Manisa ilinde büyükşehir statüsüne geçilmeden önce İl genelinde ihalesiz ve süresiz tahsis edilen ticari taksi (T plaka) ile servis yolcu taşımacılarına (J plaka) yönelik toplu taşıma haklarının aynı kişilere belirli bir bedel karşılığında ihalesiz ve süresiz olarak devam ettirildiği, büyükşehir statüsüne kavuşmasından sonra da yeni ihdas edilen taşımacılık haklarının ise süre belirtilmeden ihale yöntemiyle kiralandığı görülmüştür.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde;

“Büyükşehir ulaşım ana plânını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini plânlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek.”, (p) bendinde;

“Büyükşehir içindeki toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek, büyükşehir sınırları içindeki kara ve denizde taksi ve servis araçları dahil toplu taşıma araçlarına ruhsat vermek. (Ek cümle: 16/5/2018- 7144/14 md.) Büyükşehir içindeki toplu taşıma hatlarıyla ilgili olarak; şehir merkezine olan uzaklık, nüfus ve hattı kullanan sayısı kriterleri esas alınarak tespit edilecek hatlarla ilgili toplu taşıma hizmetlerinin işlettirilmesine karar vermek.”,

ikinci fıkrasında ise;

“(…) (Ek üç cümle: 16/5/2018-7144/14 md.) Büyükşehir belediyeleri, birinci fıkranın (p) bendinin ikinci cümlesinde yer alan kriterler esas alınarak büyükşehir belediye meclisi kararıyla belirlenen yerlerdeki toplu taşıma hatlarının işletmesinin o bölgede kurulu taşıma birlik veya kooperatiflerinden temin edilmesine karar verebilir. Bu durumda ihaleye katılacaklarda ve kullanılacak taşıma araçlarında aranacak şartlar belediyelerce belirlenir.

(…)”

Hükümleri yer almaktadır.

Aynı Kanun’un “Ulaşım hizmetleri” başlıklı 9’uncu maddesinde;

“(…)

Bu Kanun ile büyükşehir belediyesine verilen trafik hizmetlerini plânlama, koordinasyon ve güzergâh belirlemesi ile taksi, dolmuş ve servis araçlarının durak ve araç park yerleri ile sayısının tespitine ilişkin yetkiler ile büyükşehir sınırları dahilinde il trafik komisyonunun yetkileri ulaşım koordinasyon merkezi tarafından kullanılır.

(…)

Büyükşehir belediyelerine bu Kanun ile verilen görev ve yetkilerin uygulanmasında, 13.10.1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz” denilerek büyükşehir olunmadan önce 2918 sayılı Kanun’un 12’nci maddesi hükümlerince il ve ilçe trafik komisyonlarına tanınan yetkiler UKOME'ye devredilmiştir.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Belediyenin yetkileri ve imtiyazları” başlıklı 15’inci maddesinde, her türlü toplu taşıma sistemlerini kurmak, kurdurmak, işletmek ve işlettirmenin belediyelerin yetkisi dahilinde olduğu, bu hizmeti Danıştayın görüşü ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının kararıyla süresi kırkdokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebileceği, toplu taşıma hizmetlerini imtiyaz veya tekel oluşturmayacak şekilde ruhsat vermek suretiyle yerine getirebileceği, toplu taşıma hatlarının kiraya verilebileceği veya toplu ulaşımın hizmet satın alma yoluyla yerine getirilebileceği düzenlenmiştir.

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun, 1'inci maddesinde yer alan, “(…) belediyelerin (…) satım, hizmet (…), kira, trampa, mülkiyetin gayri aynı hak tesisi ve taşıma işleri bu kanuna göre yürütülür.” hükmüne göre toplu taşıma hakkının ihale ile verilmesi gerekmektedir.

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun “Kiralarda sözleşme süresi” başlıklı 64’üncü maddesine göre de kiraya verilecek taşınır ve taşınmaz malların kira süresinin on yıldan fazla olamayacağı belirtilmiştir. Kanun’da öngörülen sürelerden daha uzun bir sürenin öngörülmesi ya da hiçbir şekilde süre öngörülmemesi mevzuata aykırılık teşkil etmektedir.

Toplu taşıma hizmetlerinin imtiyaz, kiralama, ruhsat ve hizmet satın alma usullerinden biri ile üçüncü kişilere gördürülebilmesi mümkün olmakla birlikte bu hizmetin üçüncü kişilere gördürülmesinde mutlak olarak belirli bir sürenin öngörülmüş olması zorunludur. Kanunda öngörülen sürelerden daha uzun bir sürenin öngörülmesi ya da hiçbir şekilde süre öngörülmemesi durumlarında bu durumun hukuka aykırılık oluşturacağı kuşkusuzdur.

Yapılan incelemede servis araçları ve ticari taksilerin işleyişi UKOME tarafından 05.02.2016 tarihli ve 2016/23 sayılı kararı ile çıkartılan “(J) Plaka Tahsisli Umum Servis Araçları Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönerge” ve 05.02.2016 tarihli ve 2016/24 sayılı kararı ile çıkartılan “(T) Plaka Ticari Taksi Araçları ve Taksi Durakları Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönerge” hükümlerine göre yürütülmektedir. 01.04.2014 tarihi öncesinde İl/İlçe Belediyelerince tahsis edilen (T) plakalı ticari taksilere ve (J) plakalı servis araçlarına ait plaka tahsis dosyaları İdare tarafından teslim alınarak, Manisa ilinin büyükşehir statüsüne dönüşmeden önce faal olarak hizmet veren ticari taksi ve servis aracı sahip ve işletmecilerinin çalışma ruhsatları yeniden düzenlenmiş ve ihale yapılmadan bu kişilere taşımacılık hizmetine devam etmeleri için izin verilmiştir. Bu kişiler çalışma ruhsatlarını iki yılda bir belirli bir bedel karşılığında yenileyerek taşımacılık hizmetini günümüze kadar yerine getirmektedirler. Yönergelere göre yükümlülüklerini yerine getirmeyen servis araçları ve ticari taksi sahiplerinin tahsisleri UKOME kararı ile iptal edilmektedir.

2023 yıl sonu itibarıyla İl genelinde hizmet veren toplamda 563 taksi plakası ile 4.787 servis plakasından;

• 01.04.2014 tarihinden önce 530 taksi plakası ile 3.764 servis plakasının İl Trafik Komisyonunun Kararları ile süre belirtilmeden doğrudan tahsis edildiği,

• 01.04.2014 tarihinden sonra ise 33 taksi plakası ile 1.023 servis plakasının İdare tarafından UKOME’nin çeşitli tarih ve sayılı kararları doğrultusunda süre belirtilmeden ihale yöntemi ile kiraya verildiği tespit edilmiştir.

İdare tarafından yeni ihdas edilen taksi ve servis plakalarının kiraya verilmesine ilişkin ihalelerde hem herhangi bir süre öngörülmemesi hem de büyükşehir statüsüne kavuşmadan önceki taksi ile servis plakası sahiplerine ihale yapılmadan ve süre belirtilmeden doğrudan tahsis uygulamasının devam ettirilmesi mevzuata aykırılık teşkil etmektedir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerine göre doğrudan tahsis edilen taksi ve servis hatlarının süre belirtilerek ihale edilmesi ve süre öngörülmeden ihale edilen taksi ve servis hatlarının ise süre belirtilerek ihale edilmesi gerekmektedir.