Orhangazi Belediyesi tarafından "19 ay süre ile katı atıkların toplanması, taşınması, nakli, kent temizliği ve ibadethanelerin temizlenmesi işi"nde çalıştırılacak araçların yaklaşık maliyetlerinin belirlenmesi aşamasında yaklaşık maliyete esas yakıt miktar ve tutarları ile amortisman bedellerinin yüksek belirlendiği tespit edilmiştir.

İdarelerce Yüksek Fen Kurulu Başkanlığının 12.02.2002 tarihli ve 8 sayılı Kararı'na istinaden belirlenen formül ile hesaplama yapılmakta, idare tarafından belirlenmiş bir verimlilik katsayısı ilgili formüle uygulanarak yaklaşık maliyet tespit edilmektedir.

Yüksek Fen Kurulu Başkanlığının 12.02.2002 tarihli ve 8 sayılı Kararına istinaden yapılan hesaplamalarda araçların beygir güçlerine göre bir saatlik yakıt tüketim miktarları hesaplanarak yaklaşık maliyet hesabına dâhil edilmektedir. Ancak söz konusu formülasyon,

araçların maksimum beygir gücü ile çalışmalarına dayalı olarak ortaya çıkan bir saatlik yakıt tüketimini vermektedir.

İşin ifası aşamasında araçların günlük çalışma süresi içerisinde sürekli belirlenen en yüksek motor gücü ile çalışması mümkün olmamakta, söz konusu araçlar motor güçlerini her zaman maksimum kapasite ile kullanmamaktadır. Örneğin çöp toplama araçlarının tam dolu iken çöp döküm sahasına gittikleri sırada yaktığı yakıt miktarı ile çöp döküm noktasından boş bir şekilde şantiye alanına dönerken yaktığı yakıt miktarı birbirinden farklıdır. Aynı şekilde, boş bir şekilde çöp toplama mahalline çıkan araçların dolmaya başladıkça çalışma süresi içerisinde tüketeceği yakıt miktarı da farklılık göstermektedir.

Buna göre, Yüksek Fen Kurulu Başkanlığının belirlemiş olduğu formülasyona göre yapılan hesaplama araçların tam dolu kapasitede iken yakacakları akaryakıt miktarını göstermekte olup, bu formüle göre belirlenen akaryakıt miktarı, tavan akaryakıt tüketim miktarını ifade etmektedir. Dolayısıyla araçların işin ifası sırasında tüketeceği gerçek yakıt miktarları ancak İdarenin yerinde yapacağı kontrol ve analizler ile belirlenebilir. Bu nedenle tespit edilen yakıt tüketim miktarları analiz edilerek bir verimlilik katsayısı belirlenmesi ve bu katsayının Yüksek Fen Kurulunca belirlenen hesaplama yöntemine uygulanarak yaklaşık maliyetin gerçeğe uygun olarak tespit edilmesi gerekmektedir.

Nitekim, Kamu İhale Kurulu tarafından 2015/UH.III-2036 numaralı Karar'da; çöp kamyonları üzerinde yapılan denemede mıntıkada çöp araçlarının tükettiği akaryakıt miktarının tespit edildiği ve akaryakıt hesabında 0,57 katsayısı yerine 0,265 katsayısının kullanılmasına karar verildiği, uygulama esnasında kullanılan akaryakıt miktarına bakıldığında daha gerçekçi sonuçlara ulaşıldığının belirlendiği ve bu tespitlere ilişkin olarak verilerin idarece tutanağa bağlanarak imzalandığı anlaşıldığından, idarece gerçek tespitlere dayanılarak imza altına alınan verimlilik katsayısı uygulamasının mevzuata uygun olduğuna karar verilmiştir.

Yapılan incelemelerde; İdare tarafından yaklaşık maliyet hesaplanırken, verimlilik katsayısı hesabının İdarece yapılmış gerçek ve yerel analiz sonucuna dayandırılmaksızın Yüksek Fen Kurulu Kararı'nın esas alındığı formülasyonun direkt kullanıldığı, olması gerekenden yüksek oranda kullanılan verimlilik katsayısı sebebiyle yaklaşık maliyetin de olması gereken tutarın üstünde hesaplandığı tespit edilmiştir.

Söz konusu ihale kapsamında 17 farklı grupta toplam 24 adet araç kiralanması yapılmıştır. Denetim ve incelemeler esnasında yol bilgisayarı olan araçların 100 km’de

ortalama tükettikleri yakıt miktarları tespit edilmiştir. 10+1 M3 Hidrolik Sıkıştırmalı Çöp Kasası (HSÇK) aracın yol bilgisayarında 100 km’de ortalama tüketim 29,2 litre yer almaktadır. Bu aracın günde ortalama 80 km yol kat ettiği belirtilmiş olup bu veri hesaba katıldığında bu araç günde 23,36 litre yakıt tüketmektedir. Yaklaşık maliyet hesabında söz konusu aracın saatlik tüketimi 12 litre, günlük tüketimi ise 7,5x12=90 litre yer almaktadır. Aynı durum 20+1,5 M3 Vinçli Hidrolik Sıkıştırmalı Çöp Kasası (HSÇK) aracın yol bilgisayarında 100 km’de ortalama tüketim 45,7 litre yer almaktadır. Bu aracın günde 60 km ortalama kat ettiği yol hesaba katıldığında bu araç günde 27,42 litre yakıt tüketmektedir. Yaklaşık maliyet hesabında söz konusu aracın günlük tüketimi 135 litredir. 18 Ton su tankeri aracın yol bilgisayarında da 100 km’de ortalama tüketim 94,76 litre yer almaktadır. Bu aracın günde ortalama 50 km yol kat ettiği hesaba katıldığında bu araç günde 47,38 litre yakıt tüketmektedir. Yaklaşık maliyet hesabında söz konusu aracın günlük tüketimi 161,25 litredir.

Ayrıca denetimlerde araçların bir ay boyunca tükettikleri yakıt miktarlarının Temizlik İşleri Müdürlüğünce tespit edilmesi istenmiştir. Müdürlükçe yapılan çalışmada araçlara ilişkin bir günde 7,5 saat çalışma süresi üzerinden aylık tükettikleri toplam akaryakıt miktarı tespit edilmiş ve tespitler denetim ekibine sunulmuştur.

Araçların bir ayda tükettikleri akaryakıta göre verimlilik hesaplamaları yapıldığında, İdarece belirlenen verimlilik katsayılarından çok daha farklı sonuçların ortaya çıktığı görülmüştür.

Aşağıdaki tabloda da örnek araçlar üzerinden görüleceği üzere mahallinde yapılan gerçek çalışma koşulları ve kat edilen mesafeye dayalı tüketim miktarları ile İdarenin direkt formüldeki değerleri uygulayarak belirlemiş olduğu tüketim miktarları arasında ciddi farklılıklar bulunmaktadır.

Tablo 9: Akaryakıt Sarfiyatına İlişkin Bir Aylık Karşılaştırma Tablosu (Litre)

Verimlilik katsayısının gerçek çalışma koşulları ve kat edilen mesafeye dayalı tüketim miktarları üzerinden belirlenmemesi yaklaşık maliyetin olması gerekenden daha yüksek belirlenmesine sebebiyet vermiştir. Yol bilgisayarı olan araç grupları, yaklaşık maliyet hesabının yaklaşık %33'lük kısmını oluşturmaktadır. Yol bilgisayarı olan araçların 100 km’de ortalama tükettikleri yakıt miktarlarına göre toplam maliyeti hesaplandığında idare tarafından belirlenen maliyetin yaklaşık 1 milyon TL daha aşağısında olduğu görülmektedir. Buna göre yaklaşık maliyet yukarıda belirtildiği gibi doğru bir şekilde belirlenmiş olsaydı işin sadece

%33'lük kısmını oluşturan araç grubu için bile yaklaşık 1 milyon TL daha düşük bir yaklaşık maliyet tespit edilecekti.

Bununla birlikte, işin teknik şartnamesinde kiralanacak araçlardan 9 araç grubu için 2016, 2017, 2018 ve üzeri modelde olması şartı getirilmiştir. Söz konusu araçlar için yaklaşık maliyet hesaplamasında sıfır araç bedelleri üzerinden bir hesaplama yapılarak, kiralanacak tüm araçlar için Yüksek Fen Kurulu Kararı'nın esas aldığı formülasyona göre amortisman hesabı yapılmıştır. Söz konusu araçlar için Bakanlıkça ilan edilen amortisman süreleri 5 ile 7 yıl arasında değişim göstermektedir. Buna göre kiralanan bazı araçlar model yılı itibariyle zaten amortisman ömrünü tamamlanmak üzeredir. Hal böyle iken yaklaşık maliyet hesabında sıfır araç bedellerinin esas alınıp amortisman gideri hesaplanarak yaklaşık maliyet belirlenmesi olabilecek en yüksek tutarda yaklaşık maliyetin oluşmasına sebep olacaktır.

Yaklaşık maliyet hesabı, piyasa fiyatlarını en gerçekçi şekilde yansıtacak fiyatlar üzerinden yapılmasını ve belirlenen bu tutar üzerinden rekabet oluşturulmak suretiyle en uygun fiyata hizmetin satın alınmasını sağlaması gerektirmektedir. İdarece belirlenen yaklaşık maliyetin 14.517.291,42 TL olduğu, yüklenici ile imzalanan sözleşme bedelinin ise 13.280.755,00 TL olduğu ve sadece %33'lük kısmını oluşturan araç grubu için bile yaklaşık 1 milyon TL daha düşük bir yaklaşık maliyet tespiti düşünüldüğünde, yaklaşık maliyetteki yakıt ve amortisman girdilerinin doğru bir hesaplama yöntemi ile oluşturulmuş olması halinde yüklenici tarafından yapılan teklifin olması gereken doğru yaklaşık maliyet bedelinden daha yüksek olduğu rahatlıkla görülecektir.

Belediye tarafından verilen cevapta; yaklaşık maliyet hesaplarının, bulguda yer alan hususlar doğrultusunda idarece gerekli kontrol ve analizlerin tespiti ile belirleneceği ifade edilmiştir.

Sonuç olarak; akaryakıt ve amortisman girdilerinin doğru veriler üzerinden hesaplanarak, yaklaşık maliyetin piyasa fiyatlarına en yakın şekilde hesaplanması gerekmektedir.