İhale sözleşmelerinde hakediş tutarlarına göre 500 güne varan çok yüksek ödeme süreleri belirlenmesine karşın ödemelerin çok daha kısa sürelerde yapılması nedeniyle rekabetin sınırlandırıldığı tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel İlkeler” başlıklı 5’inci maddesinde; idarelerin, bu Kanun’a göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduklarına ilişkin hüküm yer almaktadır.

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Tip sözleşmeler” başlıklı 5’inci maddesinde; İdarelerce yapılacak sözleşmelerin tip sözleşme hükümleri esas alınarak düzenleneceği belirtilmiştir.

Yapım İşleri İhale Uygulama Yönetmeliği’nin eki Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin Geçici hakediş raporları başlıklı 39’uncu maddesinin 4’üncü fıkrasının (f) bendinde; hakediş raporunun, tahakkuka bağlandığı tarihten başlamak üzere sözleşmesinde farklı bir süre belirtilmemiş ise on beş gün içinde ödeme yapılacağı ifade edilmiştir.

Yönetmeliğin bir diğer eki olan Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşmenin Ödeme yeri ve şartları başlıklı 11.2 maddesinde; hakediş raporlarının tahakkuka bağlanması sonrasında on beş gün içinde ödeneceği belirtilmiştir. Ancak Tip Sözleşmenin 12.1’inci dipnotunda; “Ödeme süresi için on beş günden farklı bir süre belirlenmesi öngörülüyor ise, öngörülen süre “on beş” ifadesi yerine yazılır” düzenlemesine yer verilmiştir.

İdare tarafından gerçekleştirilen yapım işi ihale sözleşmelerinin 11’inci maddelerinde;

“Hakediş raporları, bu Sözleşmenin eki olan Yapım işleri Genel Şartnamesinde düzenlenen esaslar çerçevesinde, kanuni kesintiler de yapılarak her ayın ilk beş iş günü içinde düzenlenir. Hakediş raporları yüklenici veya vekili tarafından imzalanıp idareye verildiği tarihten başlamak üzere İdarece en geç otuz gün içinde onaylandıktan sonra otuz gün içinde tahakkuka bağlanarak hakediş miktarına göre;

Hakediş yapılıp ödeme emri mali hizmetler daire başkanlığı kayıtlarına alındığı tarihten itibaren ödeme süreleri aşağıdaki gibi olacaktır.

-Hakediş miktarı 0 ile 100.000 TL arası olan ödemeler 150 gün içinde,

-Hakediş miktarı 100.000 ile 250.000 TL arası olan ödemeler 200 gün içinde,

-Hakediş miktarı 250.000 ile 500.000 TL arası olan ödemeler 300 gün içinde,

-Hakediş miktarı 500.000 ile 1.000.000 TL arası olan ödemeler 350 gün içinde,

-Hakediş miktarı 1.000.000 TL üzeri olan ödemeler 500 gün içinde, ödemesi yapılacaktır” düzenlemesine yer verilmiştir.

Yukarıda yer verilen mevzuata göre yapım işlerinde hakediş ödeme süreleri tip sözleşmeye uygun olarak ihale sözleşmesinde belirlenmesi gerekmektedir. Tip sözleşmede ise idare tarafından 15 günden farklı bir süre öngörülmesi durumunda bunun sözleşmede belirtilmesi gerektiği belirtilmiştir.

İdarenin yapım işi ihale sözleşmelerinin tamamında 15 gün yerine, ödeme tutarlarına göre farklı ödeme süreleri belirlendiği görülmüştür. Yukarıda yer verilen mevzuata göre idarenin ödeme tutarlarına göre farklı süreler belirleme yetkisi bulunmamaktadır.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Ödenemeyen giderler ve bütçeleştirilmiş borçlar” başlıklı 34’üncü maddesinde; kamu idarelerinin nakit mevcudunun tüm ödemeleri karşılayamaması halinde giderlerin, muhasebe kayıtlarına alınma sırasına göre ödeneceği hükmü yer almaktadır. İhale sözleşmelerinde tutarlara göre farklı ödeme süreleri belirlemesi, bütçe emanetlerinde bekleyen tutarların muhasebe kayıtlarına alınma sıralamasına göre ödenmemesine neden olacaktır. Bu nedenle ihale sözleşmelerinde tutarlara göre farklı ödeme süreleri belirlenmemesi gerekmektedir.

İdarenin yapım işi hakediş ödemelerinin incelenmesi neticesinde; hakedişlerin tahakkuka bağlanmasından sonra genellikle ilk 30 gün içerisinde ödemelerin gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

2023 yılına ilişkin idareden temin edilen veriler esas alındığında; 60 adet yapım işi ihalesinden 35’inde ihaleye geçerli tek teklif verildiği tespit edilmiştir. İdarenin yapmış olduğu ihalelere katılımın sınırlı kalmasının, sözleşmelerde ödeme sürelerinin çok uzun belirlenmesinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır.

Hakediş ödeme sürelerinin ihale sözleşmelerinde gerçekleşen ödeme sürelerinden çok daha uzun (500 güne varan) gösterilmesi temel ilkelere iki yönden aykırılık teşkil etmektedir;

1. Ödeme süresinin kabul edilebilir olmadığını düşünen istekli olabilecekler ihalelere katılmayabileceklerdir. Bu durum ihalelerde rekabetin sınırlandırılması demektir.

2. İstekliler bu çok uzun ödeme sürelerini dikkate alarak teklif bedellerini yüksek tutacak, ihaleler piyasa rayiçlerine göre yüksek bedellerle gerçekleşecek ve kaynakların verimli kullanılması ilkesi ihlal edilecektir.