Toplu taşıma hizmetlerinde geçerli olan ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile BELBİM Elektronik Para ve Ödeme Hizmet1eri AŞ arasında yapılan protokole dayalı olarak çıkarılan İstanbulkartın, usulsüz kullanımına ilişkin yaptırımlarda hatalı uygulamaların olduğu görülmüştür.

1. Usulsüz İstanbulkart Kullanımına İlişkin İdari Para Cezası Uygulanmaması

   Toplu ulaşımda kullanılan İstanbulkartların usulsüz kullanımlarına ilişkin uygulanması gereken idari para cezalarının uygulanmadığı görülmüştür.

   5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “belediyenin yetkileri ve imtiyazları” başlıklı 15’inci maddesinde; kanunlarda belirtilen cezaları vermek belediye görevleri arasında sayılmıştır.

   Aynı Kanun’un 34’üncü maddesinde; kanunlarda öngörülen cezaları verme görevinin belediye encümeni görevleri arasında olduğu ifade edilmiştir.

   Yine aynı Kanun’un “belediyenin gelirleri” başlıklı 59’uncu maddesinde; ceza gelirlerinin belediye geliri olduğu belirtilmiştir.

   1608 sayılı Umuru Belediyeye Müteallik Ahkâmı Cezaiye Hakkında 16 Nisan 1340 Tarih ve 486 Numaralı Kanunun Bazı Maddelerini Muaddil Kanun’un 2’nci maddesinde; “Belediyelerin karar organları veya ilgili komisyonlar tarafından mevzuata uygun olarak belirlenen yolcu nakil araçlarına ilişkin ücret tarifelerine uymayan kişi, belediye encümeni tarafından ikiyüzelli Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar idarî para cezasıyla cezalandırılır.” hükmü bulunmaktadır.

   Yukarıda yer alan mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde Belediye tarafından ilgili komisyonlarca belirlenen ücret tarifelerine uymayan kişilere belediye encümeni tarafından 250 TL ile 5.000 TL arasında idari para cezası kesileceği ifade edilmiştir

   İstanbul ili sınırları içerisinde kullanılacak toplu ulaşıma ilişkin ücret tarifeleri Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) tarafından belirlenmekte olup ücretsiz seyahat edecekler ise 4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 1’inci maddesinin 2’nci ve 3’üncü fıkralarında belirtilmiştir.

   İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından toplu ulaşım hizmetlerinde kullanılmak üzere BELBİM AŞ ile yapılan protokole dayalı olarak İstanbulkart çıkartılmıştır. İstanbulkartın ulaşımda kullanılmasına ilişkin olarak 17.10.2020 tarih ve 901 sayılı Belediye Meclisinin kararı ile kabul edilen ve 12.07.2021 tarih ve 242 sayılı Belediye Meclisinin kararı ile güncellenen İstanbulkart Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.

   17.10.2020 tarih ve 901 sayılı Belediye Meclisinin kararı ile yürürlüğe giren İstanbulkart Yönetmeliği’nin 4’üncü maddesinde; ücretsiz, indirimli ve ücretli istanbulkart çeşitlerinin neler olduğu yukarıda belirtilen 4736 sayılı Kanun kapsamında düzenlenmiştir.

   Yukarıda belirtilen söz konusu hususlar kapsamında toplu ulaşım hizmetlerinde kişiler tarafından kullanılan İstanbulkartın UKOME kararıyla belirlenen ücret tarifelerine uygun şekilde kullanılması gerekmektedir. Bu kapsamda ücret tarifelerine ve 4736 sayılı Kanunda belirlenen ücretsiz seyahat hakkına aykırılık oluşturacak şekilde İstanbulkart kullanımlarında Belediye tarafından idari para cezası uygulanması gerekmektedir.

   Yapılan incelemelerde 2023 yılı içerisinde İstanbulkartın UKOME kararıyla belirlenen ücret tarifesi ve 4736 sayılı Kanunda belirlenen ücretsiz seyahat hakkına aykırılık oluşturacak şekilde kullanımı olan İstanbulkart sayısı 71.818 adettir. Ancak İdare tarafından bu kart sahiplerine ilişkin herhangi bir idari para cezası uygulaması gerçekleştirilmemiştir.

   Yukarıda yer verilen denetim tespiti üzerine İdare tarafından; Ulaşımda İstanbulkart Yönetmeliği'nin 17.10.2020 tarih ve 901 sayılı Belediye Meclis Kararı ile kabul edildiği, 12.07.2021 tarih ve 242 sayılı Belediye Meclisi kararı ile güncellenerek son halini aldığı, söz konusu Yönetmeliğin Sayıştay Başkanlığı istişari görüşüne sunulduktan sonra ilgili sürecin yürütüleceği ifade edilmiştir. İdare tarafından her ne kadar söz konusu Yönetmeliğin Sayıştay Başkanlığı istişari görüşüne sunulduktan sonra bulgu konusu hususun yerine getirileceği ifade edilse de bulgu konusu husus idari para cezasına ilişkin olup 1608 sayılı Kanun kapsamında uygulanması zorunlu olan bir hükümdür. Bu kapsamda Yönetmeliğin Sayıştay Başkanlığı görüşüne sunuluncaya kadar geçecek sürede de idari para cezasına ilişkin Kanun hükümlerinin uygulanması gerekmektedir.

   Sonuç olarak; İdarenin 4736 sayılı Kanuna ve UKOME tarafından belirlenen ücret tarifesine aykırılık oluşturacak şekilde İstanbulkart kullanımı olan kişilere idari para cezası uygulaması gerekmektedir.

2. Usulsüz İstanbulkart Kullanımlarına Uygulanması Gereken İdari Para Cezalarının Belediye Şirketine “Usulsüz Kullanılan Kartın Yenilenme Bedeli” Adı Altında Bırakılması

   İstanbul sınırları içerisinde toplu ulaşım hizmetlerinin kullanımında geçerli olan İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile BELBİM Elektronik Para ve Ödeme Hizmet1eri A.Ş. arasında yapılan protokole dayalı olarak çıkarılan İstanbulkartın, usulsüz kullanımına ilişkin uygulanması gereken idari para cezasının BELBİM AŞ’ye “Usulsüz Kullanılan Kartın Yenilenme Bedeli” adı altında bırakıldığı görülmüştür.

   Yukarıda yer alan bulgunun (a) bendinde bahsedilen Mevzuat kapsamında toplu taşıma ücret tarifesine uymayan kişilere uygulanacak idari para cezalarının belediye encümeni tarafından uygulanması gerektiği belirtilmişti.

   08.02.2016 tarih 396 sayılı İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi Kararı ile ilk defa yürürlüğe giren İstanbulkart yönetmeliğinin “İstanbulkartın kural dışı kullanılması” başlıklı 7’nci maddesinde, İstanbulkartın usulsüz kullanımlarına ilişkin 1608 sayılı Umuru Belediyeye Müteallik Ahkâmı Cezaiye Kanunu uyarınca tam abonman bedeli tutarında idari para cezası uygulanacağı belirtilmiştir.

   Ancak 17.10.2020 tarih ve 901 sayılı Belediye Meclisi Kararı ile İstanbulkart Yönetmeliği değiştirilmiş ve 08.02.2016 tarih 396 sayılı İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi Kararı ile yürürlüğe giren İstanbulkart Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni çıkartılan İstanbulkart Yönetmeliğinin “İstanbulkartın kural dışı kullanılması” başlıklı 7’nci maddesinde ki hüküm ise usulsüz kullanım nedeniyle kullanıma kapatılan kartın “Usulsüz Kullanılan Kartın Yenilenme Bedeli” karşılığında yenisinin verileceği belirtilerek, değiştirilmiştir.

   17.10.2020 tarih ve 901 sayılı Belediye Meclisinin Kararı ile 7’nci madde de geçen idari para cezası ifadesi kaldırılarak “Usulsüz Kullanılan Kartın Yenilenme Bedeli” adı altında BELBİM AŞ tarafından tahsil edileceği hükmü mahiyeti itibarıyla idari para cezasının BELBİM AŞ tarafından uygulanması ve tahsil edilmesi sonucunu doğurmuştur.

   Söz konusu Mevzuat çerçevesinde İdarenin İstanbulkartın usulsüz kullanımında idari para cezası uygulaması gerektiği açıktır. Bu sebeple 08.02.2016 tarih 396 sayılı İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi Kararı ile ilk defa yürürlüğe giren İstanbulkart Yönetmeliği’nin 7’nci maddesinde de bu hususu destekler nitelikte hüküm bulunduğu ancak 17.10.2020 tarih ve 901 sayılı Meclisi Kararı ile değiştirilen Yönetmeliğin “Usulsüz Kullanılan Kartın Yenilenme Bedeli” başlıklı hükmü mevzuata aykırılık oluşturmaktadır.

   Bu değişiklik usulsüz kart kullanımlarına ilişkin uygulanacak idari para cezası mahiyetindeki bedellerin BELBİM AŞ tarafından belirlenmesine ve tahsil edilmesine sebep olmaktadır.

   Nitekim uygulamada söz konusu para cezaları BELBİM AŞ tarafından belirlenmekte ve İstanbul Büyükşehir Belediyesine resmi herhangi bir bildirim yapılmamaktadır. BELBİM AŞ tarafından usulsüz kartın kullanım bedeline ilişkin kesilecek ceza tutarları internet sitesinde yer almakta olup 1’inci usulsüz kullanıma ilişkin, tam abonman bedeli ve kart bedeli tahsil edileceği belirtilmiştir. Nitekim BELBİM AŞ tarafından 2023 yılında “Usulsüz Kullanılan Kartın Yenilenme Bedeli” adı altında 40.426.468,00 TL tahsilat gerçekleştirdiği görülmüştür. BELBİM AŞ tarafından tahsil edilen söz konusu tutarın içinde kart bedeli dışında tam abonman bedeli dikkate alınarak belirlenen tutarda bulunmaktadır.

   Ancak söz konusu Yönetmelik’in 7’nci maddesinde değişiklik yapılmadan önceki hükümde; uygulanması gereken cezaların tam abonman bedeline denk gelen tutarlar olacağı belirtilmiştir. Bu hususta kart bedeli dışında tahsil edilen tutarın idari para cezası mahiyetinde olduğu ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından uygulanması ve tahsil edilmesi gerekmektedir.

   Yukarıda yer verilen denetim tespiti üzerine İdare tarafından; usulsüz kullanım tespiti halinde kullanıma kapatılan kartların tekrardan talep edilmesi halinde sözü edilen yenileme bedellerinin tahsil edildiği, usulsüz kullanım sonrasında yeni kart talebinde bulunmayanlara herhangi bir ücret yansıtılmadığı, bu nedenle, tahsil edilen bedellerin “ceza” olarak adlandırılmasının doğru olmadığı ifade edilmiştir.

   Yine İdare tarafından; İstanbulkart Yönetmeliğinde yapılan değişiklik sonrasında, usulsüz kullanım süreçleri yeniden düzenlendiği ve sahada denetimler sonrasında usulsüz kullanıldığı tespit edilen İstanbulkartların, BELBİM AŞ tarafından sağlanan donanımlar vasıtasıyla kullanıma kapatıldığı ve usulsüz kullanıma ait tutanağın hazırlanıp, BELBİM AŞ’ye gönderildiği, ayrıca dava konusu olan uyuşmazlıklarda bilgi ve belgelerin toplanması vb. süreçlerin olduğu ifade edilerek bu süreçlerin BELBİM AŞ tarafından hizmet olarak verildiği, sonuç olarak 1 Mart 2022 tarihinden itibaren; usulsüz kullanıldığı tespit edilen toplamda

   219.594 İstanbulkarttan sadece 90.141 adedi için (%41) yeniden başvuruda bulunulduğu ve toplamda yaklaşık olarak 78 Milyon TL “usulsüz kullanılan kartın yenileme bedeli” tahsil edildiği ve kalan kart sahipleri için BELBİM AŞ tarafından herhangi bir işlem yapılmadığı belirtilmiştir.

   İdare tarafından her ne kadar; usulsüz kullanılan kart sahiplerinden yalnızca yeniden kart talebinde bulunanlardan söz konusu bedelin tahsil edildiği ifade edilse de bulgu konusu husus ceza kesilen kişi sayısı veya yeniden kart talebinde bulunmayanlara ceza kesilmemesi ile ilgili değildir. Zira yürürlükten kaldırılan İstanbulkart Yönetmeliğinde usulsüz kart kullanımında İdari para cezası kesileceği ifade edilmiş ve Yönetmelik eklerinde idari para cezası tutarının tam abonman bedeli olduğu belirtilmiştir. 2020 yılında eski Yönetmeliği yürürlükten kaldıran ve yerine gelen Yönetmelikte ise idari para cezası madde metninden çıkarılmış ve yerine “Usulsüz Kullanılan Kartın Yenilenme Bedeli” karşılığında yenisinin verileceği belirtilmiştir. Kaldı ki BELBİM AŞ tarafından uygulanacak olan Usulsüz Kullanılan Kartın Yenilenme Bedeli ile ilk Yönetmelikte yer alan idari para cezası bedelinin “tam abonman bedeli” olduğu görülmüştür. Bununla birlikte Yönetmelikte ki söz konusu değişiklikten itibaren İdare tarafından usulsüz kart kullanan kişilere herhangi bir idari para cezası da uygulanmamıştır.

   Ayrıca İdare tarafından BELBİM AŞ’nin usulsüz kart kullanım tespiti ve sonraki süreçlerde yer aldığı ve belirli bir hizmeti olduğunu ifade etmesi mevcut durumu haklı duruma getirmemektedir.

   Sonuç olarak; toplu ulaşım hizmetlerinde geçerli olan İstanbulkartın usulsüz kullanımlarında uygulanacak ve idari para cezası mahiyetinde olduğu düşünülen tutarların BELBİM AŞ tarafından uygulanması ve tahsil edilmesi mevzuata aykırılık oluşturmaktadır.