Ticaret Bakanlığı tarafından Sakarya Toptan Sebze ve Meyve Hali’ne 5957 sayılı “Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun"a aykırı olarak özel hal statüsü verildiği tespit edilmiştir.

5957 sayılı Kanunun 3’üncü maddesi 4’üncü fıkrasında; “şehir içinde kalan, çevreye, altyapıya ve trafiğe yük getiren, ulaşım imkanları ve alan büyüklüğü yetersiz olan ve uygun çalışma ortamı bulunmayan toptancı halleri başka bir alana taşınabilir.” denilmekte olup, 07.07.2012 tarih ve 28346 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak yürürlüğe giren “Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin” 15’inci maddesine göre bir komisyon oluşturulmasına karar verilmiştir. Yönetmeliğin 10’uncu maddesi 2’nci fıkrasında belirtilen kişilerden oluşan (ilgili belediye başkanı ya da görevlendireceği yardımcısı tarafından yürütülen toptancı hali kuruluş komisyonu; belediyenin imar ve denetim ile ilgili müdürlüklerinden görevlendirilecek iki temsilci ile il müdürlüğü, il/ilçe emniyet müdürlüğü, il/ilçe gıda, tarım ve hayvancılık müdürlüğü, il/ilçe sağlık müdürlüğü /ilçe sağlık grup başkanlığı, çevre ve şehircilik il müdürlüğü, ticaret odası/ticaret ve sanayi odası ile ziraat odasınca belirlenecek birer temsilci olmak üzere on üyeden oluşan komisyonun 06/10/2015 tarihli kararında aynen:

“Mevcut Halin;

• Şehrin büyümesi nedeniyle şehir içinde kaldığı,

• Çevreye, Altyapıya. Trafiğe yük getirdiği,

• Ulaşımı aksattığı,

• Alan büyüklüğünün arlan şehir nüfusuna göre yetersiz olduğu,(30.000 m2)

• Çalışma ortamı yönünden hijyen şartlarını sağlamadığı, hususları tespit edilmiştir.

  Yeni Sebze ve Meyve toptancı halinin kurulması düşünülen ve imar planlarında bu iş için ayrılmış yerle ilgili olarak;

• Hali hazırda haldeki işlem hacmi, malların arz ve talep derinliğinin olduğunu göstermektedir. 5957 sayılı kanunun öngördüğü şekilde üretici ve tüketicilerinin korunması hedefi halin taşınmasını gerekli kılmaktadır.

• Şehrimizde bir adet hal bulunmaktadır.

• Üreticilerin yoğun olduğun alanlara yakın ve tüketici piyasası büyüklüğü oranına uygundur. Çevreye, altyapıya ve trafiğe yük getirmeyecek bir alandadır.

• Coğrafi konumu ve ulaşım imkanları uygundur.

• D650 karayolu kenarında aynı zamanda Sakarya / Bilecik demiryolu kenarındadır.

• Mesken ve işyerlerine ve gıda güvenliği bakımından risk oluşturacak tesis ve benzeri yerlere uzaktır.

• Kuru ve su baskınlarına maruz kalmayacak yapıdadır,

İlgili mevzuata göre Toptancı Hali kurulmasına mani bir durum tespit edilememiştir.

Yukarıda sayılan gerekçelerle Sakarya Sebze ve Meyve Halinin taşınmasının uygun olduğu mütalaa edilmiştir.”

Denilmek sureti ile eski halin taşınması ile ilgili komisyon görüşünü bildirmiştir.

2012 yılında yürürlüğe giren 5957 Sayılı Sebze ve Meyveler İle Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile toptancı halinde bulunması gereken hizmet tesisleri ve bunların özelliklerine yer verilmiş, tasnifleme ve ambalajlama tesisleri, işyerleri ve idare binaları gibi unsurları belirleyerek yeni standartlar getirilmiştir.

Mevcut kurulu hal, yeni düzenlemenin gerekli standartlarını sağlamamakla birlikte toptancı halinin coğrafi konumu, mesken ve işyerlerine, gıda güvenilirliği bakımından risk oluşturan tesis ve benzeri yerlere yakınlığı ve ulaşım imkânları ile toptancı halinin çevreye, altyapıya ve trafiğe getireceği yükler dikkate alındığında standartlara uygun yeni bir toptancı halinin yapılması hizmet gerekleri ve kamu menfaati için gerekli olduğu görülmektedir.

Yukarıda açıklanan gereklilikler doğrulrusunda idare, komisyon raporunu meclise getirmiş ve mülkiyeti belediyeye ait yeni hal binasının yapımı için encümene ihale yapma yetkisi verilmiştir.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 18’inci maddesinin (e) bendinde “Taşınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir taşınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması hâlinde tahsisin kaldırılmasına; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek.” belediye meclisinin görev ve yetkileri arasında sayılmıştır.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumluluklarını düzenleyen 7’nci maddesinin (t) bendinde “Her çeşit toptancı hallerini ve mezbahaları yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek, imar plânında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak ve denetlemek.” Büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumlulukları arasında sayılmıştır. Bu fıkra hükmünden de anlaşılacağı üzere büyükşehir belediyelerine toptancı hallerini yapmak, yaptırmak, işletmek ve işlettirmek yanında özel toptancı hallerine ruhsat vermek ve denetlemek görev ve sorumluluğu da verilmiştir.

Söz konusu sorumluluk üzerine idare, mülkiyeti belediyeye ait Sakarya ili, Arifiye ilçesinde (95.121) m² arsa üzerine Toptan Sebze ve Meyve Hali Kompleksinin inşası için, 2886 sayılı kanun 35/a maddesine göre Kapalı Teklif Usulü ile 29 yıl Sınırlı Ayni Hak Tesisi kurma, en fazla 29 yıl süreyle işletilmesi, aylık kira ödenmesi, hal rüsumlarının tamamı ve devir ücretlerinin ödenmesi ve bu sürenin sonunda teknik şartnamesindeki şartlara haiz, kullanılabilir bir şekilde belediyeye devredilmesi şartıyla ihaleye çıkılmıştır. Sakarya Hal İşletmeciliği İnşaat ve Tic. AŞ yüklenici olarak Yeni Hal Kompleksini tamamlayarak 2019 yılında hizmete açılmıştır.

Ayrıca, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu'nun 1’inci maddesinde “Genel bütçeye dâhil dairelerle katma bütçeli idarelerin, özel idare ve belediyelerin alım, satım, hizmet, yapım, kira, trampa, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi ve taşıma işleri bu Kanunda yazılı hükümlere göre yürütülür.” hükmü gereğince taşınmaz üzerindeki sınırlı ayni hak işlemlerinin söz konusu Kanun hükümlerince yürütüleceği belirlenmiştir.

Diğer yandan, 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un “Tanımlar” başlıklı 2’nci maddesinin (i) bendinde özel toptancı hali <i>“ Gerçek veya tüzel kişiler tarafından kurulan toptancı hallerini,” </i>diye tanımlanırken, aynı Kanunun <i>“</i>Toptancı hallerinin kurulması ve kapatılması” başlıklı 3’üncü maddesinin yedinci fıkrasında <i>“İmar planında toptancı hal yeri olarak belirlenmiş alanlarda özel mülkiyete ait arazilerin bulunması halinde, bu araziler rızaen satın alma veya kamulaştırma yolu ile iktisap edilir. Bu yerler için kamu yararı kararı ilgili belediye tarafından verilir. Kamulaştırma işlemleri, belediyeler tarafından yürütülür. Özel toptancı halleri için yapılan kamulaştırma işlemlerinde kamulaştırma bedeli işletmeci tarafından belediyeye ödenir.” </i>denilirken, sekizinci fıkrasında ise “<i>İmar planlarında ayrılmış hal yerleri toptancı hali kurulmak üzere belediyeler tarafından yap-işlet, yap-işlet-devret ve üst hakkı tesisi modelleri ile gerçek veya tüzel kişilere devredilebilir” </i>hükümleri yer almaktadır.

Bu yöntemle kamu menfaati için önemli olan bir yatırımın kamuya, belediyeye hiçbir yük getirmeden yaş meyve ve sebze ticareti ile ilgili kanun ve yönetmeliklerin belirlediği standartlarda özel sektörün eliyle yaptırılması, işletilmesi ve süre sonunda belediyeye devredilmesi hedeflenmektedir.

Kamu hizmetlerinin finansmanında kamu ve özel sektör işbirliği yöntemleri bir finansman modeli olarak 10’uncu Kalkınma Planları ve Orta Vadeli Programlarda da önerilmekte ve sıkça kullanılmaktadır.

Usul olarak, 5393 sayılı Kanunun Belediye Meclisinin Görev ve Yetkileri başlıklı 18’inci maddesinin (e) bendine göre yeni halin kurulması ve işletilmesinde Belediye Kanunu’nun yukarıda belirtilen düzenlemeleri kapsamında sınırlı ayni hak tesis etme yöntemi kullanılmıştır.

Medeni Kanun’a göre sınırlı ayni hak; taşınmaz üzerinde kullanma ve yararlanma yetkilerinden biri veya ikisini veren sınırlı hak olarak tanımlanmaktadır. Bu ihalede Belediyeye hiçbir yük getirmeden taşınmaz üzerine toptancı hali yapılacak, işlettirilecek ve sonunda Belediyeye devredilecek aynı zamanda işletme süresince de belediyeye kira verilecektir.

Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından 14.09.2015 tarih ve 9/439 sayılı karar ile 30 yıla kadar sınırlı ayni hak tesis ettirme yöntemi ile sebze ve meyve hali kurulması için Büyükşehir Belediye Başkanı ve Büyükşehir Belediye Encümenine yetki verilmiştir. Bu yetkiye istinaden 28.07.2016 tarihinde 2886 sayılı Kanunun 35/a maddesine göre 29 yıl süre ile sınırlı ayni hak tesisi yöntemine göre toptan sebze ve meyve hal kompleksinin inşaası, yapımı, 29 yıl süre ile işletilmesi, işletme süresince aylık kira ödenmesi ve işletme süresinden sonra tesisin belediyeye devredilmesi işi ihalesine çıkılmıştır. Bu ihalede yukarıda bahsedildiği gibi sınırlı ayni hak tesisi suretiyle belediyeye yatırım ve işletme süresince hiçbir mali yük getirmeden yaş sebze ve meyve ticareti için gerekli tasnifleme ve ambalajlama tesisleri, modern iş yerleri, idare binaları, üretici ve tüketicilerin menfaatine uygun olarak gıda açısından risk oluşturan tesislerden uzak, ulaşım imkanları kolay, çevreye, altyapıya ve trafiğe yük getirmeyen bir yaş sebze ve meyve halinin kurulması ve işletilmesi hedeflenmiştir. Bu ihale belediyeye mali yük getirmeden işletme süresince kira getirisi ve işletme sonrasında da modern bir yaş sebze ve meyve hali kazandıracaktır.

07.07.2012 tarihli Resmi Gazete ’de yayınlanan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Haller Hakkında Yönetmeliği'nin 12’nci maddesinde özel toptancı hal kurucularında aranılacak şartlar sayılırken, 13’üncü maddesinde, “… 12’nci maddede aranılan şartları taşıdığı anlaşılanlara belediye encümenince özel hal kurma izni verilir. Toptancı hal kuruluşuna ilişkin 11 inci maddeye göre alınan belediye meclisi kararını takip eden bir yıl içinde toptancı hal projesini ilgili belediyeye sunmayan ya da yazılı olarak taahhüt edilen süre içinde toptancı hali kuruluş işlemlerini tamamlamayanların özel hal kurma izni ilgili belediyece iptal edilir.” düzenlemeleri yer almıştır.

Yukarıda yer verilen mevzuat düzenlemelerine göre, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, büyükşehir belediyelerine;

1. Her çeşit toptancı hallerini yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek,

2. İmar plânında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel halleri ruhsatlandırmak ve denetlemek, görev ve sorumluğunu vermiştir.