5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Şirket kurulması” başlıklı 26’ncı maddesinde;

“...Büyükşehir belediyesi, mülkiyeli veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir. (Ek cümle: 12/11/2012-6360/10 md.) Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.” hükmü tesis edilmiştir.

Söz konusu hükme istinaden 14.10.2011 tarihinde 2320 sayılı Meclis Kararı ile İstanbul sınırları dâhilinde bulunan ve halen yapılmakta olan tüm raylı sistem, funiküler ve teleferik hatlarının mütemmim cüzü ve teferruatları ile beraber işletilmesinin 30 yıl süreyle iştirakleri arasında yer alan İstanbul Ulaşım San. ve Tic. AŞ’ye (Metro İstanbul AŞ) toplam yolcu hasılatının %20’si ve yolculuk dışı hasılatın (kira, işgaliye, reklam vb.) %50’si Büyükşehir Belediyesine ödenmesi koşuluyla uygun bulunmuştur.

2016 yılı Sayıştay Denetim Raporunda yolculuk dışı hasılat olarak elde edilen ticari ünitelerin, toplu ulaşım hizmetinin temel unsuru olarak nitelenebilecek mütemmim cüzler arasında bulunmadığı, bu ticari ünitelerin toplu ulaşım hizmetlerinin eklentisi olarak da kabul edilemeyeceği, ticari alanların toplu ulaşım hizmetinin işletme hakkıyla birlikte Büyükşehir Belediyesinin iştirakine verilmesinin mevzuata uygun olmadığı belirtilmiştir. Söz konusu rapora istinaden raylı sistem, funiküler ve teleferik hatlarında yer alan ticari ünitelerin bazılarının işlettirilmesinin İdare tarafından yapılması sağlanmıştır.

Süreç içerisinde, Büyükşehir Belediye Meclisi 14.07.2017 tarih ve 1196 sayılı Meclis Kararı ile; 14.10.2011 tarihli ve 2320 sayılı Meclis Kararının, kararda belirtilen 30 yıllık işletme süresinin 14.07.2017 tarihinden itibaren kalan süresinde geçerli olacak şekilde İstanbul sınırları dâhilinde bulunan mevcut ve halen yapılmakta olan tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarının ticari alan olarak projelendirilmiş olanlar hariç olmak üzere mütemmim cüzü ve teferruatları ile birlikte işletmecilik hasılatının %15’inin Büyükşehir Belediyesine ödenmesi şeklinde revize edilerek 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine istinaden Metro İstanbul AŞ’ye devredilmesine karar vermiştir.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun Dördüncü Kitabı Eşya Hukuku’nu düzenlemektedir. Eşya Hukuk ile ilgili kitabın birinci kısmında mülkiyet hakkının kapsamı çizilmiştir. Buna göre mülkiyet hakkı bütünleyici parça, doğal ürünler ve eklentileri de

kapsamaktadır. Bütünleyici parça 4721 sayılı Kanun’un 684’üncü maddesinde; “yerel âdetlere göre asıl şeyin temel unsuru olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara uğratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe ondan ayrılmasına olanak bulunmayan parça” olarak tanımlanmıştır. Mezkûr Kanun eklentiyi “asıl şey malikinin anlaşılabilen arzusuna veya yerel âdetlere göre, işletilmesi, korunması veya yarar sağlaması için asıl şeye sürekli olarak özgülenen ve kullanılmasında birleştirme, takma veya başka bir biçimde asıl şeye bağlı kılınan taşınır mal” şeklinde tarif etmektedir. Buna göre, ATM’ler ile toplu ulaşım hizmetleri arasında mütemmim cüz ve teferruat ilişkisi kurmak mümkün değildir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde; Büyükşehir Belediyesinin 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine dayanarak raylı sistemlerle sağlanan toplu ulaşım hizmetlerini Metro İstanbul AŞ’ye öngörülen süre ve bedelle vermesinde bir beis yoktur. Ancak bu alanlarda yer alan ATM ünitelerinin mütemmim cüz ve teferruat ilişkisi kurularak söz konusu iştirak tarafında işlettirilmesi mümkün değildir.

Bu meyanda, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu kapsamında yer alan İdarenin tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarında yer alan ATM alanlarını ihale ederek üçüncü kişilere kullandırması gerekmekte olup, bu alanlardan elde edilecek gelirin tamamını da kendisi alması gerekmektedir.

Metro İstanbul AŞ tarafından sözleşmesi akdedilen süresi dolan ve hali hazırda devam eden ATM alanlarına ilişkin sözleşme bilgileri şu şekildedir:

Tablo 11: Süresi Biten ATM Alan Kullanım Sözleşmeleri

Tablo 12: Devam Eden ATM Alan Kullanım Sözleşmeleri

Sonuç itibariyle, ATM ünitelerinin mütemmim cüz ve teferruat ilişkisi kurularak söz konusu iştirak tarafında işlettirilmesi mümkün değildir. İdare tarafından söz konusu ATM alanlarında yer alacak ünitelere ilişkin 2886 sayılı Kanun kapsamında ihale gerçekleştirilmeli ve bu kapsamda elde edilecek tüm gelir İdareye gelir kaydedilmelidir.

Kamu idaresi cevabında; “Metro hatlarında bulunan ticari alanların tasarrufu İdaremize geçmiştir. İşbu ticari alanların dışında kalan ATM kabinleri ise metro hatlarının mütemmimi mahiyetindedir.

Metro hatlarında bulunan ATM kabinlerinin ekseriyetle kullanıcısı Metro hatlarını bilfiil kullanan vatandaşlardır. Böyle olması da doğaldır. Milyonlarca yolcunun taşındığı bu hatlarda bilet için gerekli olan nakit ihtiyacının bu alanlardaki ATM kabinlerinden karşılanması zorunluluğu vardır. Bu itibarla metro hatlarında bulunan ATM kabinlerinin taşımacılığın mütemmimi mahiyetinde olduğu değerlendirilmektedir.” denilmektedir.

Sonuç olarak kamu idaresi cevabında ATM kabinlerinin metro hatlarının mütemmimi mahiyetinde olduğunu ifade edilmiştir. Bulguda detaylı bir şekilde ortaya konulduğu üzere 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine istinaden Büyükşehir Belediye Meclisi almış olduğu meclis kararı ile belirlenen süre ve bedelle raylı sistem, funiküler ve teleferik hatlarının Metro İstanbul AŞ tarafından işletilmesi öngörmüştür.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun Dördüncü Kitabı Eşya Hukuku’nu düzenlemektedir. Eşya Hukuk ile ilgili kitabın birinci kısmında mülkiyet hakkının kapsamı çizilmiştir. Buna göre mülkiyet hakkı bütünleyici parça, doğal ürünler ve eklentileri de kapsamaktadır. Bütünleyici parça 4721 sayılı Kanun’un 684’üncü maddesinde; “yerel âdetlere göre asıl şeyin temel unsuru olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara uğratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe ondan ayrılmasına olanak bulunmayan parça” olarak tanımlanmıştır. Mezkûr Kanun eklentiyi “asıl şey malikinin anlaşılabilen arzusuna veya yerel âdetlere göre, işletilmesi, korunması veya yarar sağlaması için asıl şeye sürekli olarak özgülenen ve kullanılmasında birleştirme, takma veya başka bir biçimde asıl şeye bağlı kılınan taşınır mal” şeklinde tarif etmektedir. Buna göre, ATM’ler ile toplu ulaşım hizmetleri arasında mütemmim cüz ve teferruat ilişkisi kurmak mümkün değildir.

Bu itibarla, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu kapsamında yer alan İdarenin tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarında yer alan ATM alanlarını ihale ederek üçüncü kişilere kullandırması gerekmekte olup, bu alanlardan elde edilecek gelirin tamamını da kendisi gelir kaydetmesi gerekmektedir.

Bulgu konusu tespitin devam edip etmediği takip eden denetimlerde izlenecektir.