Teklif Bedeli Bulunan İsteklinin Teklifinin Kabul Edilerek İhalenin Bu İstekli Üzerine Bırakılması

İdarenin 2021 yılında yapmış olduğu ve sözleşmesi yürürlüğünü devam ettiren araç kiralama ihalesinde; şartnamelerinin açıklık ve rekabet ilkesine uygun olarak hazırlanmadığı, bazı araç gruplarına ilişkin teknik tariflerin mevzuatın öngördüğü şekilde yapılmadığından teknik tarife uygun ve yerli muhteva oranı şartlarını sağlayan bir araç bulunmadığı, bu sebeple sağlıklı bir fiyat teklifi oluşturulmasının önüne geçildiği, ihale kararında ise daha düşük teklif veren isteklilerden birinin teklifinin değerlendirme dışı bırakıldığı ve ihalenin nispeten daha yüksek teklifte bulunan istekli üzerine bırakıldığı görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde idarelerin, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu ifade edilmiştir.

Kanun’un “Şartnameler” başlıklı 12’nci maddesinde ise ihale konusu mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin teknik kriterlerine ihale dokümanının bir parçası olan teknik şartnamelerde yer verileceği, belirlenecek teknik kriterlerin, verimliliği ve fonksiyonelliği sağlamaya yönelik olacağı, rekabeti engelleyici hususlar içermeyeceği ve bütün istekliler için fırsat eşitliği sağlayacağı; teknik şartnamelerde, varsa ulusal ve/veya uluslararası teknik standartlara uygunluğu sağlamaya yönelik düzenlemeler yapılacağı, şartnamelerde teknik özelliklere ve tanımlamalara yer verileceği, belli bir marka, model, patent, menşei, kaynak veya ürün belirtilemeyeceği ve belirli bir marka veya modele yönelik özellik ve tanımlamalara yer verilmeyeceği belirtilmiştir.

237 sayılı Taşıt Kanunu’nun 12’nci maddesinde; edinilecek taşıtların cinsi, adedi, yaşı, hangi hizmetlerde kullanılacağı, kaynağı, yabancı menşeli olup olmayacağı ve diğer hususlar için gerekli esas ve usullerin düzenlenmesi noktasında Cumhurbaşkanına (mülga Bakanlar Kurulu) yetki verilmiştir.

01.04.2006 tarihli ve 26126 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller’in “Tanımlar” başlıklı 4’üncü maddesinde yerli muhteva oranı % 50'nin altında kalan taşıtlar yabancı menşeli taşıt olarak tanımlanmış, “Genel esaslar” başlıklı 6’ncı maddesinde hizmet alımı suretiyle yabancı menşeli binek ve station-wagon cinsi taşıt edinilmesini Kanunun 10 uncu maddesinin beşinci fıkrasında öngörülen makam ve hizmetler ile sınırlı olacağı, şoför giderleri hariç yapılan taşıt kiralamalarında aylık kiralama bedelinin, taşıtın Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesinde yer alan kasko sigortası değerinin

%2'sini aşamayacağı ifade edilmiştir.

Ataşehir Belediyesince yapılan 2021/700029 ihale kayıt numaralı “Belediyemiz Hizmetlerinde Kullanılmak Üzere Araç Kiralanması” hizmet alım işinin teknik şartnamesinde yer alan düzenlemelere göre iş kapsamında toplam 19 farklı grupta araç temin edileceği, bu araçlardan ilk 6 grupta yer alanların binek oto ve panelvan tarzındaki Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller’e tabi olan araçlardan olduğu, geriye kalan 13 grup aracın ise Esas ve Usuller’e tabi olmayan otobüs, minibüs, damperli kamyon, mobil vinç, hidrolik platformlu sepetli araç, kaldır-götür kurtarıcı, ekskavatör tarzında farklı özelliklerdeki araçlardan olduğu görülmektedir.

İhale kapsamında kiralanacak olan araçların teknik tariflerinin yapıldığı teknik şartnamenin binek otomobillere ilişkin bölümünün bir kısmına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.

‌Tablo 12: Araç Gruplarına İlişkin Teknik Özellik Bilgisi

• En az 2021 model,

• Yakıt tipi dizel,

• Motor gücü en az 81 kw en fazla 88 kw

• Silindir hacmi en az 1.450 cm3, en fazla

• Vites tipi otomatik

• Yakıt Tüketimi ortalamada 100 km de en az 4 litre en fazla 4,1 litre (Fabrika/Katalog verileri dikkate alınacaktır.)

• Bagaj Hacmi en az 394 litre en fazla 400 litre,

• Yakıt Deposu en az 48 litre en fazla 49 litre,

• Uzunluk en az 4.630 mm en fazla 4.700 mm

• En az 2021 model,

• Yakıt tipi benzinli,

• Motor gücü en az 100 kw, en fazla 105 kw,

• Silindir hacmi en az 1.330 cm3 en fazla

• Vites Tipi otomatik

• Yakıt Tüketimi ortalamada 100 km de en az 5,2 litre, en fazla 5,3 litre (Fabrika/Katalog verileri dikkate alınacaktır.)

• Bagaj Hacmi en az 473 litre en fazla 500 litre,

• Yakıt Deposu en az 48 litre en fazla 49 litre,

• Uzunluk en az 4.630 mm en fazla 5.000 mm

Teknik şartnamenin “Genel Esaslar” başlıklı kısmında ise; İhale İhtiyaç Listesinin 1,2,3,4,5 ve 6’ncı sıralarında belirtilen araçların teklif fiyatının (katma değer vergisi hariç, her türlü bakım-onarım, sigorta ve benzeri giderler dahil), taşıtın Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2'sini aşamayacağı ve isteklilerin teklifleri ekinde teklif ettikleri araçların kasko değer listelerini de sunacağı konusunda düzenlemeye yer verilmiştir.

Yukarıda yer alan düzenlemelere göre, ihaleye katılan isteklilerin 1,2,3,4,5 ve 6’ncı sırada yer alan araç grupları açısından fiyat tekliflerini oluştururken en az %50 oranında yerli muhteva oranına sahip araçları esas alması ve bu araçlar için harcama talimatının verildiği yılın yani 2021 yılı Ocak ayındaki kasko değerlerinin %2’sini aşmayacak şekilde fiyat teklifi sunmaları gerekmektedir.

Türkiye'de üretilen motorlu araçların yerli muhteva oranları ise her yıl T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü tarafından resmi internet sitesinde ilan edilerek yayımlanmaktadır.

İhalenin yapıldığı yıl olan 2021’de Bakanlık tarafından yayımlanan yerli muhteva oranları ile teknik şartname hükümleri birlikte değerlendirildiğinde;

Teknik şartnamede tarifine yer verilen Binek Oto Tip-1 araçların dizel yakıt tipinde, otomatik vitesli ve yerli muhteva oranı en az %50 ve üzerinde olması gerekmektedir. Renault markasının Türkiye’de üretmekte olduğu Clio ve Megane model araçlar ile Hyuindai markasının Türkiye’de üretmekte olduğu i10 ve i20 model araçların yalnızca benzinli olan modelleri %50 ve üzerinde yerli katkı oranı içerdiğinden bu araçların teknik şartnamede yer alan koşulları sağlamadığı, Fiat markasının Türkiye’de üretmekte olduğu Egea model araçların ise dizel yakıt özelliğindeki yalnızca düz vitesli araçlarının %50 ve üzerinde yerli muhteva içerdiği, bu araçların da teknik şartnamede yazılı olan otomatik vites olma şartını sağlayamadığı anlaşılmaktadır. Bu sebeple istekliler ile istekli olmak isteyenlerin Binek Oto Tip-1 için teknik şartnamede yer alan tariflere göre fiyat teklifine esas alabileceği %50 ve üzeri yerli muhteva oranını sağlayan hem dizel hem de otomatik vitesli herhangi bir araç bulunmadığı görülmektedir.

Teknik şartnamede tarifine yer verilen Binek Oto Tip-2 araçların ise benzinli yakıt tipinde, otomatik vitesli, yakıt tüketimi ortalamasının 100 km de en az 5,2 litre, en fazla 5,3 litre, araç uzunluğunun en az 4.630 mm, en fazla 5.000 mm ve yerli muhteva oranı en az %50 ve üzerinde olması gerekmektedir. Renault markasının Türkiye’de üretmekte olduğu Clio ve Megane model araçlar ile Fiat markasının Türkiye’de üretmekte olduğu Egea model araçların benzin yakıt tipinde yalnızca düz vitesli olanları yerli muhteva şartını sağladığı, ancak bu araçların teknik şartnamede yer alan otomatik vites olma şartlarını sağlamadığı, Hyuindai markasının Türkiye’de üretmekte olduğu i10 ve i20 model araçların benzinli ve otomatik vitesli modellerinin yerli muhteva şartlarını sağladığı, ancak ortalama yakıt tüketimi ve araç uzunluğu için teknik şartnamede belirtilen hususlara uymadığı anlaşılmaktadır.

Özetle, isteklilerin fiyat tekliflerini oluşturmaları açısından Binek Oto Tip-1 ve Binek Oto Tip-2 araç grubu için esas alabilecekleri hem teknik şartnamede yazılı şartları sağlayan hem de yerli muhteva oranı şartını sağlayan herhangi bir araç bulunmamaktadır. Buna göre, teknik şartnamede yazılı olan ihale ihtiyaç listesinin 1,2,3,4,5 ve 6’ncı sıralarında belirtilen araçların teklif fiyatının; taşıtın 2021 yılı ocak ayındaki kasko sigortası değerinin %2'sini aşamayacağı yönündeki düzenlemenin uygulama alanı bulması mümkün bulunmamaktadır. Zira, bu listede yer alan 1 ve 2 numaralı (Binek Oto Tip-1 ve Binek Oto Tip-2) araçlar için kıyaslamaya esas alınabilecek bir aracın olmadığı görülmüştür.

Söz konusu ihalede toplam 7 istekli teklif zarfı sunmuş olup bu firmalardan 3’ünün teklifleri, sunmak zorunda olunan belgeleri içermediğinden değerlendirme dışı bırakılmıştır. Kalan 4 istekliden 2’sinin teklifleri ise sunmuş oldukları teklifteki fiyatların araçların kasko değerinin %2’sini aştığı gerekçesiyle değerlendirme dışı bırakılmıştır. Kalan iki istekliden biri ekonomik açıdan en avantajlı birinci teklif sahibi olmuş ve ihale bu firmanın üzerine bırakılmış ve diğer firma ekonomik açıdan en avantajlı ikinci teklif sahibi olarak değerlendirilmiştir.

Yapılan incelemede, Binek Oto Tip-1 ve Binek Oto Tip-2 araç grubu için hem yerli muhteva oranını hem de şartnamede yazılı teknik şartları sağlayan araç bulunmamasına rağmen ihalenin sonuçlandırılmasında mevzuata aykırı olarak yerli muhteva oranı %50’nin altında olan Renault marka Megane model araçların esas alındığı, 33.135.500,00 TL fiyat teklifinde bulunan isteklinin teklifinin, teklifinde yer verdiği araçların kira bedelinin bu araçların kasko değerinin

%2’sini aştığı gerekçesiyle değerlendirme dışı bırakıldığı, ihalenin ise 42.510.000,00 TL fiyat teklifinde bulunan istekli üzerine bırakıldığı tespit edilmiştir.

Daha önce de belirtildiği üzere teklif cetvelinin ilk iki sırasında yer alan araçlar için Renault marka Megane model araçların teklif edilerek bu araçların kasko bedeline göre ihale işlemlerinin yürütülmesi Megane model aracın yerli muhteva şartını sağlamaması sebebiyle mevzuat hükümlerine aykırıdır.

Teknik şartnamede yazılı olan otomatik vitesli olma şartı bir an için göz ardı edildiğinde, Binek Oto Tip-1’de yer alan araçlar için yerli muhteva oranı %50’nin üzerinde olan Fiat marka Egea model araçların fiyat teklifine esas kabul edilebileceği görülmektedir. Bu araçların kasko değeri ile ihale üzerine bırakılan isteklinin Binek Oto Tip-1 için teklif ettiği kira bedeli kıyaslandığında, yüklenicinin birim fiyat teklifinin söz konusu aracın kasko değerinin %2’sinin üzerinde kaldığı görülmektedir. Bu açıdan bir değerlendirme yapıldığında da ihale üzerine bırakılan 42.510.000,00 TL fiyat teklifi sunan isteklinin de teklifinin değerlendirme dışı bırakılması gerekmektedir.

Bu anlamda ihale işlemlerine devam edilerek benzer durumda olan 33.135.500,00 TL fiyat teklifi sahibi isteklinin teklifinin değerlendirme dışı bırakılarak ihalenin 42.510.000,00 TL fiyat teklifi sahibi isteklinin üzerine bırakılması izahtan varestedir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından; ihaleden elenmiş bir teklifin hukuksal olarak hüküm ifade etmeyen bir teklif olduğu, bu nedenle geçersiz bir teklif ile ihaleye iştirak eden isteklilerin tekliflerinin kıyaslanarak bir sonuca ulaşılmasının hukuksal zeminden yoksun olduğu, üzerine ihale yapılan isteklinin teklif ettiği araçların yerli muhteva oranını karşılamadığının ihale süreci devam ederken fark edildiği, ancak ihalenin yapıldığı dönemde, pandemi sürecinin yaşanmakta olduğu ve araç temininde büyük güçlüklerle karşılaşıldığı, pandemi sürecinde dünya ölçeğinde tedarik zincirinin bozulmasına paralel olarak araç fiyatlarında majör artışların yaşandığı, ihaledeki tekliflerin tamamının geçersiz sayılarak ihalenin iptal edilmiş olması halinde yeni yapılacak ihalede geçecek süre zatfında dezavantajlı fiyatların ortaya çıkabileceği kanaatinin oluştuğu, nitekim 2022 yılının Mart ayı kasko bedelleri dikkate alındığında, İdare tarafından 362.000,00 TL kasko bedeli ile temin edilen Renault Megane Sedan Icon 1.3 Bluedci 115 Faz2 aracın kasko bedelinin 654.900,00 TL’ye yükseldiği, yine İdarece 322.000,00 TL kasko bedeli ile temin edilen Renault Megane Sedan Icon 1.3 TCE EDC 140 Faz2 aracın kasko bedelinin 637.000,00 TL’ye yükseldiğinin görüldüğü, konu bu açıdan değerlendirildiğinde, söz konusu ihalede fiyat farkı ödenmesi de öngörülmediği için, yapılan işlemler ile kamunun zararına değil, sonucu itibarıyla menfaatine katkıda bulunulduğu ifade edilmiştir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki, ihaleden elenmek suretiyle geçersiz sayılan teklif ile geçerli olan bir teklifin kıyaslanmasının sebebi, teklifi geçersiz sayılan isteklinin teklifi geçerli durumda olan istekli ile benzer durumda olmasına rağmen İdare tarafından ihale dışı bırakılmasıdır. Zira her iki istekli de yerli muhteva oranını sağlamayan araçlar teklif etmiş, teklifi değerlendirme dışı bırakılan istekli teklif ekinde belirttiği yerli muhteva oranını sağlamayan araçlar için kasko bedelinin üzerinde bir fiyat teklif ettiğinden ihale dışı bırakılmıştır. Diğer isteklinin teklifi ise kabul edilmiştir. İdarenin ihaleyi mevzuat hükümlerine uygun bir şekilde sonuçlandırması halinde tüm teklifleri değerlendirme dışı bırakması gerekmekte iken aynı marka yabancı menşeli aracı teklif eden isteklilerden birinin teklifini kabul etmesi, diğerini ise ihale dışı bırakması izaha muhtaçtır. Zira şartnamede tarifi verilen söz konusu binek araç grupları için ödenebilecek en yüksek tutar bellidir. Her iki isteklinin de binek araç grubu için vermiş olduğu teklif bu tutarın üzerinde kalmıştır. Kaldı ki, ihale dışı bırakılan isteklinin binek araç grubu için teklif ettiği bedel, ihale üzerine bırakılan istekliden daha yüksek olmakla birlikte, toplam teklif bedeli çok daha düşüktür. Teklifi geçersiz sayılan isteklinin toplam ihale teklif bedeli, ihale üzerine bırakılan istekliden 9.374.500,00 TL daha düşüktür.

Bununla birlikte Kamu İdaresi bulguya vermiş olduğu cevapta, malumun ilanını da yapmaktadır. Zira İdare cevabında yerli muhteva oranını sağlamayan araçların teklif edildiğinin ihale sürecinde fark edildiğini ancak yine de ihalenin sonuçlandırıldığını belirtmişlerdir. Bu husus zaten mevzuat hükümleri ile başlı başına ters düşmektedir. Bununla birlikte ihalenin iptal edilmeyerek olası maliyet artışlarına karşı İdare’nin korunduğu belirtilmişse de bunun kabulü de mümkün bulunmamaktadır. Zira İdare öncelikli olarak mevzuat hükümlerine uymakla yükümlüdür. Mevzuat hükümlerine uygun davranılması maliyet artışını kaçınılmaz kılıyorsa, bunun karşılığında mevzuat hükümlerine aykırı hareket edilmesi tercih sebebi olamaz.

Pandemi dönemindeki araç tedarik sıkıntısı da ihalenin bu şekilde sonuçlandırılmasının bir gerekçesi değildir. Zira ihaleye teklif veren her bir istekli zaten bu araçları zamanında getirmeyi kabul ederek ihaleye iştirak etmektedir.

İdare, ihaleyi bu şekilde sonuçlandırmasının kamu menfaatine olduğunu ifade etmişse de aynı durumda olan isteklilerden toplam ihale bedeli daha düşük olanın teklifinin geçersiz sayılması ve ihalenin 9.374.500,00 TL daha yüksek bedel teklif eden istekli üzerine bırakılmasında nasıl bir kamu menfaati bulunduğu da anlaşılamamaktadır.

Sonuç olarak, İdare tarafından 4734 sayılı Kanun’da hükümlere aykırı hareket edilmiş olup iptal edilmesi gereken ihaleye ilişkin işlemler sürdürülmüştür. İdarece teklifinde yer verdiği araçların kira bedelinin bu araçların kasko değerinin %2’sini aştığı gerekçesiyle teklifinin değerlendirme dışı bırakılan istekli ile benzer durumda olan ve daha yüksek teklif veren isteklinin üzerine ihaleyi bırakılması sonucunda söz konusu araç kiralama hizmetinin 9.374.500,00 TL daha yüksek bedelle gördürülmesine sebebiyet verilmiştir.

İdare tarafından şartnamelerinin açıklık ve rekabet ilkesine uygun olarak hazırlanması ve Teknik Şartnamede yer alacak tariflerin mevzuatın öngördüğü şekilde yapılması gerektiği değerlendirilmektedir.