri sosyal tesis işletmeciliği kapsamında değerlendirilse bile, Beltur AŞ tarafından yalnızca sosyal tesis kısmı işletilmemekte aynı zamanda kuleye giriş çıkış ücretleri toplanarak müze işletmeciliği yapılmaktadır. Benzer husus Kültür AŞ’ye devredilen Miniatürk için de geçerlidir. Zira Miniatürk, çok sayıda mimari eserin küçültülmüş minyatür modellerine yer verilen bir müze olmasına rağmen, işletmesinin ihalesiz olarak belediye şirketine devredildiği, müze giriş ücretlerinin ilgili belediye iştiraki tarafından toplandığı anlaşılmaktadır.

İspark AŞ tarafından yapılan helikopter pistleri işletmeciliği, deniz araçları park yeri işletmeciliği ve akıllı bisiklet kiralama sistemleri işletmeciliği de 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesinde düzenlenen, ihale yapılmaksızın devredilebilecek nitelikteki işletme haklarından değildir. Zira helikopterlerin iniş ve kalkışları için sağlanan yer hizmeti ile deniz araçlarının parklanmasını sağlayan tekne parklarının “otopark” yeri olarak değerlendirilmesi doğru bir

yaklaşım değildir. Keza akıllı bisiklet kiralama işletme hakkını da “otopark” yeri işletmeciliği olarak değerlendirmek mümkün değildir.

Bu bağlamda, 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında değerlendirilerek belediye şirketlerine devredilen söz konusu işletme haklarının mevzuata aykırı bir şekilde devredildiği anlaşılmaktadır.

Söz konusu yerlerin bizzat belediye eliyle işletilmesi isteniyor ise bütçe içi işletme kurulması suretiyle İdarenin kendi personeli ve kaynakları ile işletmecilik yapmasında yasal bir engel bulunmamaktadır. Bununla birlikte söz konusu yerlerin işletme hakkının belediyenin kendi şirketleri de dahil olmak üzere üçüncü kişilere devredilmesi isteniyorsa işletme haklarının 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu uyarınca ihale yapılmak suretiyle kiralanması Kanun’un emredici hükmü gereğidir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti sonrasında, İdare tarafından; Galata Kulesi’nin Vakıflar Genel Müdürlüğü adına re’sen tescil edildiği, tescil sonrasında belediye iştiraki olan şirketin söz konusu taşınmazdan tahliyesinin sağlandığı, Miniatürk’ün işletmesinin 2886 sayılı Kanun’un 45’inci maddesi uyarınca ihale ile verildiği, deniz araçları park yeri işletmeciliği, helikopter pistleri işletmeciliği ile akıllı bisiklet kiralama sistemleri işletme yetkisinin İstanbul genelinde toplu ulaşım hizmetleri kapsamında değerlendirilerek 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi uyarınca ihale yapılmaksızın belediye iştiraklerine devredildiği ifade edilmiştir.

Galata Kulesi’nin Vakıflar Genel Müdürlüğü adına re’sen tescilinin sağlanması 2019 yılı içerisinde gerçekleşmiş, söz konusu taşınmazdan belediye iştiraki olan şirketin tahliyesi ise mahkeme kararının kesinleşmesini takiben denetim dönemi sonrasında gerçekleşmiştir.

Ancak, Miniatürk’ün işletmecilik hakkının 2886 sayılı Kanun’un 45’inci maddesi uyarınca ihale yapılmak suretiyle devredildiğine ilişkin kamu idaresi cevabında söz konusu hususu ispatlayacak herhangi bir kanıtlayıcı belge sunulmamıştır. Yerinde yapılan denetim çalışmaları sırasında Emlak Müdürlüğünden edinilen ihale yoluyla kiraya verilen taşınmazlar listesinde Miniatürk yer almadığı gibi, yine aynı müdürlükten temin edilen 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi uyarınca belediye şirketlerine devredilen taşınmazlar listesinde Miniatürk’ün bulunduğu görülmektedir. Bu bağlamda Miniatürk’ün müzecilik işletme hakkının 13.04.2012 tarihli ve 848 sayılı büyükşehir belediye meclisi kararı ile 15 yıllığına KÜLTÜR AŞ’ye devredildiği, söz konusu meclis kararının yürürlükten kalkmasını sağlayacak başkaca bir meclis kararı da alınmadığı görülmüştür.

Deniz araçları park yeri işletmeciliği, helikopter pistleri işletmeciliği ile akıllı bisiklet kiralama sistemleri işletme yetkisinin İstanbul genelinde toplu ulaşım hizmetleri kapsamında değerlendirmek ise mümkün değildir. Zira deniz araçlarının park yeri işletmeciliği ile helikopter pisti işletmeciliği bir ulaşım hizmeti değil deniz ve hava araçlarına (helikopter) park yeri sağlanması hizmetidir. Söz konusu hizmet 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesinde sayılan ve belediye şirketlerine ihalesiz verilebilecek otopark işletmeciliği kapsamında da değerlendirmek doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Keza, akıllı bisiklet kiralama sistemlerinin işletme yetkisinin söz konusu bisikletlerin temini, bakım onarımı ile kiralamaya hazır halde bulundurulmasını içeren, toplu ulaşıma değil bireysel kullanıma sunulan bir hizmet olduğundan İstanbul geneli toplu ulaşım hizmeti olarak değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır.

Sonuç olarak, Mezkûr meclis kararlarının iptal edilerek, işletme haklarının ya bütçe içi işletme kurulması yoluyla belediye tarafından kullanılması ya da ihale yoluyla kiraya verilmesi uygun olacaktır.