İzmir Büyükşehir Belediyesi ESHOT Genel Müdürlüğü tarafından ihale edilen reklam alanları kullanım hakkı ihalesine göre reklam alanlarının %10’nu bedelsiz olarak büyükşehir belediyesi tarafından kullanılmakta iken iş eksilişi yapılan 900 adet otobüs ve 500 adet durakta mevcut olan sesli görsel yolcu bilgilendirme sisteminin tamamının kullanımının İzmir Büyükşehir Belediyesine verildiği, sözleşmede belirtilen kira geliri tutarının ESHOT tarafından Büyükşehir Belediyesinden talep edildiği görülmüştür.

5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun “Büyükşehir belediye başkanının görev ve yetkileri” başlıklı 18’inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak. (d) bendinde, Bu Kanunla büyükşehir belediyesine verilen görev ve hizmetlerin etkin ve verimli bir şekilde uygulanabilmesi için gerekli önlemleri almak ve (e) bendinde, Büyükşehir belediyesinin ve bağlı kuruluşları ile işletmelerinin etkin ve verimli yönetilmesini sağlamak Büyükşehir Belediye Başkanına görev olarak verilmiştir. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu’nun “Hesap verme sorumluluğu” başlıklı 8’inci maddesinde, her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumlu ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorunda olduğu, “Üst yöneticiler” başlıklı 11’inci maddesinde de, belediyelerde belediye başkanının üst yönetici olduğu, üst yöneticilerin sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden, malî yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi, izlenmesi ve bu Kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden meclislerine karşı sorumlu olduğu ifade edilmiştir.

ESHOT Genel Müdürlüğü tarafından otobüs durak yerlerindeki reklam alanları, otobüs dış yüzeylerinin reklam alanları, otobüs içi dijital bilgi platformu kurulumu, otobüs içi, otobüs durakları ve aktarma merkezleri yolcu bilgilendirme sistemi kurulumu ve sabit reklam alanları kullanım hakkı 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 35’inci maddesine göre kapalı teklif usulü ile 5 yıl süre ile 19.02.2020 tarihinde kiraya verilmiştir.

Reklam alanları kullanım hakkı işine ait Teknik Şartname’nin “Genel Hükümler” başlıklı 6.6’ıncı maddesinde, “İdare; gerek duyması halinde, sözleşme konusu (artış yapılması halinde artırılan adetler de dâhil) durakların reklam alanlarının %10’nunu bedelsiz olarak kullanacaktır. Bu durak yerleri İdare tarafından belirlenecektir. İdare tarafından talep edilen bu duraklara İdarenin vermiş olduğu afişler, yüklenici tarafından asılacak ve sökülecektir. Yüklenici bu nedenle İdareden herhangi bir ücret talep etmeyecektir.”, 6.7’inci maddesinde,

“Yüklenici, İzmir Büyükşehir Belediyesi'nin ve İdarenin talep etmesi halinde; Belediye hizmetlerinin tanıtımı ve duyurularının yapılması amacıyla, İdare’nin belirleyeceği araç tipi, hat ve güzergâhlarda çalıştırılmak üzere her araç tip sayısının %5’i kadar otobüse %100 reklam ve % 5’i kadar otobüse de arka tam reklam uygulaması yapacaktır. Tasarımlar İBB Basın Yayın Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı tarafından yapılacak, üretim ve uygulama ise

Yüklenici tarafından gerçekleştirilecektir. Bu kontenjanlar ve uygulama için yüklenici tarafından ücret talep edilmeyecektir. Yüklenici, İdare ve İBB tarafından, talep edilen sunum periyodu en geç 10 takvim günü öncesinde iletilen görselleri üretmekle, giydirmekle ve sökmekle yükümlüdür.” ve 6.8’inci maddesinde de “Otobüs içi ile duraklarda sesli görsel bilgilendirme sistemlerinde örnek görsellerde belirtilen alanlarda reklamlar gösterilecek/oynatılacaktır. Bu sürenin toplamda en az yüzde onu (%10) kadar süre İdare’ye bırakılacak bu sürelerde hat haritası gibi İdare tarafından gerekli bilgilendirme ve duyurular gösterilecektir.” hükümleri yer almaktadır.

İzmir Büyükşehir Belediyesinin 28.07.2022 tarih ve E-689O9437-823.01-875915 sayılı yazısı ile, reklam alanları kullanım hakkının kiraya verilmesi sözleşmesi uyarınca otobüs içi ile duraklarda sesli görsel bilgilendirme sistemlerindeki ekranlarda yayınlanan reklamı süresinin toplamda en az yüzde onuna kadar olan kısmının Belediye tarafından ilan ve tanıtım hizmetleri için bedelsiz olarak kullanılmakta olduğu, yoğun ve sık kullanılan toplu ulaşım araçlarında idarenin yatırım, etkinlik ve faaliyetlerinin duyurulması amacıyla bahse konu reklam alanlarının tamamının kullanılacağı ve sözleşme hükümleri çerçevesinde ESHOT Genel Müdürlüğünün elde ettiği kira geliri kadar tutarın Belediyenin bütçesinden karşılanacağı talep edilmiştir. ESHOT Genel Müdürlüğünün 29.07.2022 tarih ve E-59651212-823.01-88659 sayılı yazısı ile de Teknik Şartnamede belirtilen 900 adet otobüs ve 500 adet durakta mevcut olan sesli görsel yolcu bilgilendirme sistemi için, Büyükşehir’in faaliyetlerinin duyurulması amacıyla 01.08.2022 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere iş eksilişi yapılmış, bu alanların tamamının kullanımı sözleşme tutarı karşılığında Büyükşehir Belediyesine verilmiştir.

Büyükşehir Belediyesinin etkinlik ve faaliyetlerini duyurmak amacı ile çeşitli iletişim araçlarından yararlanması tabidir. Nitekim Büyükşehir Belediyesinin hem kendi internet sitesinde hem de mülkiyeti, yönetimi ve tasarrufu altında bulunan mevcut reklam ünitelerinde tanıtım ve duyuruları yapılmaktadır. Büyükşehir tarafından yapılan “Mevcut Reklam Ünitelerinin Kiraya Verilmesi ve Yeni Reklam Üniteleri Oluşturulması” ihalesine göre de Dijital Bilgi Platformu alanlarında İdare hizmetlerinin halka duyurulması ve bilgilendirilmesi maksadıyla her bir Dijital Bilgi Platformunun toplam yayındaki içerik süresinin %10'u oranında İdarenin kullanım hakkı bulunmaktadır. ESHOT tarafından yapılan ihalede de reklam alanlarının %10’u ücretsiz kullanılmaktadır.

İhale sonrası iş eksilişi yapılan alanların yükleniciden düşülerek Büyükşehir Belediyesinin kullanımına verilmesi yüklenicinin karşılayacağı giderin Büyükşehir Belediyesinin üstlenmesine neden olmuş ve böylece yükleniciye avantaj sağlanmıştır.

31.12.2023 tarihi itibariyle söz konusu alanların kullanım bedeli sonucu toplam 21.614.841,60 TL Büyükşehir Belediyesi borçlandırılmış, henüz ödeme yapılmamışsa da ESHOT tarafından alacak tahakkuk kayıtlarına devam edilmektedir. İhale şartnamesinde reklam alanlarının %10 ücretsiz kullanım hakkı olduğu halde, yüklenicinin karşılayacağı alanın iş eksilişi yapılıp daha sonra Büyükşehir Belediyesi tarafından kullanılmak suretiyle bu tutarın Büyükşehir Belediyesi tarafından karşılanmasının mümkün olmadığı değerlendirilmiştir.

Kamu idaresi cevabında, Otobüs ve Duraklardaki Sesli Görsel Bilgilendirme Reklam Alanları Kullanım ve Bedelinin Belediyece Üstlenilmesi kapsamında yapılan protokolün Hukuk Müşavirliğince tekrardan incelenmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili sürecin başlatıldığı belirtilmiştir.

İhale öncesi hazırlanan teknik şartnamede faaliyetlerin duyurulmasına yönelik ücretsiz kullanılacak alanlar belirli ve öngörülebilir bir şekilde yer aldığı göz önüne alındığında kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamak, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesi bakımından ihale sonrası iş eksilişi yaptırılan alanların kullanım bedelinin Büyükşehir Belediyesi tarafından üstlenilmesinde görevli kişilerle ilgili gerekli sürecin işletilmesi ile söz konusu uygulamaya son verilmesi sağlanmalıdır.