Manisa Büyükşehir Belediyesinin 2018 yılı mali tablolar ve eki belgelerin incelenmesinde; mal ve hizmet alımlarında, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Pazarlık ihale usulü” nün yaygın bir şekilde kullanıldığı görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel İlkeler” başlıklı 5’inci maddesinde özetle; idareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur. Eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işleri kısımlara bölünemez. Bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir, denilmektedir.

Aynı Kanun’un “Pazarlık Usulü” başlıklı 21’inci maddesinin (b) bendine göre; Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması hallerinde pazarlık usulü ile ihale yapılabilir. Aynı maddenin (f) bendinde ise, idarelerin yapacağı mal veya malzeme alımlarının Kamu İhale Kurumu tarafından belirlenen limitler dâhilinde yapılacağı belirtilmektedir.

Ayrıca maddenin devam eden paragraflarında; (b), (c) ve (f) bentlerinde belirtilen hallerde ilan yapılması zorunlu değildir. İlan yapılmayan hallerde en az üç istekli davet edilerek, yeterlik belgelerini ve fiyat tekliflerini birlikte vermeleri istenir. (b), (c) ve (f) bendi kapsamında yapılan mal alımlarında, malın sözleşme yapma süresi içinde teslim edilmesi ve bunun idarece uygun bulunması halinde, sözleşme yapılması ve kesin teminat alınması zorunlu değildir, hükümleri bulunmaktadır.

Yapılan incelemede, Belediyenin 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Pazarlık Usulü” başlıklı 21’inci maddesinin (b) ve (f) bendi kapsamında, aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere, 54 ihale gerçekleştirdiği, bunlardan 20’sinin çeşitli nedenlerle iptal edildiği görülmüştür.

Yukarıdaki mevzuat hükümlerinden ve açıklamalardan anlaşılacağı üzere, Pazarlık usulü Kanun’da sayılan özel haller için düzenlenmiştir. Pazarlık usulü ile yapılan alımların genel bir uygulama haline getirilmesi (sıklıkla kullanılması) Kanun’un amacı dışındadır. Bu usulde ilan ve sözleşme yapmak ve teminat almak gibi zorunluluklar yoktur. Bu gibi zorunlulukların olmaması, kamu ihtiyacının veya kamu hizmetinin görülmesinde zaman ve uygulama bakımından kolaylıklar sağlamaktadır. Ancak pazarlık usulünün sıklıkla kullanılması, Kamu İhale Kanunu’nun temel ilkelerine uygunluğun sağlanmasında hususunda, riskler oluşturabilecektir.

Şöyle ki; pazarlık usulü ile yapılan ihalelerin birçoğunda ilan yapılmamaktadır. İdarece yapılacak olan ihaleye en az 3 istekli davet edilerek ihale sonuçlandırılmaktadır. Bu usulde en az 3 isteklinin davet edilmesi yeterli olup, bu isteklilerden sadece birinin geçerli teklif vermesi halinde bu istekli ile sözleşme imzalanmaktadır. İlansız yapılan bir ihalenin, ihaleye davet edilenlerin serbest piyasada o işi yapanların tamamını kapsaması mümkün değildir. Dolayısıyla, pazarlık usulü ile yapılan ihalelerde tam rekabet şartlarının sağlanması ve kaynakların verimli kullanılması riskli hale gelebilmektedir. Mal ve hizmet alımlarının açık ihale usulü ile daha ekonomik yapılacağı açıktır.

Bir ihalede rekabet şartlarını sağlamasının en önemli ön şartı ihalenin ilan edilmesidir. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “İhale İlan Süreleri ve Kuralları İle Ön İlan” başlıklı 13’üncü maddesinde ihale usullerine ilişkin ilan sürelerine yer verilmiştir. Bu kapsamda bütün istekli olabileceklere, tekliflerini hazırlayabilmeleri için yeterli süre tanımak suretiyle Açık İhale Usulü, tam rekabet şartlarının oluşmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlayacaktır.

İdarenin pazarlık usulüne sıklıkla başvurmasının, Kanun’da belirtilen saydamlık, rekabet, eşit muamele, güvenirlik, gizlilik, kamuoyu denetimi, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve kaynakların verimli kullanılması ilkelerine uygunluğu riskli hale getireceği; bu nedenle ihalelerde; temel ihale usullerine gerekli özenin gösterilmesi, kamu menfaatine uygun olacaktır.

Tablo 15: 2018 Yılında Pazarlık Usulü İle Yapılan Mal ve Hizmet Alımlarına İlişkin Liste

Kamu idaresi cevabında; Özetle, “Büyükşehir Belediye Başkanlığımız tarafından 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun Pazarlık Usulü başlıklı 21'inci maddesinin (f) bendine göre yapılan İhalelerde parasal sınırlarda kalındığından, ihtiyaçların zamanında giderilmesi ve idaremizin önceden ön görmediği olayların ortaya çıkmasından dolayı ivedi olarak pazarlık

usulüne başvurulmuştur. Bundan sonraki süreçlerde idare olarak pazarlık usulü ile ihaleye çıkılmaması hususlarında titizlikle hareket edilecek olup, açık ihale usulü temel usul olarak değerlendirilecektir.” Denilmektedir.

Sonuç olarak Kurum tarafından bulgumuzda tespit ettiğimiz hususlar kabul edilmiş ve önerilerimiz doğrultusunda çalışmalara başlanıldığı belirtilmiştir. İdarenin pazarlık usulüne sıklıkla başvurmasının, Kanun’da belirtilen saydamlık, rekabet, eşit muamele, güvenirlik, gizlilik, kamuoyu denetimi, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve kaynakların verimli kullanılması ilkelerine uygunluğu riskli hale getirmektedir. Temel ihale usulleri ile harcama yapılması uygun olacaktır.