Yapılan incelemelerde Ödemiş Katı Atık Yönetimi ve Tesislerinin Yapımı İşletilmesi işinin İmtiyaz Sözleşmesi Büyükşehir Belediye Meclisi kararı, Danıştay Görüşü ve İçişleri Bakanlığının kararı olmadan yapılan ek protokolle genişletilerek işletici firmaya mali avantaj sağlandığı görülmüştür.

6360 sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi Ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun öncesi Ödemiş Belediyesi ile işletici arasında 29 yıl olarak belirlenen, Danıştay görüşü, İçişleri Bakanlığı’nın 10.10.2013 tarih 30546965 sayılı kararıyla çöp toplama ve taşıma işlerini de içeren Ödemiş Entegre Katı Atık Yönetimi Tesisleri’nin yapımı ve işletilmesi imtiyaz sözleşmesi yürürlüğe girmiştir.

6360 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle birlikte büyükşehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırları olarak belirlenmiştir. İmtiyaz sözleşmesinde öngörülen çöp toplama ve taşıma işleri Ödemiş Belediyesinin; katı atık tesislerinin yapımı ve işletilmesinin 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu gereği büyükşehir belediyelerinin görev ve sorumluluğunda olması sebebiyle Büyükşehir Belediyesinin uhdesinde kalmıştır. İzmir İli Devir Tasfiye ve Paylaştırma Komisyonu’nun 10.08.2016 tarih ve 41/8 sayılı kararıyla söz konusu imtiyaz sözleşmesi 09.11.2016 tarihinde Büyükşehir Belediyesi, Ödemiş Belediyesi ve işletici arasında protokol imzalanarak Belediye açısından hüküm doğurarak yürürlüğe girmiştir.

Söz konusu imtiyaz sözleşmesinin şartları incelendiğinde, tesisin yapım maliyetinin amortisman yöntemiyle Belediye tarafından dönemler itibarıyla karşılanacağı, elde edilecek toplam karın ise sadece %3,2’sinin yüklenici tarafından Belediyeye ödeneceği belirtilmiştir.

Belediyenin 2018, 2019 yıllarında yapmış olduğu aşağıda tabloda özetlenen diğer atık imtiyaz sözleşmelerinin incelenmesi sonucunda, Belediyenin vermiş olduğu imtiyazlardan düzenli kira elde ettiği, bazı imtiyazlarda ise kira geliri artı hasılat üzerinden pay alınmak suretiyle sözleşmeler yapıldığı görülmüştür. Üstelik ilgili atık tesislerinin tamamında yapım maliyetinin işletici tarafından karşılanacağı da ayrıca hüküm altına alınmıştır. Ancak Ödemiş Entegre Katı Atık Yönetim Tesisi Yapımı ve İşletilmesi imtiyaz sözleşmesinde kar üzerinden Belediyenin alacağı pay sadece %3.2 olup yapım maliyetinin de Belediye tarafından karşılanmasına yapılan protokolle onay verilmiştir. Kamu idaresi cevabında diğer katı tesislerinin 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu usullerine göre ihale edildiği ifade edilmiş olsa da katı atık tesislerinin 2886 sayılı Kanun'a istinaden kurulması ve işletilmesi şeklinde ihale edilmesi içerik olarak imtiyaz usuluyle tamamen aynıdır.

Tablo 9: Belediyenin İmtiyaz Yoluyla İmzaladığı Diğer Atık Sözleşme Şartları

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Belediyenin yetki ve imtiyazları” başlıklı 15’inci maddesinin (g) bendinde; “Katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak” belediyelerin yetkisinde olan hizmetlerden olduğu belirtilmiş olup maddenin devamında Belediye, (g) bendinde belirtilen hizmetleri Danıştayın görüşü ve İçişleri Bakanlığının kararıyla süresi kırk dokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebileceği belirtilmiştir.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir belediyesi ve ilçe belediyelerinin yetkileri ve imtiyazları” başlıklı 10’uncu maddesinde, büyükşehir ve ilçe belediyeleri görevli oldukları konularda bu Kanun’la birlikte Belediye Kanunu ve diğer mevzuat hükümleri ile ilgisine göre belediyelere tanınan yetki, imtiyaz ve muafiyetlere sahip olacağı belirtilmiştir.

İmtiyaz usulü İdare Hukukunda İdare ile özel kişi arasında yapılan sözleşme uyarınca belli bir kamu hizmetinin kar veya zararı özel kişiye ait olmak üzere özel bir kişi tarafından kurulması veya işletilmesi usulüdür.

Tüm bu şartlara rağmen Belediye ile işletici arasında 29.03.2019 tarihinde, ilk yapılan protokol hükümlerine dayanılarak Tire, Kiraz, Beydağ ve Bayındır dahil olmak üzere dört ilçenin de atıklarının bu atık tesisine yönlendirilmesine ilişkin protokol imzalanarak imtiyazın alanı genişletilmiştir. Ayrıca bu ilçelerde üretilen atıklarında başka bir tesise gönderilmeyeceğine dair işleticiye Belediye tarafından imtiyaz sözleşmesine uygun olarak garanti verilmiş olup Belediyeye imtiyaz süresi boyunca herhangi bir tercih imkanı tanınmamıştır. Yani imtiyaz sözleşmesinin Ödemiş ilçesine ek olarak bu dört ilçeye de ilk sözleşme şartlarıyla uygulanmasına karar verilmiştir.

Ancak yapılan imtiyaz genişletilmesine ilişkin imzalanan protokole ilişkin herhangi bir Meclis kararı, Danıştay görüşü ve İçişleri Bakanlığı kararı da alınmamıştır.

Yine 10.10.2013 tarihinde yürürlüğe giren imtiyaz sözleşmesinin “Sözleşmede değişiklik yapılması ve ek hüküm konulması” başlıklı 33’üncü maddesinde;

“Bu sözleşmenin kuruluş aşamasında mevcut olmayan ve öngörülemeyen durumların ortaya çıkması ve sözleşmeye ek düzenleme yapılması gerektiği takdirde ek düzenle yapılmasını isteyen taraf isteğini yazılı olarak gerekçeleriyle birlikte karşı tarafa bildirir. ...Sözleşme değişikliklerinde tarafların mutabakata varması halinde söz konusu değişiklik Danıştayın görüşü İçişleri Bakanlığının kararı ve Belediye Meclisinin değişiklik metninin onayına ilişkin kesinleştiği tarihte yürürlüğe girer.” denilmektedir.

Oysa Belediye tarafından imtiyaz hakkının kapsamı genişletilmesi rağmen herhangi bir Meclis kararı alınmamış ve söz konusu prosedürlerin hiç biri işletilmeyerek yapılan protokolle, sözleşmesindeki şartlarında ağırlığı düşünüldüğünde, işleticinin imtiyaz alanı genişletilerek işleticiye ek mali avantaj sağlanmıştır.

Belediye ise bu yapılan protokoller neticesinde herhangi bir gelir edememiştir. Çünkü imtiyaz sözleşmesinde yapım maliyeti amortisman oranları dikkate alınarak Belediye tarafından ödeneceği hükmü sebebiyle işletici tarafından Belediyeye 2020 ve 2021 yıllarında 237.203.312,11 TL yatırım harcaması yapıldığı bildirilerek amortisman oranları doğrultusunda 2021 yılı için 106.030.823,25 TL maliyet hesaplanmıştır. Tesisin 17.484.308,19 TL gelir elde ettiği belirtilerek 88.546.515,06 TL gider Belediyeye fatura edilmiştir. Bu şekilde işletici tarafından yatırım harcamaları tutarının bitmesine kadar amortisman oranında Belediyeye ek olarak maliyet yansıtılacaktır. Ancak Belediyenin aynı dönemlerde ihale ettiği diğer atık imtiyaz sözleşmelerinde ise böyle bir ek külfet bulunamamakta olup Belediye tarafından bu imtiyazlardan sürekli gelir elde edilmektedir.

Sonuç olarak mevzuatta ve imtiyaz sözleşmesindeki hükümler çerçevesinde mevzuatta belirtilen prosedürler izlenmeden bir kamu hizmetine ilişkin imtiyaz alanının genişletilmesi mümkün değildir. Bu sebeple son yapılan protokolün yürürlüğe girebilmesi için mevzuatta belirtilen usulün uygulanması gerekmektedir. Ayrıca yeni yapılacak protokolde de Belediyenin aleyhine bulunan imtiyaz sözleşmesi hükümlerinin gözden geçirilerek diğer tesislerin atık imtiyaz sözleşmeleri hükümleri çerçevesinde düzenleme yapılması gerekmektedir.