Belediye tarafından yapılan araç kiralama ihalelerinde, ihale edilen iş kapsamında öngörülemeyen zorunlu bir durum söz konusu olmadığı halde mevzuata aykırı olarak iş artışları yapıldığı ve kabul edilebilir bir gerekçeye dayanmayan iş eksilişleri yoluna gidildiği görülmüştür.

Belediye hizmetlerinin yerine getirilmesi konusunda mal alımı yapılabildiği gibi, hizmet alımı ya da yapım işleri gerçekleştirilebilmektedir. Bunlar, 4734 sayılı Kanun ve buna göre hazırlanan ikincil düzenlemelere ihale edilmektedir. İhale sonucunda gerçekleşen ve sözleşmeye bağlanan tutarlar, yükleniciye ödenmesi gereken rakamı ifade etmektedir. Bu rakam normal koşullar altında yükleniciye ödenebilecek maksimum tutarı ifade etmektedir. Ancak mevzuatta buna istisna getirilerek, oluşan koşullara göre iş artışı veya eksilişi yapılabileceği ve bu doğrultuda sözleşme bedelinin yukarı ya da aşağı yönde revize edilebileceği ifade edilmiştir.

Bu kapsamda 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Sözleşme Kapsamında Yaptırılabilecek İlave İşler, İş Eksilişi ve İşin Tasfiyesi” başlıklı 24’üncü maddesinde;

“Mal ve hizmet alımlarıyla yapım sözleşmelerinde, öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde, artışa konu olan iş;

1. Sözleşmeye esas proje içinde kalması,

2. İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması,

Şartlarıyla, anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde sözleşme bedelinin

%10'una, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen mal ve hizmet alımlarıyla yapım işleri sözleşmelerinde ise %20'sine kadar oran dahilinde, süre hariç sözleşme ve ihale dokümanındaki hükümler çerçevesinde aynı yükleniciye yaptırılabilir.

Birim fiyat sözleşme ile yürütülen yapım işlerinde, Bakanlar Kurulu bu oranı sözleşme bazında %40’a kadar artırmaya yetkilidir.

İşin bu şartlar dahilinde tamamlanamayacağının anlaşılması durumunda ise artış yapılmaksızın hesabı genel hükümlere göre tasfiye edilir. Ancak bu durumda, işin tamamının ihale dokümanı ve sözleşme hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesi zorunludur.

Sözleşme bedelinin %80'inden daha düşük bedelle tamamlanacağı anlaşılan işlerde, yüklenici işi bitirmek zorundadır. Bu durumda yükleniciye, yapmış olduğu gerçek giderleri ve yüklenici kârına karşılık olarak, sözleşme bedelinin %80'i ile sözleşme fiyatlarıyla yaptığı işin tutarı arasındaki bedel farkının %5'i geçici kabul tarihindeki fiyatlar üzerinden ödenir.”

Denilerek iş artışı ve eksilişinin hangi koşullarda yapılabileceği detaylandırılmıştır.

Buna göre, artışa konu olan işin iş artışı kapsamında değerlendirilebilmesi için öncelikli olarak öngörülemeyen bir durumun varlığı ortaya çıkmalı ve bu kapsamda iş artışı yapılması zorunlu hale gelmelidir.

Aksi takdirde ihale öncesinde zaten belli olan bir işin, işin gerçekleştirilmesi sırasında iş artışı yoluyla temin edilmesi hukuki dayanaktan yoksun olacaktır. İş artışı yapılması konusunda öngörülemeyen durumun varlığı tek başına yeterli olmayıp, artışa konu olan işin hem sözleşmeye esas proje içerisinde olması, hem de idareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması gerekmektedir.

Bu iki şartın her ikisi de meydana gelmediği müddetçe iş artışı yapılamayacaktır. İş artışı yapılabilmesinin şartlarından bir tanesi de, yapılacak iş artışı ile işin tamamlanması gerekmektedir.

Eğer yapılacak iş artışı ile işin tamamlanması mümkün olamayacaksa bu tür ihalelerde iş artışı yapılabilmesi olanaklı değildir. Diğer taraftan iş artışı yapılabilecek oran sınırsız olmayıp, buna dair de sınırlamalar getirilmiştir.

Sözleşme bedelinin altında tamamlanan işlerde ise iş eksilişi ortaya çıkmaktadır. İş eksilişinin büyüklüğü her ihalede farklılık gösterecektir. Sözleşme bedeline oranla %20’ye kadar olan iş eksilişlerinde, idareler tarafından yüklenicilere herhangi bir ödemede bulunulmayacaktır.

Eğer gerçekleştirilen işin toplam sözleşme bedeline oranı %80’in altında ise bu tür ihalelerde yükleniciye yapılacak ödemelerde 4735 sayılı Kanun’un 24’üncü maddesine göre işlem yapılacaktır.

Konu ile ilgili Belediye tarafından yapılan iş artışı ve eksilişi işlemleri incelenmiş, tespit edilen hususlara aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.

‌Tablo 9: İş Artış ve Eksilişlerinin Detayı ve Gerekçeleri

Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere, ihalelerde işe başlama tarihinden çok kısa bir süre sonra iş artışı veya eksilişi kararlarının verildiği görülmektedir. Diğer taraftan iş artış ve eksilişlerinin bazılarında herhangi bir gerekçe belirtilmemiş, bazılarında ise bölgesel koşullar ifadesine yer verilmiştir. Bölgesel koşullar olarak ifade edilen genel gerekçe ihale öncesinde de bilinen ve dolayısıyla öngörülemeyen bir durum değildir. Benzer şekilde, “birimlerden gelen talepler”, “ihtiyaç fazlası”, “ihtiyacın ortaya çıkması” gibi gerekçeler de iş artışı veya eksilişi yapılabilmesine imkan tanıyan bir dayanak değildir. Şöyle ki, birden çok birimin taşıt ihtiyacını kapsayan ihalelerde, ihale öncesinde tüm birimlere yazı yazılarak taşıt ihtiyaçlarının bildirilmesi istenmekte, buna göre ihale süreci işletilmektedir. İhale gerçekleştikten sonra birimlerden gelen taleplere göre ya da ihtiyaç fazlası gibi sebeplere dayanarak iş artış ya da eksiliş yapılması, idarenin ihtiyaçlarını planlama, organize etme ve bunları karşılama noktasında yetersiz kaldığını ortaya koymaktadır. Bu bakımdan tabloda yer alan gerekçelerle iş artışı veya eksilişine gidilmesi hukuki dayanaktan yoksundur. Mevzuata uygun olmayan bu tür işlemlerin önlenmesi adına, Belediyenin ihtiyaç planlamalarını bütün yönleriyle gözden geçirmesi ve iş artışı eksilişi gibi hususların ilgili yasal düzenlemelerdeki şartların oluşması halinde yapılması gerektiği değerlendirilmektedir.

Kamu İdaresi tarafından verilen cevapta, bundan sonraki süreçte mevzuat hükümlerine uygun hareket edileceği ifade edilmiş olup, gerekli hassasiyetin gösterilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.