Belediye ile sendika arasında yapılan toplu iş sözleşmesi incelenmiş, yapılan inceleme sonucunda sözleşme metninde “Sosyal Denge Tazminatı” ile ilgili olan mevzuata aykırı hükümlerin olduğu tespit edilmiştir.

1. Sosyal Denge Sözleşmesine Konusu Dışında Hükümler Konulması

   
   

   Mezkûr sosyal denge sözleşmesinin;

   
   

   Uygulama Esasları başlıklı 5 inci maddesi, İşverenin Hak Ve Yükümlülükleri Başlıklı

   6 ncı Maddesi, Üçüncü Bölüm Toplu İş Sözleşmesi Konusuna İlişkin Hükümler başlığı altındaki 8 inci maddesi, Sendika Temsilcilik Odası Ve İlan Tahtası Tahsisi başlığı altındaki 9 uncu maddesi, Sendika Ve Şube Yöneticileri İle Sendika Temsilcileri Ve Yetkililerin Güvencesi başlıklı 12 nci maddesi hükümleri ile birlikte;

   Sendika Yönetici Ve Temsilcilerinin İşyeri Sendikal Çalışmaları başlığı altındaki 11 inci maddesinde sendika şube yöneticileri ile işyeri temsilcilerinin imkânlar ölçüsünde işyerlerinin araçlarından yararlandırılması ile çeşitli faaliyetler için sendikanın veya şubesinin yazılı talebi üzerine yılda toplam 30 iş günü geçmemek üzere ücretli izin verilirmesi hükümlerine yer verilmiştir.

   Ayrıca; Diğer Haklar Ve Ücretli İzinler başlığı altındaki 17 nci maddesinde; 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü'nün kutlaması için kadın personellerin bir gün, Engelli çalışanların, 3 Aralık Dünya Engelliler Gününde ve ulusal düzeyde kabul edilen 10-16 Mayıs sakatlar haftasının ilk gününde birer gün, 18 Mart Şehitler Gününde bir gün izin kullandırılacağı, İşverence açılacak kreş veya anaokulundan çalışanların çocukları, ek dersler dâhil ücretsiz olarak yararlandırılacağı, Dünya Tiyatrolar Gününü içeren hafta içerisinde çalışanlara 1 ücretsiz oyun davetiyesi verileceği gibi hükümler yer almaktadır.

   Belediyeler ve bağlı kuruluşları ile il özel idarelerinin kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlilerine sosyal denge tazminatı ödenebileceğine, 11.04.2012 tarih ve 28261 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6289 sayılı Kanun’un 33’üncü maddesiyle 375 sayılı

   
   

   KHK’ya eklenen Ek 15’inci maddeyle izin verilmiş; yine aynı Kanun’un 22’nci maddesiyle de 4688 sayılı Kanun’un 32’nci maddesi, başlığıyla birlikte bu doğrultuda değiştirilmiştir.

   Buna göre; 27.06.1989 tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin Ek 15’inci maddesi hükümleri çerçevesinde sosyal denge tazminatının ödenmesine belediyelerde belediye başkanının teklifi üzerine belediye meclisince karar verilmektedir. Sözleşme döneminde verilecek sosyal denge tazminat tutarı ise ilgili mahalli idarede en çok üyeye sahip sendika ile belediye başkanı arasında imzalanan sözleşme ile belirlenmektedir.

   Madde metninden açıkça anlaşılacağı üzere belediye başkanı ile sendika temsilcisi sadece ödenecek olan sosyal denge tazminat tutarını kanuni sınırlarda tespit etmek üzere yetkilendirilmiştir. Bunun dışında sözleşme hakkını toplu sözleşme gibi düşünmek ve sözleşme metnine yetkilendirilen husus dışında başkaca hükümler koymak yersizdir. Zira 4688 sayılı Kanun’un 32’nci maddesinde mahalli idarelerle imzalanan sözleşmenin Kanun'un uygulanması bakımından toplu sözleşme sayılamayacağı açıkça belirtilmiştir.

   Bu bağlamda imza altına alınan Sosyal Denge Tazminatı Sözleşmesinin yukarıda yer verilen hükümleri sosyal denge tazminat tutarının belirlenmesi dışında hükümler içerdiğinden 4688 sayılı Kanun’un 32 nci madde hükmüne aykırılık teşkil ettiği görülmüştür.

2. Sosyal Denge Sözleşmelerinde Sendika Dayanışma Aidatı Kesintisine İlişkin Hükümler Konulması

Sosyal denge tazminatı ödenmesine ilişkin olarak “ Sözleşmesinin Kapsamı ve Yararlanma Koşulları’’ başlıklı 4 üncü maddesinde sözleşmenin imzalandığı tarihte ve yürürlüğe girdiği 01.01.2020-31.12.2021 dönemleri içerisinde herhangi bir sendikaya üye olmayan kamu çalışanlarının sözleşmeden yararlanmasının, sözleşmenin tarafı olan sendikaya memur taban aylığının %2' si kadar aidat ödemesi şartına bağlanması, sözleşmenin “Üyelik Aidatı” başlığı altındaki 14 üncü maddesinde ise işverence, sözleşme hükümlerinden yararlanan sendika üyelerinin taban aylıklarından % 1 oranında üyelik aidatı, üye olmayan memur ve sözleşmeli personelden taban aylığının % 2 oranında dayanışma aidatı kesilerek sendika hesabına yatırılması hükme bağlanmıştır.

Devlet Personel Başkanlığı tarafından 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nun 32’nci maddesi hükümlerinin uygulamasına ilişkin 17.07.2012- 8326 tarih ve sayılı görüşünde ise:

“…

2- 4688 sayılı Kanunun 32 nci maddesi uyarınca akdedilecek sözleşmenin konusunun, toplu sözleşmelerde belirlenen tavanı aşmamak kaydıyla ilgili kurum ve kuruluşlarda çalışan kamu görevlilerine ödenecek sosyal denge tazminatını belirlemek olduğu, bu sözleşmelerde taraf olan sendikanın dışında kalan sendikaların üyelerinden veya sendika üyesi olmayan kamu görevlilerinden dayanışma aidatı veya başka adlar altında bir ödenti (aidat) alınmasına ilişkin hükümler ile sosyal denge tazminatının ödenmesinde aynı kadro veya pozisyonlarda bulunan kamu görevlileri arasında ayrım niteliği taşıyan hükümler konulamayacağı,

…

değerlendirilmektedir.’’

Buna göre Belediye ile sendika arasında yapılan sosyal denge sözleşmesine, “dayanışma ve/veya üyelik aidatı” adı altında sosyal denge ödemesinden yararlananlardan sendika lehine kesilmesi öngörülen kesintiye ilişkin hükümler konulmaması gerekmektedir. Yapılan incelemede “üyelik ve/veya dayanışma aidatı” kesintisinin sosyal denge sözleşmesine 4688 sayılı Kanuna aykırı olarak konulduğu görülmüştür.

4688 sayılı Kanun’un 24’üncü maddesinde üyelerin ödeyecekleri üyelik ödentileri sendika gelirleri arasında sayılır iken; 28’inci maddesinin ikinci fıkrasında ise toplu sözleşme ikramiyesi hariç olmak üzere toplu sözleşme hükümlerinin uygulanmasında sendika üyesi olan ve sendika üyesi olmayan kamu görevlileri arasında ayrım yapılamayacağı ifade edilmiştir.

Her ne kadar Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2020 ve 2021 Yıllarını Kapsayan 4. Dönem Toplu Sözleşme’nin “Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Toplu Sözleşme” başlıklı dördüncü bölümünün 1’inci maddesinin ikinci fıkrasında “Sosyal denge sözleşmesi imzalayan sendikanın üyesi olmayan kamu görevlilerinden aynı unvanlı personelden alınacak aidatın iki katına kadar taraf sendika sosyal denge sözleşmesi aidatı alabilir. Bu aidatı ödeyen kamu görevlileri söz konusu sözleşmeden aynı usul ve esaslar dahilinde yararlanır.” denilse de Danıştay 12. Dairesinin E.2019/4940 numaralı Kararı ile mezkur düzenlemenin yürütmesi durdurulmuştur.

İdare ile sendika arasında imzalanan sözleşmenin 14 üncü maddesinde üyelik aidatı başlığı altında, taraf sendikaya üye olan personelin taban aylıklarından %1 oranında, başka bir sendikaya üye olan veya hiçbir sendikaya üye olmayan personelden taban aylığının %2’si

oranında dayanışma aidatı kesilmesi şartına yer verilmesinin mevzuata uygun olmadığı tespit edilmiş olup ilgili konuların sonraki denetim döneminde izlenmesi gerekmektedir.