Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı tarafından Ramazan ayında dağıtılmak üzere gerçekleştirilen Gıda Malzemesi Alım İşi’nin, işin acil olma durumu sebep gösterilerek pazarlık usulü ile yapıldığı, hâlbuki işin uygulama süreçleri incelediğinde temel ihale usullerinin uygulanmamasını gerektirecek bir ölçüde ani ve beklenmeyen bir olayın olmadığı, Kurum tarafından işin hızlandırılabileceği aşamalarda buna ilişkin bir işlem gerçekleştirilmediği tespit edilmiştir. 

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel İlkeler” başlıklı 5’inci maddesinde, ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün temel usuller olduğu, diğer ihale usullerinin Kanun’da belirtilen özel hallerde kullanılabileceği ifade edilmiştir. 

Bu kapsamda Kanun’un 21’inci maddesinde hangi özel durumlarda pazarlık usulünün kullanılabileceği detaylı bir şekilde bentler halinde sayılmıştır. Maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde aynen; 

“Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması.” 

ifadelerine yer verilerek bahsi geçen ani ve beklenmeyen durumlar veya idarece önceden öngörülemeyen haller “özel durum” olarak kabul edilerek bu durumlarda ihalelerin ivedilikle yapılması zorunlu ise istisnai olarak temel ihale usullerinin uygulanmayabileceği belirtilmiştir.

 Yukarıya alınan hükme göre yapılan ihalelerde ilan yapma zorunluluğu bulunmadığı ve istekliler doğrudan idarelerce belirlenerek davet edildiği için söz konusu hüküm istisnai olarak düzenlenmiştir. Bu nedenle mezkûr hüküm getiriliş amacına uygun kullanılmalı, temel ihale usullerinin uygulanabileceği durumlarda bu hükme başvurulmamalıdır.

Kurum tarafından Ramazan ayında dağıtılmak üzere 55.000 takım gıda malzemesi alınması için 23.04.2021 tarihinde genel sekreterlik makamından olur yazısı hazırlanmış, Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı tarafından 03.05.2021 tarihinde hazırlanan ihale onay belgesinde “işin aciliyeti” sebep gösterilerek ihalenin 4734 sayılı Kanun’un 21’inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında pazarlık usulü ile yapılmasına karar verilmiştir. 

Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı tarafından 07.05.2021 tarihinde 2021/246519 ihale kayıt numaralı ihale, pazarlık usulü ile davet edilen firmalar arasında gerçekleştirilmiş, 28.576.900,00 TL bedel ile bir Belediye Şirketi tarafından ihale kazanılmıştır. 

Ne var ki, acil durum hali sebep gösterilerek temel ihale usulleri uygulanmamış, mezkûr işin ihale kararı, ihale tarihinden 10 gün sonra olan 17.05.2021 tarihinde düzenlenebilmiş, ihaleyi kazanan bir belediye şirketi olmasına rağmen taraflar arasındaki sözleşme ihale karar tarihinden 16 gün sonra olan 02.06.2021 tarihinde imzalanabilmiştir. 

Sözleşmede, işin sözleşmenin imzalanmasını müteakip işe başlama yazısı ile başlayacağı ve işe başlama tarihinden itibaren 30 takvim gününde gerçekleştirileceği belirtilmiştir. Sözleşme sonrası Kurum tarafından ivedilikle işe başlama tutanağı düzenlenebilecekken sözleşme imzalanmasından yaklaşık bir ay sonra 30.06.2021 tarihinde işe başlama tutanağı düzenlenmiş, bu tarihten itibaren 30 günlük iş süresi başlamış, yüklenici firma olan Belediye Şirketi de bu 30 günlük süreyi sonuna kadar kullanarak gıda kolilerini 29.07.2021 ve 03.08.2021 tarihlerinde gecikmeli olarak teslim etmiştir. Bir başka ifadeyle, Kurum tarafından iş süresinin uzun belirlenmesi ve işe başlama tutanağının geç düzenlenmesi sebebiyle ihale tarihi ile gıda kolilerinin teslim tarihi arasında yaklaşık 3 aylık bir süre oluşmuştur. 

Görüldüğü üzere acil durum hali sebebiyle kamu ihale mevzuatının en önemli unsurlarından olan temel ihale süreçleri beklenilmemiş ancak temel ihale süreçleri haricindeki her türlü süreç sonuna kadar uzatılmıştır. İşe ilişkin yukarıya detayları ile alınan uygulama süreçlerinden de anlaşılacağı üzere mezkûr işte temel ihale usullerinin kullanılmamasını, rekabet ve saydamlığın tam olarak sağlanabileceği açık ihale usulü ile işin yerine getirilmemesini haklı çıkartabilecek herhangi bir sebep bulunmamaktadır. 

Kamu İdaresi cevabında Başkent Sosyal Karta geçişle ilgili süreçler anlatılmış, elektronik çip tedarikinde yaşanan sıkıntılar sebebiyle 2021 yılının Mart ayında ancak 150.000 adet kart bastırılabildiği, sosyal yardım alan diğer kişiler ve mülteciler için gıda kolisi alınmasının zorunlu olduğu belirtilmiştir. Ayrıca Ramazan ayının başlangıcı, kısmi kapanmanın başlaması gibi sebeplerle ihtiyaçlarının uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını teminen ani ve beklenmeyen bu olay karşısında pazarlık usulü ile ihaleye çıkıldığı, Belediye Şirketinin de gıda malzemelerinin temininde güçlük çektiği, ancak yasal süre içerisinde gıda malzemelerini teslim ettiği ifade edilmiştir. Bu konuyla ilgili olarak devam eden süreçte temel ihale süreçlerin işletildiği ve pazarlık usulünün kullanılmadığı belirtilmiştir. 

Yukarıda da bahsedildiği üzere ani ve beklenmeyen durumlarda ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını temin için pazarlık usulünün uygulanmasında bir beis yoktur. Ancak bulguda detaylı bir şekilde belirtildiği üzere söz konusu işte bütün süreçler uzun tarih aralıkları verilerek belirlenmiş, yani ani bir şekilde oluşan ihtiyaç karşılanmaya çalışılmamıştır. Zira ihalenin yapılması ile malın teslim alınması arasında 3 aylık bir süreç vardır ve söz konusu 3 aylık süreç de temel ihale usullerinin uygulanması için yeterli bir süredir. 

Kurum tarafından herhangi bir iş yapılırken mevzuatın öngördüğü temel usullerin kullanılması, istisnai olarak yetki verilen usullere ise ancak ilgili maddelerde yer alan şartlar tümüyle gerçekleştiğinde başvurulması gerektiği unutulmamalıdır. Bu şekilde yapılacak uygulamalar ile ihaleler, temel ilkelerde de belirtildiği üzere rekabetçi bir ortamda gerçekleşecek ve ihtiyaçlar uygun şartlarla ve zamanında karşılanarak kamu kaynaklarının verimli kullanılması sağlanacaktır.