İdare tarafından bazı ihtiyaçların temin edilmesinde kabul edilebilir gerekçe olmamasına rağmen pazarlık usulünün tercih edildiği görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde, idarelerin bu Kanun’a göre yapılacak ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu; bu Kanun’a göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün temel usuller olduğu belirtilmiştir.

Bu ilkeler ile genel anlamda, rekabetçi bir ortam sağlanarak idarelerin ihtiyaçlarının en uygun fiyatla temin edilmesinin ve kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılmasının amaçlandığı söylenebilir.

Kanun kapsamında yapılacak ihalelerde, açık ihale ve belli istekliler arasında ihale usulleri temel usuller olup, pazarlık usulü ise özel durumlarda uygulanabilen istisnai bir usuldür. Buna göre, 4734 sayılı Kanun’un 21’inci maddesinde hangi hallerde pazarlık usulü ile ihale yapılabileceği sayılmıştır. Mezkûr maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde de doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine, ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması halinde, pazarlık usulü ile ihale yapılabileceği belirtilmiştir.

İdarenin pazarlık usulü ihale yaptığı işlerden bazıları aşağıdaki tablodadır.

Tablo 9: Pazarlık Usulü (21/b) ile Yapılan Bazı İhaleler

Söz konusu ihaleler, İdarenin süreklilik arz eden ya da öngörmesi olağan olan işler kapsamında olup, bu kapsamda planlamaları yapılabilecek ve temel ihale usulleri uygulanabilecek işlerdir.

Denetim esnasında;

2021/298098 İKN (İhale Kayıt No)’lu “Samsun Atakum İlçesi kütüphane binası proje ve ihale dokümanının hazırlanması” işinde;

“Yapılacak kütüphane inşaatı ile ilgili Kültür ve Turizm Bakanlığının destek ve katkılarının 2021 yılı programı ve devamında yer alabilmesi için projesinin ivedilikle hazırlanması gerekçesiyle pazarlık usulüne başvurulduğu”,

2021/410104 İKN (İhale Kayıt No)’lu “Samsun Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kullanılmak üzere 16 adet hazır beton mikser alımı” işinde;

“Pandemi nedeniyle, uygun özellikte iş makinası, kamyon ve değişik sınıflardaki vasıtaların temininde zorluk çekildiği, ihale maliyetlerinin yükselmesi nedenleriyle idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması pazarlık yöntemini gerekli kıldığı”,

2021/533790 İKN (İhale Kayıt No)’lu “Samsun Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kullanılmak üzere 30 adet 8,5 metre alçak tavanlı otobüs alımı” işinde;

“Araç filosunun %40’ı 12 metrelik araçlardan oluşuyor olup, otobüs hat güzergâhlarında dar sokaklar bulunduğundan manevra kabiliyetleri sınırlanmaktadır. Özel halk otobüs hattının Büyükşehir Belediyesince işletilmesiyle birlikte, hat sayısı artmış, otobüs sayısı aynı kalmıştır. 8,5 metrelik araçların kent merkezinde kullanımı, trafik sorunlarını da azaltacaktır.” gerekçeleriyle 4734 Sayılı Kanunun 21/b maddesiyle alımlar yapıldığı görülmüştür.

İdarenin, kütüphane binası proje ve ihale dokümanının hazırlanması işinin Kültür ve Turizm Bakanlığının 2021 yılı programında yer alabilmesi için projenin aciliyeti olduğu savıyla pazarlıkla hizmet alımı yapıldığı gerekçesine katılmak olası değildir. Zira ihalenin yapıldığı tarih Haziran 2021 dir. Kültür Bakanlığı 2021 yılı bütçesi 01.01.2021 itibariyle yürürlükte olup, bu bütçede yer alıp alınmayacağının 2020 yılı içinde kesinleşmesi gerekirdi. Ayrıca 15.01.2021 gün ve 12 nolu Samsun Büyükşehir Belediye Meclis Kararında İller Bankasından 11 proje için kredi alınması kararlaştırılmış, bu kredi alınmış, ekli listede de söz konusu kütüphane projesi finansmanı yeralmıştır.

16 Adet hazır mikser alımında ise 2021 yılı programında planlanan yol yapım işi için taş ocaklarından pandemi ortamında hammadde taşıyacak, konkasörlerde mamul edilmiş değişik granül metredeki malzemeleri uygulanacağı alana nakil işlerinin ivedilikle yapılması, beton mikserinin 21/b maddesiyle alınmasını zorunlu kılmıştır, denilmektedir.

İl genelinde yol yapılması belediyeler için süreklilik arz eden bir iştir. Yol yapım işi önceden öngörülemeyen bir olay değildir. Yol Yapım ve Onarım Dairesi Başkanlığının 2021 yılı programı yapılırken 1.456,650 kilometre yol yapımını hedefledikleri görülmektedir.

Ayrıca Covid-19 salgınının ülkemizde başladığı tarih düşünüldüğünde, İdarenin yukarıdaki iş için gerekli hazırlıkları ve çalışmaları yapabilecek süreye sahip olduğu görülecektir.

“8,5 Metre alçak tavanlı otobüs alımı” ihalesinin de, 12 metrelik uzun araçların manevra kabiliyetinin sınırlı olması dolayısıyla 8,5 metrelik otobüslerin trafiği rahatlatacak olması gibi nedenlerle, idarenin öngöremediği olaya dayandırılması anlaşılamamıştır.

Bu nedenlerle, virüsün etkisinin tahmin edilemediği, açık ihale usulü yerine pazarlık usulünün kullanılmasında haklı gerekçeler oluşturmamaktadır.

Dolayısıyla yukarıda belirtilen açıklamalar gereğince, öngörülemezlik ve işin ivediliği gerekçeleri kabul edilebilir değildir.

İdarenin öncelikli görevi temel ilkelere uygun olarak rekabetçi bir ortamda ihale sürecini gerçekleştirmektir. Zira temel ilkelerle amaçlanan kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasıdır. Öngörülemeyen olaylar kapsamında değerlendiremeyecek gerekçelerle temel ihale usulleri yerine pazarlık usulünün tercih edilmesi, Kanun’un amacına ve ruhuna aykırıdır.

İdare tarafından bulguda eleştirilen hususlara ilişkin olarak, Başkanlığımıza sunulan yanıtın değerlendirilmesi sonucunda; Pazarlık usulüyle ihale yapılmasında hangi durumların önceden öngörülemeyen olaylar olduğuna ve ihalenin ivedi olarak yapılması gerektiğine karar verilmesinde idarenin takdir yetkisi bulunduğu gözönünde bulundurularak, bu takdir yetkisininin kullanılması konusunda, idarenin, Kanunda yer alan hukuki sebeplerin oluştuğuna ilişkin açık ve kanıtlanabilir gerekçe sunma yükümlülüğü ve sorumluluğu bulunduğu; ancak, İhale dökümalarında yer alan gerekçelerle idarenin yapmış olduğu açıklamalarda, ihale usulünün şeçimine dayanak olan gerekçelerin kabul edilebilirlik ölçülerini zorladığı ve objektif gerçekçi dayanakların oluşmadığı görülmektedir.

Sonuç olarak, İdarenin öncelikli görevi temel ilkelere uygun olarak rekabetçi bir ortamda ihale sürecini gerçekleştirmektir. Zira temel ilkelerle amaçlanan kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasıdır. Öngörülemeyen olaylar kapsamında değerlendirilemeyecek gerekçelerle temel ihale usulleri yerine pazarlık usulünün tercih edilmesi, Kanun’un amacına ve ruhuna aykırıdır.