4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun “Temel İlkeler” başlıklı 5’inci maddesinde temel ihale usulü olarak açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü belirlenmiş ve Kanun'da sayılan belli şartların varlığı halinde Kanun'un 21’inci maddesinin birinci fıkrasının

(b) bendi kapsamında pazarlık usulü ile ihaleye çıkılabileceği düzenlenmiş olmasına rağmen, 2021 yılı içinde pazarlık usulü ile gerçekleştirilen bir kısım ihalelerin yasal gerekçesine uygun olmadığı tespit edilmiştir.

Kamu İhale Kanunu'nda temel ihale usulleri olarak açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü sayılmış olup, pazarlık usulü istisnai bir ihale usulü olarak öngörülmüştür. Bu istisnai usulün uygulanabilmesi için ise Kanun'da bir takım haller düzenlenmiştir. Kanun’un pazarlık usulünü düzenleyen 21’inci maddesinde, birinci fıkranın (b) bendi hükmüne göre; doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması halinde pazarlık usulü ile ihale yapılabilecektir.

Kanun'un 21’inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde iki ayrı durum düzenlenmiştir. Birinci durum; “doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen haller…”, ikinci durum ise; “idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması” halidir.

Birinci durumda pazarlık usulünün hangi şartlarda uygulanacağı tek tek sayılmıştır. Her ne kadar "idarece belirlenen haller" denilmek suretiyle idareye geniş bir takdir yetkisi verilmiş olsa da maddede belirtilen hallerin mevcudiyeti halinde bu durumların ‘can ve mal güvenliğinin ne şekilde tehlikeye düşeceği’ veya idare nezdindeki "öngörülemezlik durumu" açıkça belirtilmeli, öne sürülen gerekçeler de kabul edilebilir nitelikte olmalıdır.

İkinci durumla ilgili olarak ise Kamu İhale Kurulunun vermiş olduğu kararlarda; öngörülemeyen olay kavramının açıklığa kavuşturulması gerektiği üzerinde durulmuş ve bir durumun Kanun'un 21'inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi usulü açısından idarece öngörülemeyen olay içerisine girebilmesi için idarelerin kusurundan kaynaklanan bir durumun olmaması ve ortaya çıkan olayın; ihale yapılmasını gerektiren durumdan önce idare tarafından “öngörülemez”, “olağan dışı”, “anormal” nitelikte ve “idarenin iradesinden bağımsız” olması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca salgın hastalık, doğal afet veya can ve mal kaybı tehlikesi oluşturan durumun ihale edilen iş veya alınan mal arasında doğrudan bir illiyet bağı olması da gerekir.

İhalelere ilişkin yapılan denetimlerde, Yunusemre Kampusü Muhtelif Tadilat İşleri, Mavi Hastane Olarak Kullanılan Binanın Tadilatı ile Yabancı Diller Yüksekokuluna Dönüştürülmesi İşi ve Video Konferans Cihazı Alım İşinin pazarlık usulü ile ihale edildiği görülmüştür. İdare tarafından yapılan açıklamada özetle “açık ihale ve ilan süresinin uzunluğu”, “binanın acilen hizmete açılması”, “eğitim öğretim dönemine yetişmesi” gibi hususlar, pazarlık usulünün gerekçesi olarak bildirilmiştir.

İdare tarafından belirtilen gerekçelerin Kanun'da sayılan pazarlık usulü gerekçeleri arasında olmadığı açıktır. Pazarlık usulü ile gerçekleştirilen söz konusu işlere ilişkin eğitim öğretim hizmetlerinin aksamadan devam etmesi temel gerekçe olarak belirtilse de, pazarlık usulünü zorunlu kılan zaman kısıtının meydana gelmemesi için alımların yerinde ve zamanında yapılması gerekmektedir. Kanun’da sayılan şartlar var olmadığı sürece pazarlık usulü ile ihaleye çıkılmasının aynı Kanun’da belirtilen ihale ilkelerine aykırılık oluşturarak rekabete engel olacağı değerlendirilmektedir.