İstanbul Geneli Asfalt Yapılması İşine ilişkin belirlenen yaklaşık maliyet hesap cetvelinde bazı hataların yapıldığı görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Yaklaşık maliyet” başlıklı 9’uncu maddesine göre; mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. Yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilânlarında yer verilmez, isteklilere veya ihale süreci ile resmî ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmaz.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktarların tespiti” başlıklı 9’uncu maddesinde özetle; Yaklaşık maliyet hesabına esas miktarların tespiti için yapılması gereken çalışmalardan bahsedilmiştir. Bu çalışmalar; arazi ve zemin etüdünün yapılması, projelerin hazırlanması, mahal listesinin hazırlanması, metraj listelerinin hazırlanması, birim fiyat ve imalat tariflerinin hazırlanması olarak ifade edilmiştir.

Aynı Yönetmelik’in “Yaklaşık maliyet hesabına esas fiyat ve rayiçlerin tespiti” başlıklı 10’nuncu maddesine göre; idarelerce, ihale konusu işin yaklaşık maliyetine ilişkin fiyat ve rayiçlerin tespitinde; ihaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ihale konusu işe benzer nitelikteki işlerin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar, kamu kurum ve kuruluşlarınca belirlenerek yayımlanmış birim fiyat ve rayiçler, ilgili meslek odaları, üniversiteler veya benzeri kuruluşlarca belirlenerek yayımlanmış fiyat ve rayiçler, yüklenici veya alt yüklenici olarak faaliyet gösteren, konusunda deneyimli kişi ve kuruluşlardan alınacak, ihale konusu işe benzer nitelikteki işlere ilişkin maliyetler ve idarenin piyasa araştırmasına dayalı rayiç ve fiyat tespitleri esas alınır.

Söz konusu Yönetmelik’in “Yaklaşık maliyetin hesaplanması ve güncellenmesi” başlıklı 11’inci maddesine göre; iş kalemi ve/veya iş grubu şeklinde tespit edilen imalat miktarlarının, Yönetmelik’in 10’uncu maddesine göre belirlenen ve yüklenici karı ve genel gider ihtiva etmeyen fiyatlarla çarpımı sonucu bulunan tutar KDV hariç olarak hesaplanır ve bulunan bu tutara %25 oranında yüklenici kar ve genel gider karşılığı eklenmek suretiyle yaklaşık maliyet tespit edilir. Yaklaşık maliyet, güncelliğini kaybetmesi halinde, ilk ilan veya davet tarihine kadar güncellenir.

Yukarıdaki açıklamalardan ve mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere; mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. Bu kapsamda yapım işlerinde yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktarların, fiyatların ve rayiçlerin tespiti ile yaklaşık maliyetin hesaplanması ve güncellenmesi gerekmektedir. Yani yaklaşık maliyet belirlenirken iş kalemleri ve yaptırılacak iş miktarları doğru tespit edilmelidir.

Yapılan incelemede, İstanbul Geneli Asfalt Yapılması İşine ilişkin İdarece belirlenen yaklaşık maliyet hesap cetvelinde bazı hataların yapıldığı tespit edilmiştir.

1. Yaklaşık Maliyet Hesap Cetvelinin Oluşturulmasında Tek Analiz ile Yapılacak İşe, İki Ayrı Analiz Yapılarak Yer Verilmesi

   Yaklaşık maliyet hesap cetvelinin oluşturulmasında tek (bir) analiz ile yapılacak işe, iki ayrı analiz yapılarak yer verilmiştir.

   Yol Bakım ve Altyapı Koordinasyon Daire Başkanlığına bağlı Avrupa Yakası Yol Bakım ve Onarım Şube Müdürlüğünün 2020/53370 no.lu İstanbul Geneli Asfalt Yapılması

   
   

   İşine ait yaklaşık maliyet hesap cetvelinde; “Özel-006 Asfalt robotuyla yama yapılması (at- sıkıştır yöntemi ile nakliye dâhil)” analizi, “Özel-016 Önceden hazırlanmış tranşe alanlarına aşınma asfaltının robot ile serilmesi ve silindirle sıkıştırılması (at-sıkıştır yöntemi ile nakli dâhil)” analizi içerisinde kullanılmıştır.

   Yani, “Özel-016” iş grubu analizinin girdisi olarak sadece “Özel-006” poz no.lu iş kalemine yer verilmiştir. Dolayısıyla tek kalem şeklinde oluşturulacak iş grubu, iki ayrı analiz yapılarak oluşturulmuştur. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere bu durum; hem yaklaşık maliyetin doğru hesaplanmasını hem de teklif birim fiyatların değerlendirilmesinde kaynakların verimli kullanılmasını riskli hale getirmektedir.

   Tablo 35: İki Farklı İş Kalemini Gösterir Tablo

   
   

   İş Kalemi Adı	Analizin Adı	Birim	Yaklaşık Maliyet Tutarı (Kar Dâhil) (TL)	Yüklenici Teklif Tutarı (TL)	Son Hak Edişe Göre Yapılan İmalat	Toplam İmalat Tutarı (TL)
   Özel-006	Asfalt robotuyla yama yapılması (at- sıkıştır yöntemi ile) (nakliye dahil)	Ton	284,26	272,00	27.551,73	7.404.070,56
   Özel-016	Önceden hazırlanmış tranşe alanlarına aşınma asfaltının robot ile serilmesi ve silindirle sıkıştırılması (at-sıkıştır yöntemi ile) (nakli dahil)	Ton	284,26	271,00	5.871,34	1.592.217,14

   
   

2. Asfalt Yaması Yapılmasına İlişkin Birim Fiyat Analizinin İşin Teknik Şartnamesi ile Uyumlu Olmaması

   Asfalt yaması yapılmasına ilişkin birim fiyat analizi, İş’in Teknik Şartnamesi ile uyumlu değildir.

   4734 sayılı kamu ihale Kanunu’nun “Şartnameler” başlıklı 12’nci maddesinde; İhale konusu mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin teknik kriterlerine ihale dokümanının bir parçası olan teknik şartnamelerde yer verileceği, belirlenecek teknik kriterlerin, verimliliği ve fonksiyonelliği sağlamaya yönelik olacağı, rekabeti engelleyici hususlar içermeyeceği ve bütün istekliler için fırsat eşitliği sağlaması gerektiği ifade edilmiştir.

   Yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenen yaklaşık maliyet ile teknik şartname bir bütündür. Çünkü yaklaşık maliyeti oluşturan analizlerde yer alan tariflerde söz konusu iş kaleminin özellikleri ve nasıl imal edileceği gibi açıklamalar bulunmaktadır. Bu tariflere göre de teknik şartnameler hazırlanmaktadır. Yani yapılacak işte kullanılacak tariflerin yer aldığı asıl dokümanlardan biri teknik şartnamedir.

   
   

   Yapılan incelemede, Yol Bakım ve Altyapı Koordinasyon Daire Başkanlığına bağlı Avrupa Yakası Yol Bakım ve Onarım Şube Müdürlüğünün 2020/53370 no.lu İstanbul Geneli Asfalt Yapılması İşinde, asfalt yaması yapılmasına ilişkin birim fiyat analizinin İş’in Teknik Şartnamesi ile uyumlu olmadığı tespit edilmiştir. Şöyle ki:

   “Özel-007: Asfalt robotuyla yama yapılması, silindirle sıkıştırılması (nakliye dâhil)” işi niteliği gereği içerisinde, YBO: NAK.052 poz no.lu “emülsiyonun işbaşına nakli ve ısıtılması” ve 04.611/1A-P poz no.lu “Katyonik asfalt emülsiyonu (CRS-1 tipi)” girdilerine yer verilmesi gereken bir analizdir. Ancak söz konusu analizde emülsiyon girdisi kullanılmamıştır. “Özel- 007” analizinde “emülsiyonun işbaşına nakli ve ısıtılması” ve “Katyonik asfalt emülsiyonu (CRS-1 tipi)” girdilerinin kullanılması, asfalt İşinin Teknik Şartnamesi gereğidir. Teknik Şartnamenin hem “asfalt serme ve sıkıştırma” hem de “asfalt yapımı” başlıklı bölümlerinde, kazılan kısımların içine her tarafa homojen bir şekilde emülsiyon atılacağı belirtilmiştir.

   Ayrıca İdare, Özel-007 analizini ve emülsiyon girdilerini kullanarak; Özel-015 analizini oluşturmuştur. Özel-015 analizi fazladan oluşturulan bir analiz niteliğindedir. Çünkü Özel-007 analizi, işin teknik şartnamesi gereği (kazılan kısımların içine her tarafa homojen bir şekilde emülsiyon atılması şartı) “emülsiyonun işbaşına nakli ve ısıtılması” ve “Katyonik asfalt emülsiyonu (CRS-1 tipi)” girdilerinin kullanılmasını gerektiren bir iş kalemidir. Yine işin teknik şartnamesi gereği kazılan kısımların içine her tarafa homojen bir şekilde emülsiyon atılması şartı, ayrı bir analiz/iş kalemi olarak belirlenseydi, benzer nitelikte olan işlerin gördürülmesi için sadece Özel-007 iş kalemi yeterli olabilirdi. Aşağıdaki tablolarda görüleceği üzere söz konusu her iki durumda da hem Teknik Şartname ile uyumlu olmayan bir analizin (eksik girdi bulunan analizin) oluşması hem de Özel-015 analizi içinde Özel-007 analizine yer verilerek, Özel-015 analizinin fazladan bir iş kalemi olarak belirlenmesi, yaklaşık maliyetin hatalı olmasına sebebiyet vermiştir.

   Sonuç olarak bu uygulama; yaklaşık maliyetin doğru hesaplanmasını ve teklif birim fiyatlar ile yapılan imalatlarda kaynakların verimli kullanılmasını riskli hale getirmektedir.

   Tablo 36: İki Farklı İş Kalemini Gösterir Tablo

   
   

   İş Kalemi Adı	Analizin Adı	Birim	Yaklaşık Maliyet Tutarı (Kar Dâhil) (TL)	Yüklenici Teklif Tutarı (TL)	Son Hak Edişe Göre Yapılan İmalat	Toplam İmalat Tutarı (TL)
   Özel- 007	Asfalt robotuyla yama yapılması, silindirle sıkıştırılması (nakliye dahil)	Ton	319,32	370,00	59.707,50	22.091.775,37
   Özel- 015	Önceden hazırlanmış tranşe alanlarına aşınma asfaltının	Ton	324,95	328,00	25.116,51	8.238.213,31

   
   

   robot ile serilmesi ve silindirle sıkıştırılması (nakli dahil)

   
   

   Tablo 37: İş Kalemi Analizleri

   
   

   Analiz Format No: 1	İNŞAAT İŞ KALEMLERİ BİRİM FİYAT ANALİZLERİ	Yıl : 2019
   İş Kalemi /İş Grubu No	Analizin Adı	Ölçü Birimi
   Özel-007	Asfalt robotuyla yama yapılması, silindirle sıkıştırılması (nakliye dâhil)	TON
   Poz No	Girdiler	Ölçü Birimi	Miktarı	Birim Fiyatı	Tutarı
   YBO: AS.004	ASFALT BETONU AŞINMA ASFALTI HAZIRLANMASI (KIRILMIŞ VE ELENMİŞ OCAK TAŞI İLE) (PLENTALTI)	TON	1	183,74	183,74
   101.001.055	Operatör makinist	SA	0,57143	18,45	10,54
   PİYASA.30.3.014	ROBOT (KAMYON+EKİPMAN)	AD	0.0000663	207.494,07	13,76
   101.601.026	Mazot (motorin)	KG	1,02	5,62	5,73
   YBO: AS.196	KAPLAMA ALANINA DÖKÜLEN KARIŞIMIN EL İLE SERİLMESİ VE EN AZ 40 HP SİLİNDİRLE (LASTİK TEKERLEKLİ VE BANDAJLI 8TON DÂHİL) SIKIŞTIRILMASI (ASFALT BEDELİ VE NAKLİ HARİÇ)	TON	1	41,69	41,69
   Karsız Toplam	255,46
   %25 Kar ve Genel Giderler	63,87
   Toplam Tutar	319,32
   Tarifi:
   İş sağlığı ve güvenliği kanununa; güvenlik teknik şartnamesine uygun olarak iş, işçi ve trafik güvenlik tedbirlerinin alınması, Teknik şartnamede belirtilen özellik ve ekipmanlara sahip en az 180 HP gücünde (6x2) 10 lastik şaseye monteli 14 ton bunker kapasiteli, P.T.O.' dan merkezi kumandalı, hidrolik kesme ve kırıcı tabancalı, hava kompresörlü asfalt tamir ve bakım aracı (robot) ile yama yapılması ve silindirle sıkıştırılması. İdarece belirlenen plentaltından istenilen tür ve kalitedeki asfalt betonunun tedarik edilip robotlara yüklenerek, iş mahalline getirilmesi, getirilen aşınma asfalt betonundan yeteri kadar yama yapılacak alana dökülmesi, asfalt betonunun kürek, gelberi, vs. yardımı ile alana serilmesi, silindir sıkıştırılması işlerinin yapılması için kullanılan her türlü ekip, ekipman, asfalt betonu giderleri, her türlü yükleme, boşaltma ve nakliye giderleri, iş yerindeki yatay, düşey nakliyeler, genel giderler, yüklenici karı dahil robotla1 ton asfalt yama yapılması fiyatı TL/TON
   BİRİM FİYATA DÂHİL OLMAYAN MASRAFLAR:
   Yama yerinin hazırlanması, ek yerlerinin yalıtımının yapılması.
   Ölçü Birimi:
   Asfalt robotu ile serilen aşınma asfaltın ton cinsinden ağırlığıdır.

   
   

   Analiz Format No: 1	İNŞAAT İŞ KALEMLERİ BİRİM FİYAT ANALİZLERİ	Yıl : 2019
   İş Kalemi /İş Grubu No	Analizin Adı	Ölçü Birimi
   Özel-015	Önceden hazırlanmış tranşe alanlarına aşınma asfaltının robot ile serilmesi ve silindirle sıkıştırılması (nakli dâhil)	TON
   Poz No	Girdiler	Ölçü Birimi	Miktarı	Birim Fiyatı	Tutarı
   YBO: NAK.052	EMÜLSİYONUN İŞ BAŞINA NAKLİ VE ISITILMASI	TON	0.0021	52,92	0,11
   04.611/1A-P	Katyonik Asfalt Emülsiyonu (CRS-1 Tipi)	KG	2.Oca	2,09	4,39
   Özel-007	Asfalt robotuyla yama yapılması, silindirle sıkıştırılması (nakliye dâhil)	TON	1	255,46	255,46
   Karsız Toplam	259,96
   %25 Kar ve Genel Giderler	64,99
   Toplam Tutar	324,95
   Tarifi:
   İş sağlığı ve güvenliği kanununa; güvenlik teknik şartnamesine uygun olarak iş, işçi ve trafik güvenlik tedbirlerinin alınması, Açık tranşe üstlerine asfalt robotu ile yama yapılması, sıkıştırma yöntemi olarak silindir kullanılması, silindirin ulaşamadığı bölgelerin kompaktör ile sıkıştırılmasının yapılması ile Aşağıda birim fiyata dahil olmayan masraflar başlığı altında sayılanlar dışında kalan her türlü malzeme, kullanılan emülsiyon bedeli ve nakli, nakliye, makine, alet edevat , yükleme ve boşaltmalar ile yatay ve düşey taşımalar dahil 1 ton fiyatıdır.
   Birim Fiyata Dâhil Olmayan Masraflar: Yalıtım yapılması
   Ölçü:
   Serilen ve sıkıştırılan asfaltın taşıma vasıtalarının dolu - boş ağırlık farkı esas alınarak bulunan ton cinsinden miktarıdır.

   
   

3. Analizlerde Nakliye Pozuna İlişkin Formülün Hatalı Belirlenmesi

   İstanbul Geneli Asfalt Yapılması İşine ait nakliye birim fiyat analizlerinde bazı hatalar yapılmıştır.

   Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yüksek Fen Kurulu Başkanlığı tarafından yayımlanan 2021 yılı İnşaat ve Tesisat Birim Fiyatları kitabında motorlu taşıtlara ilişkin taşıma formüllerine yer verilmiştir. Söz konusu kitaba göre;

   Taşıma Mesafesi <=10 km’ye kadar olan taşımalar; F(Tutar/TL)=0.00017 x K(Bakanlık rayici) x M (mesafe), Taşıma mesafesi >=10 km olan taşımalarda ise; F =K x (0.0007 x M+0.01) şeklinde formüle edilmiştir. Ayrıca, taşıma yolarının özelliğine, hava koşullarına ve işin niteliğine göre A (zorluk katsayısı) çarpanı kullanılmaktadır. Yine benzer şekilde, m3 olarak taşınacak malzemenin kuru, rutubetli ve ıslak olması durumuna göre de G (taşınan malzemenin yoğunluğu) katsayısı belirlenmektedir. Belirlenen katsayısılar taşıma formülleri ile çarpılarak doğru sonuca ulaşılmaktadır.

   
   

   Avrupa Yakası Yol Bakım ve Onarım Şube Müdürlüğünün 2020/53370 no.lu İstanbul Geneli Asfalt Yapılması İşine ait nakliye birim fiyat analizlerinin incelenmesinde; toplamda 49 kalemden oluşan yaklaşık maliyet cetvelinin 20 kaleminin nakliye iş kalemi olduğu ve nakliye iş kalemlerinin 10 km üzeri mesafeler için kullanılan formüle göre hesaplanarak yaklaşık maliyetin oluşturulduğu tespit edilmiştir.

   Genel olarak, yaklaşık maliyetin doğru hesaplanmaması; kamu kaynaklarının verimli kullanılmasını sağlayan birçok uygulamanın önüne geçilmesine neden olmaktadır. Şöyle ki:

   Revize birim fiyat uygulaması Yapım İşi Tip Sözleşmesinin 28’inci maddesinin dipnotunda düzenlenmiştir. Buna göre; herhangi bir iş kalemi miktarında %20’yi aşan artışın meydana gelmesi ve toplam artışın aynı zamanda sözleşme bedelinin %1’ini geçmesi halinde, artışın sözleşme bedeli içindeki payı nispetinde ilgili iş kalemine ait birim fiyat ilgili yöntem ile revize edilir ve bu iş kaleminin %20 artışı aşan kısmına revize birim fiyat üzerinden ödeme yapılır. Hesaplanan revize birim fiyat, o iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kâr ve genel gider dâhil) hesaplanan birim fiyatı geçemez. İş kalemine ait resmi analiz ve rayiçlerin bulunmaması halinde ise, bu fiyat Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22’nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları dikkate alınarak hesaplanır.

   Bu kapsamda iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçlerin bir kısmını yaklaşık maliyet analizleri ve yüklenici teklifi oluşturmaktadır. Örneğin; “Önceden hazırlanmış tranşe alanlarına aşınma asfaltının robot ile serilmesi ve silindirle sıkıştırılması (nakli dahil)” analizinin yaklaşık maliyet cetveline göre birim fiyatı 324,95 TL ve yüklenici teklifi ise 328,00 TL’ dir. İş miktarındaki artıştan dolayı revize edilen işin, revize birim fiyatı 320,94 TL olarak gerçekleşmiştir. Bu durumda hesaplanan revize birim fiyat, o iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kâr ve genel gider dâhil) hesaplanan birim fiyatı geçmediğinden herhangi bir hata söz konusu olmadığı sonucu çıkabilir. Ancak, yaklaşık maliyetin hatalı belirlendiği durumlarda ise, bu şekilde çıkan bir sonuç doğru olmayacaktır. Örneğin işe ait yaklaşık maliyet birim fiyatının 324,95 TL olarak değil de 319,00 TL olması gerektiği durumlarda (yani, yaklaşık maliyetin hatalı olarak yüksek belirlendiği durumlarda), revize birim fiyat 1 TL kadar hatalı (fazla) belirlenmiş olacaktır. Dolayısıyla buna benzer durumlar, hatalı ödemelere neden olabilecektir. Bu gibi riskli hususlara sebebiyet verilmemesi için yaklaşık maliyetin, ayrıntılı miktar ve fiyat araştırması yapılarak tam ve doğru bir şekilde tespit edilmesi ve hesap cetvelinde dayanakları ile birlikte gösterilmesi gerekmektedir.

   
   

   İdarenin yaklaşık maliyeti doğru ve eksiksiz olarak tespit etmesi halinde ihale sonucu oluşacak bedel de yaklaşık maliyete yakın bir bedel olacaktır. Ancak ihale bedelinin yaklaşık maliyete yakın olduğu (kırım oranın düşük olduğu) ve/veya ihale bedelinin yaklaşık maliyete uzak olduğu (kırım oranın yüksek olduğu) durumlarda kamu menfaatine uygun olmayan ve/veya kamu menfaatine uygun olan şeklinde bir yaklaşım da doğru değildir. Burada önemli olan yaklaşık maliyet tam ve doğru belirlenmesidir.

   Örneğin İstanbul Geneli Asfalt Yapılması İşinin yaklaşık maliyeti 236.093.790,00 TL, ihale bedeli ise 199.845.538,92 TL’dir. Bu durumda kırım oranı %15 gibi bir rakama tekabül etmektedir. Bu durum da ihalenin en az %15 kadar kamu menfaati açısından uygun yapıldığı sonucu çıkmaktadır. Ancak bu sonuç doğru değildir. Çünkü yukarıdaki maddelerde de izah edildiği üzere, tam ve doğru bir yaklaşık maliyet belirlenmemiştir. Bu nedenle söz konusu kırım oranı gerçek sonucu vermemektedir. Dolaysıyla verilen örneklerden de anlaşılacağı üzere, İdarenin tam ve doğru bir yaklaşık maliyet süreci işletmesi kamu menfaatinin korunmasına katkı sağlayacaktır.

   
   

   Yukarıda yer alan denetim tespitleri üzerine, İdare tarafından; bulguda belirtilen ve yaklaşık maliyete esas olan hususların yeni ihale dosyalarında dikkate alınacağı ifade edilmiştir.

   
   

   Sonuç olarak, yapılacak ihalelerde; ihale öncesi ve sonrası süreçlerin sağlıklı yürütülmesi, kamu ihale mevzuatının temel esas ve ilkelerine uygunluk açısından önemlidir. Bu kapsamda yaklaşık maliyet cetvelinde yer alan birim fiyatlar belirlenirken iş kalemlerinin ve imalat miktarlarının doğru tespit edilmesi gerekmektedir.