Şirketin temel faaliyet geliri olan yolcu taşımacılığı sebebiyle elde edilen gelirlerinin, aracı kurum tarafından kesilen payların düşülmesinden sonra kalan tutarın muhasebe kayıtlarına alındığı ve bu sebeple toplam hasılatın olması gerekenden düşük görüldüğü anlaşılmıştır.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun “Defter tutma ve envanter” başlıklı 64’üncü maddesinin 1’inci fıkrasında; her tacirin, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari

işlemleriyle ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak ilişkilerini bu Kanun’a göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorunda olduğu belirtilmiştir.

26.12.1992 tarih ve 21447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde bu düzenleme; bilanço usulünde defter tutan gerçek ve tüzel kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin faaliyet ve sonuçlarının sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi, mali tablolar aracılığı ile ilgililere sunulan bilgilerin tutarlılık ve mukayese edilebilirlik niteliklerini koruyarak gerçek durumu yansıtmasının sağlanması ve işletmelerde denetimin kolaylaştırılması amacıyla yapılmıştır.

Yine aynı Tebliğ’de muhasebe ilkeleri açıklanırken maliyet esası kavramına yer verilmiş ve maliyet esası kavramı ile para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan diğer kalemler hariç işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gerektiği belirtilmiştir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinin tamamında işletmelerin iktisadi ve mali durumlarının, borç ve alacak ilişkilerinin açıkça görülebilmesi, işletmelerin faaliyet ve sonuçlarının sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gerektiği açıkça ortaya konulmuş ve tüm işletmeler açısından bağlayıcılık niteliği kazanmıştır.

Şirketin temel faaliyeti şehir içi yolcu taşımacılığı olmakla beraber İzmir genelinde ücretlerin toplanması işi sermayesi belediyeye ait olan İzmir İnovasyon ve Teknoloji AŞ tarafından gerçekleştirilmekte ve bu faaliyet için bahsi geçen Şirkete belirli komisyon ödemeleri yapılmaktadır.

İzmir İnovasyon ve Teknoloji AŞ sadece İZBAN için değil UKOME kararı gereğince şehir içerisinde toplu taşıma izni verilen metro, otobüs vb. bütün ulaşım sisteminin ücret toplanması işini gerçekleştirmekte ve yapmış olduğu bu hizmet karşılığında paydaşlarından belirli oranla sistem işletim ücreti almaktadır. Bu ücret hasılat üzerinden hesaplanmakta ve kalan tutar İZBAN’a gönderilmektedir.

Yukarıda anlatıldığı üzere sistem işleticisi olan firma topladığı ücretten belirli oranda kesinti yaparak kalan tutarı İZBAN’ın hesabına aktarmaktadır. İZBAN da bu tutarı 600- Yurtiçi Satışlar Hesabına kaydederek toplam satış tutarını kayıt altına almaktadır. Ancak sistem işleticisine ödenen komisyon tutarları kesildikten sonra kalan paranın 600- Yurtiçi Satışlar Hesabına aktarılması gerçek hasılatı eksik göstermekle birlikte işleticiye ödenen komisyonların takibini de zorlaştırmaktadır. Bu durum yukarıda bahsedilen muhasebenin amacına ve temel

ilkelerine aykırılık doğurmaktadır.

Şirketin yıllık hasılatının ve faaliyet gelirinin gerçekçi şekilde kayıtlarda yer alması ve ayrıca sistem işleticisine ödenen paraların takibinin açık ve anlaşılır olması açısından, toplam hasılatın 600- Yurt İçi Satışlar Hesabına kaydedilmesi ve sistem işleticisine yapılan ödemelerin gider hesabıyla ilişkilendirilmesi gerekmektedir.