Küresel ısınma ve onun etkisiyle ortaya çıkan iklim değişikliği ile birlikte son zamanlarda görülen kuraklık nedeniyle içmesuyu temin edilen kaynaklardaki su seviyelerinde ciddi azalmaların yaşanması gerçeği ve yakın gelecekte kesintisiz içmesuyu temininde sorunlarla karşılaşılacağı öngürüsüne rağmen içme suyu iletim ve dağıtım sistemindeki su kayıp kaçaklarıyla ilgili 31.12.2021 tarihi itibarıyla etkin çalışma yapılmadığı görülmüştür.

Gerek nüfus artışı gerekse de son dönemde yaşanan pandemi süreci nedeniyle suya olan talebin artması, iklim değişikliklerinin su kaynaklarına etkisi vb. hususlar suyun kaynaktan aboneye kadar iletim ve dağıtımının verimli bir şekilde yürütülmesini zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda gerek ulusal ölçekte gerekse yerel idareler ölçeğinde su kayıp, kaçaklarının etkin yönetimine ilişkin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlıkları tarafından düzenlemeler yapılmıştır.

Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından “İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği ve buna ilişkin Teknik Usuller Tebliği yayımlanmıştır. Mezkur yönetmelik çerçevesinde Büyükşehir ve il belediyeleri su kayıplarını 2023 yılına kadar en fazla %30, 2028 yılına kadar ise en fazla %25 düzeyine indirmekle yükümlüdürler.

İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği’ne göre; içme-kullanma suyu temin ve dağıtım sistemlerindeki idari ve fiziki su kayıplarının önlenmesi için, idari ve fiziki su kayıplarının ölçüme dayalı olarak belirlenmesini, şebekenin ve sistemin şartnamelere ve uygulama projelerine uygun olarak yapılmasını, kullanılan malzemelerin standartlara uygun olarak temin edilmesini, sistemde ana basınç bölgesi ve alt bölgelerin oluşturulmasını, şebekede etkili bir basınç ve debi yönetimi ile optimum işletme şartlarının sağlanmasını, sistemin izlenmesini, kayıt altına alınmasını ve etkili bir su yönetim sistemini sağlamakla idarelerin yükümlü olduğu ifade edilmiştir

Bununla birlikte yine Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından tüm Su ve Kanalizasyon İdarelerine gönderilen 15.02.2021 tarih ve 51608 sayılı dağıtımlı yazıda Su ve Kanalizasyon İdarelerinin su kaynağından musluğa kadar su kayıplarının azaltılmasına ilişkin çalışmaları yapmaları gerektiği aksi takdirde su kayıplarını azaltmayan idarelerin yeni su kaynağı/kaynaklarının tahsislerine ilişkin taleplerin Bakanlığın ilgili idarelerince dikkate alınmayacağı belirtilmektedir.

Ayrıca, 6 Ekim 2021 tarihinde “İçme Suyu Sistemlerinde Su Kayıplarının Azaltılmasına Yönelik İş Termin Planı Genelgesi” yayımlanmıştır. Bu genelge ile konunun belediye başkanı seviyesinde sahiplenilmesi hedeflenmiştir.

Su İdarelerinde kayıp su, fiziki ve idari kayıp olmak üzere iki ayrı tip olarak ortaya çıkmaktadır. Fiziki kayıplar, iletim ve dağıtım hatlarından, dağıtım borusu ile sayaç arasındaki hatlardan ve depolarda meydana gelen kaçak ve taşmalardan oluşmaktadır. İdari kayıplar ise abone sayacı ölçüm hatalarından, veri aktarımı ve sistematik veri işleme hatalarından ve izinsiz tüketimden kaynaklanmaktadır. Su kayıplarının yüksek olması iletim ve dağıtım sistemlerinin verimsizliğini ortaya koymakta ve idarenin şebekeye hâkim olma kabiliyetini azaltmaktadır.

Yukarıda belirtilen tüm nedenler esas alınarak Su kayıp kaçakları iki esas üzerine incelenmelidir. Birincisi ve en önemlisi; söz konusu kayıp kaçak oranı Bakanlık Su Yönetimi Genel Müdürlüğünce belirlenen seviyelere ve bu seviyenin de altına doğru verilerle indirilmediği sürece gelecekte içme ve kullanma suyu temini ve tahsisi ile ilgili problemlerle karşılaşılabilecek olmasıdır. İkincisi ise, önemli mali kayıplar sebebiyle yatırımların finansmanı sorununun ve birçok maliyete katlanıldıktan sonra gerçekleşen kayıp kaçak sebebiyle suyun Ankara halkı tarafından daha uygun bedelle tüketilmesinin engellenmesi gibi istenmeyen sorunların ortaya çıkacak olmasıdır.

2019-2021 yıllarında bakanlığa bildirilen standart su dengesi formu verileri aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 9: Standart Su Denge Tablosu Verileri

ASKİ Genel Müdürlüğünce 2021 yılında Su Yönetimi Genel Müdürlüğüne bildirilen Standart Su Dengesi Tablosu incelendiğinde su kayıplarının 2021 yılında 180.045.432 m3 olduğu ve su kayıp oranın ise %36,35 seviyelerinde olduğu görülmektedir. Başka bir anlatımla Ankara merkezde konutlara verilen 1 m3 suyun bedelinin 2021 yılında ortalama 3,5 TL olduğu değerlendirildiğinde 180.045.432 m3 * 3,5 TL = 630.159.012 TL değerinde tahakkuk edilmeyen yıllık su kayıp ve kaçağı bulunmaktadır. Su arıtma tesislerinden sonra sisteme verilen suların kaybı, kayıp kaçak miktarı kadar gereksiz su arıtma maliyetine katlanıldığını da ortaya koymaktadır. Söz konusu kayıp kaçak oranının sıfırlanması, bu mümkün olmasa bile en düşük seviyeye getirilmesi 2021 yılı verilerine göre 180.045.432 m3 su varlığı tasarrufu, 630.159.012 TL finansal tasarruf edilmesini sağlayacaktır. Ortaya çıkan bu verilere rağmen su kayıp kaçaklarıyla ilgili idarenin görevi gereği yapmış olduğu rutin işlemlerin yanında konuyla ilgili kararlı, etkin bir çalışmanın yapılmadığı bu sebeple de yukarıdaki tabloda görüleceği üzere kayıp kaçak oranında önemli denecek bir düşüşün olmadığı görülmüştür.

Bu kapsamda Ankara ilinin uzun dönem içmesuyu arz güvenliğinin sağlanabilmesi için İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği çerçevesinde İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliğinde belirtilenin de altında su kayıp oranının sağlanabilmesi için çalışmaların yürütülmesi, bunun yanında su tasarrufuna yönelik bireysel olarak alınacak tedbirlere ilişkin hane halkı su kullanıcılarının bilinçlendirilmesi çok büyük önem arz etmektedir.