Belediyenin borç stokunun, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda bütçe gelirlerinin, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'na göre belirlenecek yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarının bir buçuk katını aştığı görülmüştür.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Borçlanma” başlıklı 68’inci maddesinde;

“Belediye, görev ve hizmetlerinin gerektirdiği giderleri karşılamak amacıyla aşağıda belirtilen usûl ve esaslara göre borçlanma yapabilir ve tahvil ihraç edebilir:

…

d) Belediye ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde ellisinden fazlasına sahip oldukları şirketlerin, faiz dâhil iç ve dış borç stok tutarı, en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarını aşamaz. Bu miktar büyükşehir belediyeleri için bir buçuk kat olarak uygulanır.

…

f) Belediyelerin ileri teknoloji ve büyük tutarda maddî kaynak gerektiren alt yapı yatırımlarında Cumhurbaşkanınca kabul edilen projeleri için yapılacak borçlanmalar (d) bendindeki miktarın hesaplanmasında dikkate alınmaz. Dış kaynak gerektiren projelerde Hazine Müsteşarlığının görüşü alınır.

...” denilmektedir.

Adana Büyükşehir Belediyesinin 2017 yılı kesinleşmiş bütçe geliri 1.089.632.322,80 TL’dir. 2017 yılı için belirlenen yeniden değerleme oranı olan %14,47’nin bu tutara uygulanmasıyla 1.247.302.119.91 TL, bu tutarın bir buçuk katı ise (1.247.302.119,91*1,5) 1.870.953.179,86 TL olmaktadır. Dolayısıyla bu 1.870.953.179,86 TL’lik tutar 2018 yılı için Belediye’nin maksimum borçlanabileceği tutarı göstermektedir.

Belediyenin 2018 yılsonu itibariyle, faiz dâhil iç ve dış borç stok tutarı 4.103.096.185,71 TL’ye ulaşmıştır. Yukarıda ki 68’inci maddenin (f) bendi hükmüne göre Belediyelerin ileri teknoloji ve büyük tutarda maddî kaynak gerektiren alt yapı yatırımlarında Cumhurbaşkanınca kabul edilen projeleri için yapılacak borçlanmalar (d) bendindeki miktarın hesaplanmasında dikkate alınmayacağı belirtilmiştir. Adana Büyükşehir Belediyesi’nin (f) bendi kapsamına giren metro hattı yapımından kaynaklanan 1.529.233.603,07 TL’lik borcu bulunmakta olup bu borcu toplam borç tutarından indirdiğimizde borç stoku tutarı 2.573.862.582,64 TL olmaktadır. İstisna kapsamına giren borç, toplam borç tutarından indirildiğinde dahi borç stoku 702.909.402,78 TL kadar aşılmaktadır. (d) bendinde belirtilen borç stoku tutarının aşılmayacağı net olarak belirtilmiştir. Dolayısıyla borç stoku tutarının aşılmaması kanuni bir zorunluluktur.

Hal böyleyken Belediyenin Kanunda belirtilen üst sınıra riayet etmediği ve bu sınırı aşarak borçlanmaya devam ettiği tespit edilmiştir.

Kamu idaresi cevabında; “İç ve dış borçların hangi hesaplarda takip edileceği

10.03.2006 tarih ve 26104 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe konulan “Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’inde gösterilmiştir.

Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinin 45,204,213,267 ve 276 ncı maddelerinde iç ve dış mali borçlarının hangi hesaplarda takip edileceği gösterilmiştir. Buna göre Adana Büyükşehir Belediyesi’nin iç ve dış borç stok hesabı hesaplanırken, pasifinde yer alan 300 Banka Kredileri Hesabı, 303 Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabı, 304 Cari Yılda Ödenecek Tahviller Hesabı, 310 Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hesabı, 400 Banka Kredileri Hesabı, 403 Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabı, 404 Tahviller Hesabı, 409 Uzun Vadeli Diğer İç Mali Borçlar Hesabı ve 410 Dış Mali Borçlar Hesabında bulunan hesap guruplarının net tutarları iç ve dış borç stokunun hesabında bulunan miktarlar dikkate alınmıştır.

32 Faaliyet Borçları, 33 Emanet Yabancı Kaynaklar, 34 Alınan Avanslar, 36 Ödenecek Diğer Yükümlülükler, 37 Borç ve Gider Karşılıkları, 38 Gelecek Aylara Ait Gelirler, 39 Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar, 43 Diğer Borçlar, 44 Alınan Avanslar, 47 Borç ve Gider Karşılıkları, 48 Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve 49 Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar hesap gruplarında kayıtlı tutarlar muhasebe ilkelerine göre belediyenin yükümlülükleri arasında yer almasına karşın, iç ve dış mali borç olarak sayılmaması kanaatindeyiz. Bu Yükümlülükler borç alma yoluyla oluşmuş borçlar değil, emanet borçlar olduğu düşünülmektedir.

İç ve dış borç tutarlarının izlendiği 30, 31, 40 ve 41 gruplu hesapların içerisinde borçların faiz tutarları da Adana Büyükşehir Belediyesinin Borç Stoku Hesabının hesaplanmasında dikkate alınmıştır.

Ayrıca “5393 sayılı Belediye Kanunun 68. Maddesinin f Belediyelerin ileri teknoloji ve büyük tutarda maddî kaynak gerektiren alt yapı yatırımlarında Cumhurbaşkanınca kabul edilen projeleri için yapılacak borçlanmalar (d) bendindeki miktarın hesaplanmasında dikkate alınmaz.” Denilmektedir.

Adana Büyükşehir Belediyesinin 2005 Yılı Yatırım Programında 1990E060610 proje numarasında yer alan Adana Büyükşehir Belediyesine ait Kentsel Ulaşım ve Toplu Taşıma Projesi için yapılacak dış borçlanmaların 5393 sayılı Belediye Kanununun 68’ inci maddesinin (d) bendindeki miktarın hesaplanmasında dikkate alınmaması hakkındaki 30.11.2005 tarihli ve 2005/9742 sayılı Bakanlar kurulu kararı ekte sunulmuştur.

Bahse konu hesaplar 303.1, 303. 3.1, 403.1, 403.3 ve 410 nolu hesaplarda tutulmakta olup 31.12.2018 tarihli mizanda 946.090.353,66 TL dir.

Mahalli İdareler Bütçe Ve Muhasebe yönetmeliğine göre Adana Büyükşehir Belediyesinin 31.12.2018 tarihli mizana göre İç ve Dış borç stok hesabı:

Adana Büyükşehir Belediyesinin 2017 yılı kesinleşmiş bütçe geliri 1.089.632.322,80.- TL olarak gerçekleşmiştir. 2017 yılı için yeniden değerlendirme oranı olan % 14,47’nin bu tutara uygulanmasıyla 1.247.302.119,91.-TL, bu tutarın bir buçuk kat tutarı ise (1.247.302.119,91*1,5) 1.870.953.179,86.-TL’ lik tutar 2018 yılı için Adana Büyükşehir Belediyesinin maksimum borçlanabileceği tutardır.

Yukarıdaki tabloda da hesaplandığı gibi Adana Büyükşehir Belediyesinin İç ve Dış Mali Borç Stoku 1.037.942.674,58.-TL’ dir. 1.870.953.179,86.- TL’ nin altında olduğundan Borç Stoku tutarının aşılmadığı kanaatindeyiz.” denilmektedir.

Sonuç olarak kamu idaresi cevabında borç stok tutarının aşılmadığı iddia edilmektedir. Buna gerekçe olarak borç stokuna sadece borç alma yoluyla oluşmuş borçların dâhil edilmesi gerektiği bu nedenle bilançoda yer alan faaliyet borçları, emanet yabancı kaynaklar, vergi ve sigorta kesintisi ödemeleri gibi ödenecek diğer yükümlülüklerin bu stoka dâhil edilmemesi gerektiği ifade edilmektedir.

Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nde borç stokunun hesaplanmasında hangi hesaplara kaydedilen borçların dikkate alınacağına ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Bu tabir 5393 sayılı Kanun’da yer almaktadır. “Borç stoku” tabirinden anlaşılması gereken bir belediyenin herhangi bir dönemdeki faiz dâhil iç ve dış borçlarının toplam miktarıdır.

Borçlanmaya bir sınır getirilmek istenmesinin sebebi kamu idarelerinin kaynağı olmadığı halde sınırsız harcama yapmalarının önüne geçilmesidir. Kamu idaresi cevabında belirtildiği gibi Belediye tarafından harcanıp da ödenemeyen faaliyet borçlarının, personelden kesildiği halde Maliye ve SGK’ya ödenmemesinden kaynaklanan vergi ve sigorta borçlarının,

sahiplerine iade edilmek üzere geçici olarak tahsil edilen ve emanete alınan teminat ve depozitolara ait paraların harcanmasından kaynaklanan borçların stoğa dahil edilmemesi borçlanmaya sınırlama getirilmesi amacına aykırı düşmektedir.

Bu açıklamalar çerçevesinde Belediyenin 2018 yılsonu itibariyle borç stoku aşağıdaki tabloda gösterildiği gibidir:

Tablo 8: Belediyenin 2018 Yılsonu İtibariyle Borç Stok Durumu

Not: Bulgumuzda toplam borç stoku 4.103.096.185,71 TL olarak hesaplanmıştı. Ancak daha sonra yapılan incelemelerde 330, 333 ve 430’lu emanet hesaplarına alınan paraların harcandığı ve bir borç haline dünüştüğü tespit edilmiştir. Bu çercevede yeniden yapılan hesaplamada gerçek borç stoğunun yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere 4.240.331.897,47 TL olduğu anlaşılmıştır.

Yukarıdaki yapılan açıklamalar doğrultusunda Belediyenin toplam borç stoğu 4.240.331.897,47 TL’dir. Bu tutarın içerisinde yer alan istisna kapsamındaki 1.529.233.603,07 TL düşüldüğünde 2.711.098.294,40 TL kalmaktadır. Bu tutardan Belediyenin borçlanabileceği üst limit olan 1.870.953.179,86 TL indirildiğinde 840.145.114,54 TL kadar borç stokunun aşıldığı görülmektedir.

Belediyenin geldiği nokta itibariyle mevcut borç stokunu çevirebilmek için borçlanmanın temel bir finansman aracı haline geldiği bir vaka olup, bundan sonra yapılacak borçlanma ve harcamalarda kanunen getirilen bu sınırlamaya dikkat edilmesi gerekmektedir.