Büyükşehir Belediye Meclisinin almış olduğu 19.11.2015 tarih ve 1931 sayılı kararı ile İstanbulkart ve diğer ödeme araçlarının 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun uyarınca ödeme aracına dönüştürülerek İstanbul Büyükşehir Belediyesi, bağlı kuruluşları ve iştirakleri tarafından yönetilen, denetlenen, işletilen ve işlettirilen toplu ulaşım hizmetlerinde geçerli kılınması ile diğer ödeme araçlarının ihracı suretiyle işletilmesinin 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26’ncı maddesine istinaden Şirkete 15 yıl süreyle ve her yıl yeniden değerleme oranında arttırılmak üzere yıllık 1.500.000 TL+KDV bedel ile devredilmesi öngörülmüştür.

İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından kabul edilerek yürürlüğe giren İstanbulkart Yönetmeliği’nin “Tanımlar” başlıklı 3’üncü maddesinin birinci fıkrasının (cc) bendinde “Geçersiz Kart Listeleme (Kara Liste)” tanımı yapılmış ve kayıp, çalıntı ve usulsüz kullanım durumunda kartın bloke edilerek geçersiz kılınması işlemi bu kapsamda değerlendirilmiştir. “Kartların Kural Dışı Kullanımı” başlıklı 7’nci maddesinde ise konu hakkında detaylı açıklamalara yer verilmiş, kişiselleştirilmiş elektronik kartların usulsüz kullanıldığının çeşitli yollarla tespiti halinde uygulanacak işlemler ve cezai yaptırımlar hüküm altına alınmıştır. Ayrıca Yönetmelik’e ekli (1) sayılı listede “İstanbulkart Ücret Cetveli” düzenlenmiş ve her bir kart tipi itibariyle usulsüz kullanımda uygulanacak cezalar tespit edilmiştir.

Yapılan incelemelerde, Kurum tarafından bazı kartlara bloke kaydı konulduğu ancak bu kartların bloke tarihinden sonra kullanılmaya devam edildiği, ilgili kişilere herhangi bir cezai işlem de uygulamadığı tespit edilmiştir. Bu kapsamda, 2018 yılı içerinde 21.217 adet kaçak kullanım olduğu anlaşılmıştır. Bu kullanımlardan 6.167 tanesi “Ücretsiz Geçiş” kategorisinden, geriye kalan 15.050 adedinin ise “İndirimli Geçiş” kategorisinden gerçekleştirildiği anlaşılmıştır. Hatalı geçişlere ilişkin üye işyerleri bazında özet bilgilere aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.

Tablo 4: Üye İşyeri Bazında Hatalı Geçişler

Yukarıda yer alan açıklamalar doğrultusunda bloke konulan kartların sistem içerisinde geçişinin engellenmesi, bu şekilde kartlarını usulsüz kullananlarla ilgili cezai işlemlerin uygulanması gerekmektedir.

Bulgu konusuna Büyükşehir Belediyesinin 2016 ve 2017 Yılı Sayıştay Denetim Raporlarında da yer verilmiş ancak söz konusu mevzuata aykırı uygulama 2018 yılında da devam etmiştir.

Kamu idaresi cevabında; "Kurumumuzun işletmekte olduğu toplu taşıma elektronik ücret toplama sistemi kart ve işlem sayısı bakımından büyük ölçekli bir sistemdir.

2018 yılında İstanbul genelinde yaklaşık 20 milyon adet istanbulkart ile yaklaşık 2 milyar adet geçiş işlemi olmuş ancak raporda da belirtildiği üzere (bloke listesi) kara listeye alınmış olan kartlar ile sadece 21.217 adet geçiş söz konusu olmuştur.

Bu rakamlar göz önünde bulundurulduğunda kara liste geçişleri yaklaşık yüzbinde bire (1/100.000) tekabül etmektedir.

İşletmekte olduğumuz sistem İstanbul gibi bir metropoldeki toplu taşımayı aksatmamak için özellikle uç terminallerin hızlı tepki vermesi ve işlem sürelerinin çok kısa olması amacı ile “offline” olarak tasarlanmıştır. Yani bir işlem esnasında uç terminal ile İstanbulkart arası etkileşim kriptolu bir şekilde kendi arasında gerçekleşmekte, bu süre zarfında uç terminal Belbim merkez yazılımları ile bir iletişim kurmadan işlem onayı (provizyon) vermektedir.

Yolcuların geçişinin hızlı olması gerekmesi, yolcu birikmesinin önlenmesi ve olası kesintilerde geçişin durmaması için “online” yapı tercih edilmemiştir. Online yapıda geçiş için merkezden dönülecek olan onay (provizyon) komutunun beklenilmesi geçiş sürelerini uzatacak ve geçiş noktalarında kuyruklar oluşturacaktır.

Oflline sistemde aşağıdaki senaryolar nedeni ile kara listeye alınan kartlar zaman zaman

geçiş esnasında yakalanamamaktadır;

1 - Offline yapıda geçiş için onay hızlı olmakta (yaklaşık 400ms) ancak kara liste örneğinde olduğu gibi bazı dezavantajlı durumlar söz konusudur.

Kara listeye alınmış olan İstanbulkartlar geçiş terminallerine dört saatlik aralıklarla sıkıştırılmış dosya paketleri olarak aktarılmaktadır.

Bu dört saatlik yayın süresi içerisinde merkezde kara listeye alınmış olmasına rağmen bir İstanbulkart ile sahada geçiş mümkün olabilmektedir.

2- Bazı terminaller ile merkez arası bağlantıda geçici kesintiler olduğu durumlarda yayınlanan güncel kara liste dosyaları kesinti olan terminallere ulaşamamaktadır. Bu bağlantı kopukluğu süresince kara listede olan kartlar bu terminallerden de geçiş yapabilmektedir.

Mevcut teknolojik altyapının gereği olarak kara listedeki kartların (bloke edilmiş) tamamen engellenmesi mümkün değildir." denilmektedir.

Sonuç olarak kamu idaresi cevabında işletmekte oldukları sistemin toplu taşımayı aksatmamak için “offline” olarak tasarlandığı, yolcuların geçişinin hızlı olması gerekmesi, yolcu birikmesinin önlenmesi ve olası kesintilerde geçişin durmaması için “online” yapı tercih edilmediği, kara listeye alınmış olan İstanbulkartlar geçiş terminallerine dört saatlik aralıklarla sıkıştırılmış dosya paketleri olarak aktarıldığı ve bu süre içerisinde merkezde kara listeye alınmış olmasına rağmen bir İstanbulkart ile sahada geçişin mümkün olabildiği, ayrıca geçici kesintiler olduğu durumlarda yayınlanan güncel kara liste dosyalarının kesinti olan terminallere ulaşamadığı belirtilerek mevcut teknolojik altyapının gereği olarak kara listedeki kartların (bloke edilmiş) tamamen engellenmesi mümkün olmadığı ifade edilmiş ise de bloke konulan kartların sistem içerisinde geçişinin engellenmesi cezai işlemlerin uygulanması açısından önem arz etmektedir. Konuyla ilgili olarak sistemde iyileştirme çalışmaları devam etmesine karşın bu uygulamanın tam olarak engellenemediği anlaşılmıştır. Bulgu konusu tespitin devam edip etmediği takip eden denetimlerde izlenecektir.