İstanbul dâhilinde bulunan kaynak ve yeraltı sularının kiralanması işlemleri İdare tarafından gerçekleştirilmekte ve söz konusu işlem nedeniyle bütçeye önemli miktarda gelir kaydedilmektedir.

23.12.1960 tarih ve 10688 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun'un 4'üncü maddesinin 3 numaralı fıkrasında;

“Kuyu açan kimse, bulunan suyun ancak kendi faydalı ihtiyaçlarına yetecek miktarını kullanmaya yetkilidir. (Ek cümleler: 3/7/2003-4916/22 md.) Bu miktarı aşan sular ile sulama, kullanma ve işlenerek veya doğal haliyle içme suyu olarak satılmak üzere çıkarılan yeraltı suları, Hazinenin özel mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerdeki kaynak suları (mazbut vakıflara ait sular hariç), 2886 sayılı Kanun hükümlerine uyularak il özel idarelerince kiraya verilir. Tahsil edilen kira gelirinden; yer altı veya kaynak suyunun çıktığı yer, köy sınırları içinde ise o yerdeki köy tüzel kişiliğine %15, belediye sınırları içinde ise ilgili belediyeye % 25 oranında pay verilir.” hükmü yer almaktadır.

6360 Sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un “Büyükşehir belediyesi kurulması ve sınırlarının belirlenmesi” başlıklı 1’inci maddesinin 4 numaralı fıkrasında;

“İstanbul ve Kocaeli il mülki sınırları içerisinde bulunan köylerin tüzel kişiliği kaldırılarak bağlı bulundukları ilçe belediyesine mahalle olarak katılmıştır”. ifadesi, 5 numaralı fıkrasında da; Birinci, ikinci ve dördüncü fıkrada sayılan illerdeki il özel idarelerinin tüzel kişiliği kaldırılmıştır.”

6360 sayılı kanunun “Çeşitli hükümler” başlıklı 3’üncü maddesinin 2 numaralı fıkrasında; “Mevzuatla il özel idarelerine yapılan atıflar bu Kanun kapsamında tüzel kişiliği kaldırılan il özel idareleri için ilgisine göre bakanlıklara, bakanlıkların bağlı veya ilgili kuruluşları ile bunların taşra teşkilatına, Hazineye, valiliklere, büyükşehir belediyelerine ve bağlı kuruluşlarına veya ilçe belediyelerine yapılmış sayılır. Tüzel kişiliği kaldırılan il özel idarelerine 22/2/2005 tarihli ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ve diğer mevzuatla verilmiş olan yetki, görev ve sorumluluklar ilgisine göre bu kurum ve kuruluşlar tarafından kullanılır ve yerine getirilir.” hükmü yer almaktadır.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri uyarınca Hazinenin özel mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerdeki kaynak sularının (mazbut vakıflara ait sular hariç), il özel idareleri tarafından 2886 sayılı Kanun hükümlerine göre kiraya verileceği açıktır.

6360 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinin 2 numaralı fıkrası gereğince mevzuatla il özel idarelerine yapılan atıfların, bu Kanun kapsamında tüzel kişiliği kaldırılan il özel idareleri için ilgisine göre bakanlıklara, bakanlıkların bağlı veya ilgili kuruluşları ile bunların taşra teşkilatına, Hazineye, valiliklere, büyükşehir belediyelerine ve bağlı kuruluşlarına veya ilçe belediyelerine yapılmış sayılacağı hüküm altına alınmıştır.

İstanbul İl Özel İdaresinin tüzel kişiliğinin sonlandırılması üzerine 167 sayılı Kanun’da il özel idareleri için tanınan kaynak sularının işletilmesi hakkı İSKİ tarafından kullanılmakta ve il sınırları içerisinde bulunan kaynak suları İSKİ tarafından kiraya verilerek gelir elde edilmektedir.

167 sayılı Kanunun 4'üncü maddesi hükmü gereği kiraya verilen yer altı ve kaynak sularından elde edilen kira gelirinden; yer altı veya kaynak suyunun çıktığı yer, köy sınırları

içinde ise o yerdeki köy tüzel kişiliğine %15, belediye sınırları içinde ise ilgili belediyeye %25 oranında pay verilmesi gerekmektedir.

Yapılan incelemede, su kaynaklarının kiralanması nedeni ile gelir elde eden İSKİ Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili belediyelere mevzuatta belirtilen oranlarda herhangi bir pay ayrılmadığı tespit edilmiştir. 2018 yılı içerisinde kaynak suları kira geliri tahsilatı 1.126.775,27 TL’dir. Toplam tahsil edilen tutarının %25’i olan 281.693,81 TL’nin ilgili ilçe belediyelerine aktarılması gerekmektedir.

İstanbul il sınırları içerisinde devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerde bulunan kaynak suları ile kamu yararına ait olan yeraltı suları İSKİ tarafından kiraya verildiğinden ve bu kiralamalar sonucu gelir elde edildiğinden 167 sayılı Kanun’un amir hükmü gereği elde edilen gelirin %25’inin ilgili belediyelere aktarılması gerektiği açıktır.

Kamu idaresi cevabında; “Denetim Raporunda, Kurum tarafından İstanbul dahilinde bulunan kaynak ve yeraltı sularından alınan kira gelirlerinden ilgili belediyelere pay aktarılması gerektiği ifade edilmektedir. Pay aktarılmasına dayanak olarak da 167 sayılı Yer Altı Suları Hakkında Kanun'un 4. maddesinin üçüncü fıkrasındaki: "Kuyu açan kimse, bulunan suyun ancak kendi faydalı ihtiyaçlarına yetecek miktarını kullanmaya yetkilidir. (Ek cümleler: 3/7/2003-4916/22 md.) Bu miktarı aşan sular ile sulama, kullanma ve işlenerek veya doğal haliyle içme suyu olarak satılmak üzere çıkarılan yeraltı suları, Hazinenin özel mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerdeki kaynak suları (mazbut vakıflara ait sular hariç), 2886 sayılı Kanun hükümlerine uyularak il özel idarelerince kiraya verilir. Tahsil edilen kira gelirinden; yer altı veya kaynak suyunun çıktığı yer, köy sınırları içinde ise o yerdeki köy tüzel kişiliğine %15, belediye sınırları içinde ise ilgili belediyeye % 25 oranında pay verilir.” hükmüne atıf yapılmaktadır.

İdaremiz özel Kanunu olan 2560 sayılı Kanuna tabi olup, iş ve işlemlerini bu Kanun çerçevesinde yürütmektedir. 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun'un "Görev ve Yetkiler" başlıklı 2. maddesinin (a) fıkrasında: "İçme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyaçlarının her türlü yeraltı ve yer üstü kaynaklarından sağlanması ve ihtiyaç sahiplerine dağıtılması için; kaynaklardan abonelere ulaşıncaya kadar her türlü tesisin etüt ve projesini yapmak veya yaptırmak, bu projelere göre tesisleri kurmak veya kurdurmak, kurulu olanları devralıp işletmek ve bunların bakım ve onarımını yapmak, yaptırmak ve gerekli yenilemelere girişmek" hükmü,

Aynı maddenin (d) fıkrasında: "Su ve kanalizasyon hizmetleri konusunda hizmet alanı içindeki belediyelere verilen görevleri yürütmek ve bu konulardaki yetkileri kullanmak" hükmü,

Yine 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun "Büyükşehir Belediyesinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları" başlığındaki 7. maddesinin (r) fıkrasında: "Su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisler kurmak, kurdurmak ve işletmek, derelerin ıslahını yapmak, kaynak suyu ve arıtma sonunda üretilen suları pazarlamak" hükmü,

5393 sayılı Belediye Kanunu'nun "Belediyelerin Yetkileri ve İmtiyazları" başlıklı 15. maddesinin (e) fıkrasında: "Müktesep haklar saklı kalmak üzere, içme, kullanma ve endüstri suyu sağlamak, atık su ve yağmur suyunun uzaklaştırılmasını sağlamak, bunlar için gerekli tesisleri kurmak, işletmek ve işlettirmek, kaynak sularını işletmek veya işlettirmek" hükmü ile tesis edilmiştir.

2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu özel nitelikli kanunlar olup, İstanbul il mülki sınırları içerisinde her türlü yeraltı, yerüstü ve kaynak suları ile ilgili görev, yetki ve sorumluluk bu kanunlar çerçevesinde İSKİ'ye verilmiştir. Ayrıca yukarıda zikredilen kanun hükümleri incelendiğinde; yeraltı ve kaynak sularının işletilmesinden dolayı belediyelere pay verilmesi konusunda da bir hüküm bulunmamaktadır.

Bulguya konu yapılan, 167 sayılı Yer Altı Suları Hakkında Kanun'un 4. maddesindeki hüküm; 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’na tabi olarak yapılacak kiralamalarda geçerli bir düzenleme olup, il özel idareleri tarafından 2886 sayılı Devlet İhale Kanununa göre yapılacak kiralamalarda belediyelere pay verilmesi hükmü yer almakta fakat su ve kanalizasyon İdareleri tarafından yapılacak kiralamalarda belediyelere pay ödeneceğine dair bir hüküm bulunmamaktadır.

Ayrıca yeraltı, yerüstü ve kaynak sularına ilişkin her türlü yetki, görev ve sorumluluğun özel kanunlarla düzenlendiği, 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nda, kaynak suyu çıkan köylere veya belediyelere kira gelirlerinden pay aktarılması işlemi ile alakalı, herhangi bir düzenlemenin bulunmaması sebebiyle, bu aşamada kaynak suyu çıkan köylere veya belediyelere kira gelirinden pay aktarılmayacağı İdaremizce

değerlendirilmiştir.

İdaremizce yapılan bu değerlendirmeye karşın, bir İlçe Belediye Başkanlığımız tarafından İdaremize karşı kaynak suyu kira bedellerinden kendilerine pay ödenmesi gerektiğinden bahisle İdaremize karşı dava açılmıştır. Bu davada yerel mahkemece verilen karara karşı istinaf kanun yoluna başvurulmuş olup karar kesinleşmemiştir. Konu yargı merciine intikal etmiş olduğundan, yargı mercii tarafından verilecek nihai karara göre İdaremizce işlem yapılacaktır.” denilmiştir.

Sonuç olarak Başkanlığımıza gönderilen kamu idaresi cevabında;

Bulguya konu yapılan, 167 sayılı Yer Altı Suları Hakkında Kanun'un 4’üncü maddesindeki hükmün 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’na tabi olarak yapılacak kiralamalarda geçerli bir düzenleme olduğu, il özel idareleri tarafından 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’na göre yapılacak kiralamalarda belediyelere pay verilmesi gerektiği fakat su ve kanalizasyon idareleri tarafından yapılacak kiralamalarda belediyelere pay ödeneceğine dair bir hüküm bulunmadığı;

Ayrıca yeraltı, yerüstü ve kaynak sularına ilişkin her türlü yetki, görev ve sorumluluğun özel kanunlarla düzenlendiği, 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nda, kaynak suyu çıkan köylere veya belediyelere kira gelirlerinden pay aktarılması işlemi ile alakalı, herhangi bir düzenlemenin bulunmaması sebebiyle, bu aşamada kaynak suyu çıkan köylere veya belediyelere kira gelirinden pay aktarılmayacağı;

Belirtilmiştir. Bulguda ise;

6360 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinin 2 numaralı fıkrası gereğince mevzuatla il özel idarelerine yapılan atıfların, bu Kanun kapsamında tüzel kişiliği kaldırılan il özel idareleri için ilgisine göre bakanlıklara, bakanlıkların bağlı veya ilgili kuruluşları ile bunların taşra teşkilatına, Hazineye, valiliklere, büyükşehir belediyelerine ve bağlı kuruluşlarına veya ilçe belediyelerine yapılmış sayılacağının hüküm altına alındığı;

İstanbul İl Özel İdaresi’nin tüzel kişiliğinin sonlandırılması üzerine 167 sayılı Kanun’da il özel idareleri için tanınan kaynak suları işletilmesi hakkının İSKİ tarafından kullanılmakta ve il sınırları içerisinde bulunan kaynak sularının İSKİ tarafından kiraya verilerek gelir elde

edilmekte olduğu;

İstanbul il sınırları içerisinde devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerde bulunan kaynak suları ile kamu yararına ait olan yeraltı suları İSKİ tarafından kiraya verildiğinden ve bu kiralamalar sonucu gelir elde edildiğinden 167 sayılı Kanun’un amir hükmü gereği elde edilen gelirin %25’inin ilgili belediyelere aktarılması gerektiği;

Belirtilmişti.

Bulguda esas olarak İSKİ tarafından 167 sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun kapsamında yapılan kiralamalar nedeniyle elde edilen gelirlerden ilgili belediyelere pay aktarılması gerektiği konu edilmiştir. 167 sayılı Kanun’da mezkûr suların il özel idaresi tarafından kiraya verileceği düzenlenmiştir. İl Özel idareleri 2886 sayılı Kanun’un 1’inci maddesi uyarınca Kanun kapsamında yer aldığından 167 sayılı Kanun uyarınca yapılacak kiralama işlemleri için 2886 sayılı Kanun’a atıf yapılmıştır. Ancak 167 sayılı Kanun’un 4’üncü maddesinin 3 numaralı fıkrasında belediye ve köy tüzel kişiliklerine aktarılacak paylara ilişkin ifadede doğrudan 2886 sayılı Kanun’a atıf yapılmamış, “Tahsil edilen kira gelirleri” denilerek elde edilen gelirden ilgili belediye ve köy tüzel kişiliklerine pay aktarılması gerektiği düzenlenmiştir.

Sonuç olarak İstanbul il sınırları içerisinde devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerde bulunan kaynak suları ile kamu yararına ait olan yeraltı suları İSKİ tarafından kiraya verildiğinden ve bu kiralamalar sonucu gelir elde edildiğinden 167 sayılı Kanun’un amir hükmü gereği elde edilen gelirin %25’inin ilgili belediyelere aktarılması gerekmektedir.

Bulgu konusu tespitin devam edip etmediği takip eden denetimlerde izlenecektir.