Bazı mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinin, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesi 1’inci fıkrası (b) bendinde öngörülen şartlar oluşmamasına rağmen pazarlık usulüyle ihale edildiği görülmüştür.

4734 sayılı Kanunun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde “Bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Diğer ihale usulleri Kanunda belirtilen özel hallerde kullanılabilir.” hükmü yer almaktadır.

Kanunda pazarlık usulü ile ihale yapılabilecek haller ise 21’inci maddenin 1’inci fıkrasının (a) ila (f) bentlerinde sayılmış, (b) bendi de aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir:

“b) Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması.”

Buna göre, idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine işin acil olarak yapılmasının zorunlu olması hallerinde pazarlık usulü ile ihale yapılabilecektir.

Kanun, meydana gelen hangi tür olay veya durumun “öngörülemezlik” kavramı kapsamında değerlendirilebileceğine dair somut bir düzenleme getirmemiştir. Ancak burada şöyle bir yorum yapılması mümkündür. Öngörülemeyen hal olarak addedilebilecek durumun; ortaya çıkması halinde somut ve pek yakın bir tehlike doğuracağı, telafisinin mümkün olmayacağı veya mümkün olsa bile hayatın olağan işleyişine engel olacak, hizmetin geç veya kusurlu işlemesine sebebiyet verecek mahiyette ani ve beklenmeyen unsurlar ihtiva etmesi ihtimalinin bulunması gerekmektedir. Dolayısıyla; idare tarafından önceden tahmin edilip öngörülebilecek ya da gerçekleşeceği muhakkak addedilen ve bu nedenle de idarenin mevcut

koşulları göz önünde bulundurarak işlem tesis etmesinin zaten gerektiği hallerin varlığında, öngörülemeyen olay veya durumun varlığını ileri sürmek mümkün olmayacaktır.

Kamu İhale Kurulunun “öngörülemezlik” kavramına ilişkin değerlendirmesi ise aşağıdaki şekildedir:

“…Öngörülmezlik kavramı, idari sözleşmelerin akdedilmesinden sonra ortaya çıkan olağanüstü durumlar nedeniyle ve kamu hizmetlerinin devamlılığı ilkesine dayanılarak oluşturulmuştur.

… Bir durumun, kamu ihale mevzuatı ve 4734 sayılı Kanunun 21/b maddesi açısından, “idarece öngörülemeyen olay” içerisine girebilmesi için; ortaya çıkan olay; ihale yapılmasını gerektiren durumdan önce idare tarafından “öngörülemez”, “olağan dışı” nitelikte ve “idarenin iradesinden bağımsız” olmalıdır. Yukarıda belirtilen ölçütler göz önüne alınarak, başvuru konusu ihalenin ‘idarece öngörülemeyen olay’ kavramı içinde değerlendirilmesinin irdelenmesi gerekmektedir…”

İdare tarafından önceden öngörülemeyen olaylar kapsamında değerlendirilebilecek bir diğer husus da süreklilik arz eden mal ve hizmet alımlarının kesintiye uğrama ihtimalinin ortaya çıkmasıdır. Buna ilişkin olarak Kamu İhale Genel Tebliği’nin 20’nci maddesinde şöyle denilmiştir:

“4734 sayılı Kanunun 62 nci maddesinin (b) bendinde ertesi mali yılda gerçekleştirilecek süreklilik arz eden mal ve hizmet alımları için bir önceki mali yıl sona ermeden ihaleye çıkılabileceği düzenlenmiştir. Böylece ihale ile ilgili ilan süresi ve ihale sürecinin belirli bir zaman alacağı da dikkate alınarak ertesi yılda gerçekleştirilecek bu tür mal ve hizmet alımı ihalelerine mali yıl sona ermeden çıkılabilmesine imkan tanınmıştır. Ancak yılın sonunda ya da ertesi yılın başında çıkılan ihalelerde önceden öngörülemeyen nedenlerle ihale sürecinin uzadığı durumlarda süreklilik arz eden bu alımların kesintiye uğratılmamasını teminen, ihale sonuçlandırılıncaya kadar geçecek süre içindeki ihtiyaçların 4734 sayılı Kanunun 21 inci maddesinin (b) bendindeki “idare tarafından önceden öngörülemeyen olaylar” kapsamında değerlendirilerek, anılan madde hükmü ve 62 nci maddenin (ı) bendinde yer alan esaslar da dikkate alınarak aynı Kanunun 21 inci maddesinin

(f) bendi ya da 22 nci maddesinin (d) bendinde belirtilen tutarlara kadar olanların bu maddelere göre temin edilebilmesi idarenin yetki ve sorumluluğundadır.”

Tablo 8: 21/(b) ile Yapılan İhaleler

İdarece yukarıdaki tabloda gösterilen mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinin; “işin

aciliyeti”, “idarenin önceden öngöremediği durumların ortaya çıkmış olması” gibi gerekçelerle 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin 1’inci fıkrası (b) bendi kapsamında pazarlık usulüyle ihale edildiği görülmüştür.

Yukarıda yer alan mevzuat hükümleri çerçevesinde değerlendirildiğinde; ihale yöntemi olarak 4734 sayılı Kanunun 21/(b) maddesinin uygulanacak olmasına gerekçe olarak gösterilen sebeplerin, ihalenin ivedi olarak yapılmasını zorunlu kılacak nitelikte (doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafından önceden öngörülemeyen olaylar) olması gerekmektedir. Hangi durumların öngörülemeyen hal olarak nitelendirilebileceği ise yukarıda detaylı olarak açıklanmıştır. İdarece 21/(b) pazarlık ihale yönteminin kullanılmasına gerekçe olarak gösterilen hallerin, ihale yapılmasını gerektiren durumdan önce idare tarafından “öngörülemez”, “olağan dışı”, ortaya çıkması halinde somut ve pek yakın bir tehlike doğuracak, telafisi mümkün olmayacak nitelikte durumlar olduğu kanaatine varılmamıştır.

Açıklanan gerekçelerle; bahse konu işlerin ihalelerinin Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin 1’inci fıkrası (b) bendi kapsamında pazarlık usulüyle yapılmasının, 4734 sayılı Kanun ve Kamu İhale Genel Tebliği hükümlerine aykırı olduğu sonucuna varılmıştır.

Kamu idaresi cevabında; “Destek Hizmetleri Daire Başkanlığınca; Mardin Büyükşehir Belediyesi Destek Hizmetleri tarafından sadece 2018/38183 İKN’lu 400 Watt LED’li Projektör Alımı gerçekleştirilmiştir;

Merkez İlçemiz Artuklu Belediyesi sınırlarında olan Artuklu Spor Salonunda 2018 yılı Türkiye Kupası Kadınlar Basketbol PlayOff müsabakalarının yapılacağı kararlaştırıldıktan sonra Spor Salonun Uluslararası Standartlara uygun hale getirilmesi için gerekli işlemlerin ivedi olarak yapılması zorunluluğu ve Spor Salonun aydınlatmasının ilimizde bulunan tüm kamu kurum ve kuruluşları arasında yapılan İş bölümü neticesinde özel imalat süreci ve montaj gerektiren 46 adet 400 WattLED’liprojektör alımının Mardin Büyükşehir Belediyesi uhdesinde kalması neticesinde İhale; konjonktür gereği 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun 21.maddesinin (b) bendindeki’’ idare tarafından önceden öngörülemeyen olaylar’’ şeklinde değerlendirilmiş ve ihale gerçekleştirilmiştir.

1. Mardin Dargeçit İlçesi Halihazır Güncelleme, 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı, Dargeçit ilçesi Kılavuz ve Sümer İlçeleri Halihazır Güncelleme ve 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı,

   
   

   Derik İlçesi 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı hizmet alım işi;

   
   

2. Mardin ili Nusaybin ilçesinde yaklaşık olarak 2100 hektar alan ile Mülga Duruca Beldesinde yaklaşık olarak 70 hektar alanda Halihazır Yapımı, Nusaybin ilçesi 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı Revizyonu ve İlave İmar Planı, Nusaybin İlçesi Mülga Duruca Beldesi 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı İşi;

   6360 sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi Ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Mardin Büyükşehir Belediyesi statüsüne geçmiş olup, kendisine bağlı 10 ilçe belediyesi bulunmaktadır. Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği Genel İlkeler Madde 5-(2) “Alt kademe planların, üst kademe planların kesinleştiği tarihten itibaren en geç bir yıl içinde ilgili idarece üst kademe planlara uygun hale getirilmesi zorunludur. Aksi halde, üst kademe planları onaylayan kurum ve kuruluşlar, alt kademe planları en geç altı ay içinde üst kademe planlara uygun hale getirir ve resen onaylar.” hükmü gereğince yapılan çalışmalar sonucu 2014 yılı yerel seçimleri ile faaliyete başlayan Büyükşehir Belediyesinin 2018 yılına kadar herhangi bir planlama çalışmasına başlamadığı tespit edilmiştir. Yapılan analiz ve incelemeler sonucu birçok ilçede planlar arası uyumsuzluk, donatı alanı ve uygulama sürecinde yetersiz kaldığı anlaşılmıştır. Mardin Büyükşehir Belediyesi ve ilgili İlçe Belediyeleri Vekaletine Kayyum atanmış olması ve İlçe Belediyelerinin İmar Planları ve Uygulamaları ile ilgili tespit edilen sorunlar doğrultusunda eşgüdümlü çalışma kararı alınmıştır. Mardin Büyükşehir Belediyesi Encümenin 13.03.2018 tarih ve 2018/210 sayılı encümen kararı doğrultusunda ilçe planlarının yapımı Büyükşehir Belediyesince üstlenilmiştir. Eşgüdümlü yürütülmesi kararlaştırılan planlama çalışmaları düşük bütçeli ilçe belediyelerinin hizmetinde aksamaya mahal vermeyeceği öngörülmüş, ayrıca daha düşük maliyet ve daha az zaman kaybı olarak nitelendirilmiştir.

   “Mardin Dargeçit İlçesi Halihazır Güncelleme, 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı, Dargeçit ilçesi Kılavuz ve Sümer İlçeleri Halihazır Güncelleme ve 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı, Derik İlçesi 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı hizmet alım işi” ve “Mardin ili Nusaybin ilçesinde yaklaşık olarak 2100 hektar alan ile Mülga Duruca Beldesinde yaklaşık olarak 70 hektar alanda Halihazır Yapımı, Nusaybin ilçesi 1/5000 Ölçekli

   
   

   Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı Revizyonu ve İlave İmar Planı, Nusaybin İlçesi Mülga Duruca Beldesi 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı İşi”nin 4734 sayılı KİK’nun 21-b maddesine göre pazarlık usulü ihale yöntemiyle yapılması öngörülmüştür. Bahse konu işle ilgili maddede “Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya (Ek ibare: 16/05/2018-7144/11 md.) yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması..” Şeklindedir. Yapılması planlanan ihalelerin yapım şekli; bu maddede belirtilen can ve ya mal kaybı tehlikesi olması muhtemel ve idare tarafından öngörülemeyen olayların ortaya çıkma ihtimali nedeniyle 4734 sayılı KİK nun 21-b maddesi olarak belirlenmiştir.

   İlimiz içerisinde hendek olayları şeklinde bilinen terör olayları 10 adet ilçenin Derik, Dargeçit ve Nusaybin ilçelerinde gerçekleşmiştir. Olaylar nedeniyle bu 3 ilçede sokağa çıkma yasağı uygulanmış, can ve mal kaybı yaşanmıştır. Nusaybin ilçesinde yaşanan olaylar nedeniyle birçok konut ve iş yeri yıkılmıştır. Bu konutlarda ikamet eden vatandaşlara Toplu Konut İdaresi tarafından konut yapılsa da ilçenin konut ihtiyacı karşılanamamaktadır. Bu ihtiyaç ilçe merkezlerinde kaçak yapılaşmanın önünü açmıştır.

   Nusaybin ilçesi 07,09,2016 /9141 tarih ve sayılı Bakanlar kurulu kararı 09,09,2016/29826 tarih ve sayılı Resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiş olup 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamına alınmıştır. Ayrıca Çevre ve Şehircilik Bakanlığı elinde bulunan; Nusaybin İlçesi İpek Yolu güneyindeki alanda bulunan yaklaşık 785 ha alandaki imar planı yapma, yaptırma ve onaylama yetkisini Mardin Büyükşehir Belediyesi devretmiştir. Bu alanlarında bir an önce planlanması, Bakanlık tarafından yapılan planların meri planlara ve halihazır duruma uygun olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

   İlçe belediyelerinin talepleri doğrultusunda geri dönüşü mümkün olmayan ve sağlıksız, planlama ilklerine aykırı yapılaşmaların önünü almak bununla birlikte ilçelerde yaşayan vatandaşların mağduriyetinin bir an önce gidermek gerekliliği ortaya çıkmıştır. Olağanüstü Hal durumunun mevcudiyetini koruması ve Mardin Büyükşehir Belediye Başkanlığı Vekaletine kayyum atanması nedeniyle imar planlarının ivedilikle hazırlanması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Ayrıca 677 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye göre idaremizle

   
   

   çalışan veya çalışacak firmaların güvenlik yönünden Emniyet Genel Müdürlüğünce soruşturulması zorunlu hale gelmiştir. Böyle bir durumda söz konusu ihaleye iştirak edecek isteklilerin terör örgütlerine iltisaklı veya bunlarla irtibatı olmaları durumlarının ihaleden sonra ortaya çıkması durumunda, süreci sekteye uğratacak olup yapılması gerekli hizmetleri geciktireceği aşikârdır.

   Bu nedenlerle idarenin önceden öngörmediği durumların ortaya çıkmış olması, ilçelerde can ve mal kaybının yaşanmış olması, 2014 yılından bu yana herhangi bir planlama çalışması yapılmamış olması, hizmet alım işi ihalesinin isteklilerin soruşturma süreçlerinin önceden başlatılmış olması veya tamamlanmış olan firmalar içinden idarece seçilmesi gerektiğinden “Mardin Dargeçit İlçesi Halihazır Güncelleme, 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı, Dargeçit ilçesi Kılavuz ve Sümer İlçeleri Halihazır Güncelleme ve 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı, Derik İlçesi 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı hizmet alım işi” ve “Mardin ili Nusaybin ilçesinde yaklaşık olarak 2100 hektar alan ile Mülga Duruca Beldesinde yaklaşık olarak 70 hektar alanda Halihazır Yapımı, Nusaybin ilçesi 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı Revizyonu ve İlave İmar Planı, Nusaybin İlçesi Mülga Duruca Beldesi 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı ile 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı İşi” 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21/(b) maddesine göre pazarlık usulü ile ihale edilmiştir.

3. Mardin İli Artuklu İlçesi Ensar ve Saraçoğlu Mahallesi sınırları içerisindeki yaklaşık 40 hektarlık alana ilişkin ‘Hak Sahipliliği Tespiti ve Gayrimenkul Değerleme, İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Yapımı, Mevcut Durum Analizi, Eylem Planı, İmar Planlarının hazırlanması, Kentsel Tasarım Projesi, Mimari Avan Projeleri, Dönüşüm Modeli ve Uzlaşma Süreci’ne ait hizmet alım işi;

Ensar ve Saraçoğlu mahalleri içerisinde yaklaşık 40 hektarlık alan 2013/5095 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ve 24.07.2013 tarih ve 28717 sayılı Resmi Gazete ilanı ile 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamına alınmıştır.

Nitekim 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’un

“EK MADDE 1- (Ek: 14/4/2016-6704/25 md.)

1. a) Kamu düzeni veya güvenliğinin olağan hayatı durduracak veya kesintiye uğratacak şekilde bozulduğu yerlerde; planlama ya da altyapı hizmetleri yetersiz olan veya imar mevzuatına aykırı yapılaşma bulunan yahut yapı ya da altyapısı hasarlı olan alanlar,