İdare ile BEM-BİR-SEN arasında akdedilen sosyal denge sözleşmesinde, mevzuatında yer almayan gıda yardımı, ikramiye/ödül konularında düzenleme yapılmıştır.

4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nun 32’nci maddesine göre; 27.6.1989 tarihli ve 375 sayılı KHK'nin Ek 15'inci maddesi hükümleri çerçevesinde sosyal denge tazminatının ödenmesine belediyelerde belediye başkanının teklifi üzerine belediye meclisince, il özel idaresinde valinin teklifi üzerine il genel meclisince karar verilmesi halinde, sözleşme döneminde verilecek sosyal denge tazminatı tutarını belirlemek üzere ilgili mahalli idarede en çok üyeye sahip sendikanın genel başkanı veya sendika yönetim

kurulu tarafından yetkilendirilecek bir temsilcisi ile belediyelerde belediye başkanı, il özel idaresinde vali arasında, Toplu Sözleşme sürecinin tamamlanmasını izleyen üç ay içerisinde sözleşme yapılabilecektir.

375 sayılı KHK’nin Ek 15’inci maddesinde ise; sosyal denge tazminatının ödenebilecek aylık tutarının, 4688 sayılı Kanun’a göre yapılan Toplu Sözleşme’de belirlenen tavan tutarı geçmemek üzere ilgili belediye ve il özel idaresi ile ilgili belediye ve il özel idaresinde en çok üyeye sahip kamu görevlileri sendikası arasında yapılabilecek sözleşmeyle belirleneceği belirtilmiştir.

4688 sayılı Kanun uyarınca imzalanan Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2018 ve 2019 Yıllarını Kapsayan 4. Dönem Toplu Sözleşme’nin Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Toplu Sözleşme bölümünün “Sosyal denge tazminatı” başlıklı 1’inci maddesinin (1) numaralı fıkrasında ise;

“Belediyeler ve bağlı kuruluşları ile il özel idarelerinin kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlilerine, 4688 sayılı Kanunun 32 nci maddesinde yer alan usul ve esaslar çerçevesinde ödenebilecek sosyal denge tazminatı aylık tavan tutarı en yüksek Devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) %100’üdür. Sosyal denge tazminatının verilmesi yönünde yapılabilecek sözleşmelerde, tavan tutarı aşmamak kaydıyla ödenebilecek tazminatın aylık tutarı, görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre farklı olarak belirlenebilir.” denilmektedir.

Yukarıda belirtilen yasal düzenlemeden de görüleceği üzere, sosyal denge sözleşmesinde sadece; görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre tavan tutarı aşmamak kaydıyla ödenebilecek tazminatın aylık tutarı düzenlenebilecektir. Sosyal denge sözleşmelerine, sözleşmenin adı farklı dahi olsa, farklı ödemelere ve hususlara ilişkin hükümler konulması mevzuatına açıkça aykırı olacaktır.

İdarenin sosyal denge tazminatı ödemelerinin incelenmesi neticesinde; İdare ile BEM- BİR-SEN arasında akdedilen sosyal denge tazminatı konulu toplu iş sözleşmesinde, gıda yardımı ve ikramiye/ödül konularında mevzuatına aykırı hususların yer aldığı tespit edilmiştir. Şöyle ki:

Belediye ile BEM-BİR-SEN arasında akdedilen ve 01.01.2020-31.12.2020 döneminde geçerli olan Toplu İş Sözleşmesi’nin;

“Sosyal Denge Tazminatı” başlıklı 13’üncü maddesinde; “…

h) Sözleşmeli Personel dahil yılda bir defa olmak üzere (ramazan ayı başında) gıda yardımı yapılır.

ı) Sözleşmeli Personel dahil Belediye Başkanınca uygun görülen başarılı personele/personellere, tutarı yine Belediye Başkanınca belirlenen miktarda ikamiye/ödül verilebilir. Kurumun perfomans sonuçları (Genel Performans Değerlendirmesi, Kurumsal Yapının Geliştirilmesi, Kentsel Gelişimin Sağlanması ve Toplumsal Gelişimin Sağlanması gibi durumlar) değerlendirilerek ikramiye/ödül tüm personele de verilebilir. Verilecek ikramiye/ödül miktarı işbu sözleşmenin 13. maddesinin (a), (b), (c), (d) ve (e) bendlerinde belirtilen personel (sözleşmeli personel dahil) için aynı veya ayrı miktarda belirlenebilir.” hükümleri yer almaktadır.

Denetim tespiti sonrasında İdare tarafından, Belediye ile ilgili sendika arasında akdedilen sosyal denge sözleşmesinin geçerli olduğu, sözleşme hükümlerinin de 31.12.2020 tarihine kadar geçerliliğini koruyacağı, sosyal denge sözleşmesinde yer alan hükümlerde tavan ücret altında kalan ödemeler dışında herhangi bir değişiklik yapılmadığı, sosyal denge sözleşmesinde gıda yardımına ilişkin madde bulunmuş olsa da personele gıda yardımı yapılmadığı belirtilmiştir.

Her ne kadar İdare tarafından sosyal denge sözleşmesinin geçerli olduğu savunulmuş olsa da, bulguda sosyal denge sözleşmesinin geçersiz olmasına ilişkin bir eleştiri bulunmamaktadır. Bulguda konu edilen husus, sosyal denge sözleşmesine mevzuatında belirtilenin dışındaki konularla ilgili hüküm konulmasıdır. Ayrıca, İdare tarafından sosyal denge sözleşmesinde yer alan gıda yardımı maddesinin uygulamaya konulmamış olması, İdareye sosyal denge sözleşmesine konusu dışında hüküm koyma serbestisini getirmemektedir. Nitekim başarılı personele ödül verilmesi ile ilgili madde mali yılda uygulama alanı bulmuştur ve bulguda da açıklandığı üzere sosyal denge sözleşmesine konusu dışında hüküm konulmasına ilgili mevzuat izin vermemektedir.

Esas itibariyle, sosyal denge sözleşmeleri, kendiliğinden çok çeşitli sosyal ve mali hakları düzenleyen ya da düzenlemesi gereken toplu sözleşme niteliğinde bir metin değildir. İşçi dışındaki çalışanların sosyal ve mali haklarının iç mevzuatımıza uygun olarak düzenlendiği metin, 4688 sayılı Kanun uyarınca dönemler itibariyle akdedilen Toplu Sözleşmelerdir.

2020 ve 2021 Yıllarını Kapsayan Toplu Sözleşme incelendiğinde, işçi dışındaki kamu görevlileri için farklı konuları içeren çok sayıda ödeme kalemlerinin düzenlendiği ve bu kalemlerden birinin de “sosyal denge tazminatı” olduğu görülecektir. İlgili bütün mevzuata göre; ilave olarak yapılan söz konusu ödeme, herhangi bir tereddüte mahal vermeyecek şekilde bir tazminat olup ödeme unsuru olarak tek kalemden oluşmaktadır.

Sosyal denge sözleşmesi yeni bir sendikal hakkın kullanımını içermediği ve hukuk sistemimizde toplu iş sözleşmesi ya da toplu sözleşme statüsünde olmadığı için, dönemler itbariyle akdedilen Toplu Sözleşmeler ile kendisine çizilen sınırın dışında bir düzenlemenin taşıyıcısı olma hakkına ve yetkisine sahip değildir. Bu nedenle, sadece sosyal denge tazminatının düzenlenme metni olması gereken sosyal denge sözleşmesinde, sosyal yardımların veya faaliyetlerin de düzenlenmesi; ister mali yükümlülük içersin isterse de içermesin Anayasa, personel kanunları ve sendikal hak olarak dönemler itibariyle akdedilen Toplu Sözleşmelere aykırıdır.

Sonuç olarak; Belediye başkanı ile yetkili sendika temsilcisi arasında imzalanan sosyal denge sözleşmesinde yer alan yukarıdaki düzenlemeler söz konusu mevzuata aykırıdır. Sosyal denge sözleşmelerinde, mevzuatında yer almayan hususların düzenlenmemesi gerekmektedir.