Karar Künyesi
İdare taşınmazlarının incelenmesi sonucunda ihale yapılmaksızın kiralama işlemini yapıldığı, ihale dokümanında devir yasağı bulunmasına rağmen devir yapıldığı, devir alanla sözleşme imzalanmadığı ve taşınmaz ile ilgili muhasebe kayıtlarının hatalı yapıldığı tespit edilmiştir.
Taşınmazın İhale Yapılmaksızın Encümen Kararı İle Kiralanması
2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun “Kapsam” başlıklı 1’inci maddesinde;
“Genel bütçeye dahil dairelerle katma bütçeli idarelerin, özel idare ve belediyelerin alım, satım, hizmet, yapım, kira, trampa, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi ve taşıma işleri bu Kanunda yazılı hükümlere göre yürütülür.
Birinci fıkrada sayılan daire ve idarelere bağlı döner sermayeli kuruluşlar ile özel kanunlarla veya özel kanunların vermiş olduğu yetkiyle kurulmuş bulunan fonların yukarıda belirtilen işlerinin nasıl yapılacağı Maliye Bakanlığınca hazırlanarak Bakanlar Kurulunca çıkarılacak yönetmelikte belirtilir.” denilmektedir.
Bu madde hükmünden anlaşılacağı üzere belediyelerin kiralama işlemleri 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabidir.
Mezkûr Kanunun “Kiralarda sözleşme süresi” başlıklı 64’üncü maddesinde ise;
“Kiraya verilecek taşınır ve taşınmaz malların kira süresi, on yıldan çok olamaz. Turistik tesis kurulacak yerlerin ve turistik tesislerin (Ek ibare: 20/2/2001 - 4628/17 md.) ve enerji üretimi tesisleri ile iletim ve dağıtım tesis ve şebekelerinin ihtiyacı olan arazilerin (Ek
ibare: 18/4/2001 - 4646/13 md.) ve doğal gaz iletim, dağıtım ve depolama tesis ve şebekelerinin ihtiyacı olan arazilerin on yıldan fazla süre ile kiraya verilmesi mümkündür.
Üç yıldan fazla süre ile kiraya verme işlerinde, önceden Maliye Bakanlığından izin alınması şarttır. Katma bütçeli idarelerde bu izin, idarelerin bağlı bulundukları bakanlıktan alınır. Özel İdare ve belediyeler için kendi özel kanunları uygulanır.
Üç yıldan fazla süre ile kiraya verme işlerinde, kira bedeli her yıl şartname ve sözleşmesindeki esaslara göre yeniden tespit edilir.” denilmektedir.
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 18’inci maddesinde, “Taşınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir taşınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması hâlinde tahsisin kaldırılmasına; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek.” belediye meclisinin görev ve yetkileri arasında sayılmıştır.
5393 sayılı Kanunun “Encümenin görev ve yetkileri” başlıklı 34’üncü maddesinin (g) bendinde; “Taşınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine ilişkin meclis kararlarını uygulamak; süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek.” denilmektedir.
İdare tarafından, 11.06.1985 tarih 1590 No’lu Encümen Kararıyla 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 47’nci maddesi uyarınca açık teklif alma yoluyla idareye ait “Şehir kulübü” taşınmaz kiralanmıştır. Muhtelif tarihlerde alınan Encümen Kararları ile kira tutarı güncellenmiş ve ihale yapılmaksızın kiracılık ilişkisi 2009 yılına kadar aynı kiracı ile devam ettirilmiştir. Ancak yukarıda yer verilen mezkur mevzuat hükümlerinin yürürlük tarihi itibarı ile kiracının tahliye edilmemesi ve ihale yapılmaksızın kiracılık ilişkisinin devam ettirilmesinde mevzuata uyarlılık bulunmadığı değerlendirilmektedir.
Devir Yasağı Bulunmasına Rağmen Sözleşmenin Devredilmesi ve Yeni Kiracı İle Sözleşme Yapılmaması
02.03.2009 tarihinde kiracı idareye sözleşmeyi devretmek istediğini bildiren bir yazı ile başvurmuştur. 19.03.2009 tarihinde idare tarafından sözleşmenin devredilmesine onay verilmiş ve 24.02.2009 tarih ve M.81.0. DÜZ.0.10/117 sayılı Encümen Kararı ile söz konusu taşınmazla ilgili olarak, 09.07.2008 tarih ve 205 sayılı Encümen Kararına istinaden; kiracısı tarafından eskisinin yıkılması, yeni binanın maliyetinin yeni kiracısı tarafından karşılanarak her yıl Encümen Kararı ile belirlenecek kira tutarının toplamının maliyet bedelinden mahsup edileceği ve kira süresinin bu şekilde belirleneceği tasarrufunda bulunulmuştur. Aynı Encümen
Kararında; inşaatın bittiği veya ticari faaliyete girildiği tarihte kiracılık ilişkisinin devam edeceği belirtilmiş, ihale yapılmaksızın ve kiracısı değiştirilerek sözleşme uzatılmaya konu edilmiştir.
Oysa ki geçerliliğini koruyan ve muhtelif zamanlarda hükümleri uzatılan ihaleye ait idari şartnamenin 11’inci maddesinde;“Kiracı kiraladığı mülkü bir başkasına devredemeyeceği gibi, sonradan ortak alamaz.”hükmü yer almaktadır.
Uzatmalar sonucunda imzalanan kira kontratları incelendiğinde aynı hüküm uzun bir süre kira kontratlarında da yer almıştır. Daha sonra idari şartnameye aykırı bir şekilde kira kontratına “İdarenin onayı olmadan devredilemez” ibaresi konularak devir işlemi ilgili maddeye istinaden yapılmıştır. Kiralama işleminin, ihale yapılmaksızın ve devir yapma yasağı olmasına rağmen idare tarafından devir yapılmasına onay verilmesinin hem ihale dokümanına hem de ihale mevzuatına aykırılık teşkil ettiği değerlendirilmektedir.
Taşınmaza Ait Muhasebe Kaydının Hatalı Olması
Kiralama işine ilişkin olarak; kira konusunu oluşturan ilk taşınmazın idare mülkiyetinde bulunan binanın olduğu, daha sonra kiracı tarafından mevcut binanın yıkılarak yenisinin maliyeti kiracısı tarafından karşılanmak suretiyle yapıldığı tespit edilmiştir.
27.05.2016 tarih ve 29724 sayılı Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin; 252 Binalar Hesabını “Hesabın İşleyişi” başlıklı 193’üncü maddesinin 6’ncı fıkrasında;
“Her ne surette olursa olsun yıkılarak bina olma vasfı ortadan kalkan binalar kayıtlı değerleri üzerinden bu hesaba alacak, ayrılan amortisman tutarı 257-Birikmiş Amortismanlar Hesabına, borç kaydedilir. Bu işlem sonucu arsa ve arazi niteliği kazanan yerler takdir edilen değerleri üzerinden giderler hesabı yerine ilgili hesaplara kaydedilir.”,
250 Arsalar Hesabının “Hesabın İşleyişi” başlıklı 189’uncu maddesinin 3’üncü fıkrasında;
“Üzerine inşaat yapılmak suretiyle veya başka şekillerde arsa ve arazi vasfı ortadan kaldırılarak başka bir maddi duran varlığa dönüştürülen veya eklenen arsa ve araziler, kayıtlı değerleri üzerinden bu hesaba alacak, tespit edilen yeni değeri üzerinden ilgili maddi duran varlık hesabına borç, varlığın kayıtlı değeri ile yeni değeri arasında olumlu fark varsa tutarı 600-Gelirler Hesabına (olumsuz fark varsa tutarı 630-Giderler Hesabına borç) alacak kaydedilir.”
Yani mevcut bina yıkılırken; 252 Binalar Hesabının alacağına binanın mukayyet bedeli
kadar, birikmiş amortisman tutarı kadarlık kısmının 257 Birikmiş Amortismanlar Hesabının borcuna ve aradaki fark giderler hesabı yerine 250 Arsalar Hesabına, arsa veya arazi vasfı kazanan taşınmaz için takdir edilen değeri de içerecek şekilde kayıt yapılmalıdır.
Yeni binanın inşası bittikten sonra 250 Arsalar Hesabının alacağına taşınmazın mukayyet değeri kadar, 252 Binalar Hesabına maliyet bedeli kadar kayıt yapılmalı ve olumlu fark varsa 600 Gelirler Hesabına, olumsuz fark varsa tutarı 630 Giderler Hesabına borç kaydedilmelidir.
İdare kayıtları incelendiğinde ise; eski binanın yıkılması üzerine herhangi bir muhasebe kaydının yapılmadığı, yeni bina yapıldıktan sonra her ay tahakkuk eden kira tutarı kadar 252 Binalar Hesabına kayıt yapıldığı görülmüştür. Bu şekilde kayıt yapılması hem Binalar hesabının olduğundan fazla görünmesine hem taşınmazın gerçek kayıtlı değerinin tespit edilememesine neden olmaktadır. Ayrıca 257 Birikmiş Amortismanlar, 250 Arsalar ve arada oluşacak farka uygun olarak 600 Gelirler veya 630 Giderler Hesabının hatalı görünmesine sebebiyet vereceğinden hatalı kayıtların mevzuata aykırılık teşkil ettiği değerlendirilmektedir.