Yapım işi ihalelerinde, iş programı hazırlanırken her bir imalat kalemine ait tutarları kullanarak aylık kümülatif toplama ulaşmak yerine, çalışılan gün sayısının sözleşme bedeline oranlanması sonucu bulunan günlük tutar üzerinden işlem tesis edildiği görülmüştür.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin "İş programı" başlıklı 17’nci maddesinin birinci fıkrasında; “Yüklenici, yer tesliminin yapıldığı tarihten itibaren on beş gün içinde, idarece verilen örneklere, sözleşmedeki ödeme şartlarına ve imalatların niteliği, teknik özelliği ve yapım sürelerine uygun bir iş programını hazırlayarak, onaylanmak üzere idareye teslim edecektir…” hükmü yer almaktadır.

Bu hüküm iş programının nasıl hazırlanacağını detaylı bir şekilde açıklamamış olsa da, iş programının yapılma amacı düşünüldüğünde, imalat-ödenek-süre kavramlarını birbirleriyle bağlantılı şekilde içermesi gerektiği ortadadır.

Yapılan incelemede, Kaynarca Atıksu Arıtma Tesisi ve Kısmi Kanalizasyon İnşaatı, Pamukova Muhtelif Mahalleler İçmesuyu İnşaatı, Serdivan İlçesi Kazımpaşa Mahallesi Kısmi Kanalizasyon İnşaatı, Şehrin Muhtelif Bölgelerinde Yağmursuyu İnşaatı işlerinde iş programlarının gerçekçi bir temele dayanmadığı anlaşılmıştır.

Örneğin, Serdivan İlçesi Kazımpaşa Mahallesi Kısmi Kanalizasyon İnşaatı yapım işinde;

Yer teslim tarihi: 27.05.2022 İşin bitim süresi: 27.11.2023 2022 yılı ödeneği: %50

‌2023 yılı ödeneği: %50 Çalışılan gün sayısı: 530

2022 yılı çalışılan gün sayısı: 219

2023 yılı çalışılan gün sayısı: 311 Sözleşme Bedeli: 38.427.000,00 TL

2022 yılına düşen ödenek (%50): 19.213.500,00 TL

2023 yılına düşen ödenek (%50): 19.213.500,00 TL

2022 yılına alınan imalat kalemlerinin genel toplamı: 27.493.500,00 TL (bu tutarın 19.213.500,00 TL'lik kısmı 2022 yılında yapılacak; oran %70)

2022 yılı günlük imalat miktarı: 19.213.500,00 / 219 = 87.732,88 TL/gün (Not: Örneklemek maksadıyla iş programının sadece 2022 yılına ait kısmı değerlendirilmiştir.)

İdarenin onaylamış olduğu iş programında, 2022 yılında bir güne isabet eden imalat tutarı bulunmuş ve her ay içerisindeki çalışma gün sayısı ile çarpılarak aylık dilimler oluşturulmuştur.

Örneğin (yer teslim tarihi 27 Mayıs 2022 olduğu için) mayıs ayı içerisinde 5 günlük çalışma belirlenmiş ve günlük imalat tutarı (87.732,88 TL) ile çarpılarak mayıs ayının ödenek dilimi olan 438.664,38 TL'ye ulaşılmıştır.

Bir başka örnekte, haziran ayı 30 günlük çalışma süresi günlük imalat tutarı ile çarpılarak, haziran dilimi 2.631.986,30 TL olarak belirlenmiştir.

Bu hesaplama şeklinde, aşağıdaki tabloda görüleceği üzere, tek tek imalat kalemlerinin o ayki tutarlarının belirlenmesi yerine aylık kümülatif tutarlar belirlenmiş olmaktadır. Oysa ki, iş programının mantığında hangi imalat kalemlerinin hangi tutarlarla hangi zaman diliminde yapılacağı yer almaktadır. Söz konusu imalat kalemlerinin tutarları ilgili ay içerisinde toplandığında ise o aya ait dilim ortaya çıkmış olacaktır. İdarenin iş programında ise, sadece aylara isabet eden ödenek tutarları tespit edilmiştir. İmalat kalemlerinin ödenek ve süre bağlantısı kurulmamıştır.

Tablo 11: İdarenin İş Programı

‌İş programı yeniden düzenlenip (sadece 2022 yılı için) bakıldığında ise ; öncelikle 2022 yılı içerisinde yapılması planlanan imalat kalemlerinin genel toplamı (27.493.500,00 TL) bulunmuş, bu tutarın (yıllık ödenek %50 olduğundan) 19.213.500,00 TL olan kısmı fiilen yapılacağı için genel toplama oranlanmış (%70), çıkan bu oran, tek tek imalat kalemlerine uygulanmış ve hangisinden ne tutarlarda yapılacağı belirlenmiştir. (2022 yılı içerisinde 27.493.500,00 TL nin %70'i yapılacaksa, her bir imalat kaleminin de %70’er oranlarda yapılması gerekmektedir)

Örneğin; 1’inci sırada yer alan, İ.01_KAZI Her Cins Zeminde ve Her Derinlikte Kazı Yapılması imalat kaleminin genel toplam tutarı 6.200.000,00 TL;

2022 yılı oransal tutarı ise 6.200.000,00 x %70 = 4.332.795,02 TL olarak tespit edilmiştir. Bu tutar, 2022 yılı boyunca (219 gün süresince) yapılacak olan kazı imalatının bedelini göstermektedir. (iş programına göre mayıs ayından aralık ayına kadar 219 gün süre ile bu imalat yapılacaktır)

Daha sonra, 219 günlük sürede 4.332.795,02 TL imalat yapılacaksa, mayıs ayının 5 günlük süresinde 98.922,26 TL imalat yapılır doğru orantısı (4.332.795,02 x 5/219) ile kazı imalatının mayıs ayı tutarına ulaşılmıştır.

Bir başka örnek;

16’ncı sırada yer alan, İ.BPE280/10 Ø280 PE PN10 Boru Hattının Döşenmesi imalat kaleminin genel toplam tutarı 630.000,00 TL;

2022 yılı oransal tutarı ise 630.000,00 x %70 = 440.267,88 TL olarak tespit edilmiştir. Bu tutar, 2022 yılı boyunca (91 gün süresince) yapılacak olan kazı imalatının bedelini göstermektedir. (iş programına göre eylül (30), ekim (31), kasım (30) aylarında toplam 91 gün süre ile bu imalat yapılacaktır)

Daha sonra, 91 günlük sürede 440.267,88 TL imalat yapılacaksa, 30 günlük eylül ayı süresinde 145.143,26 TL imalat yapılır doğru orantısı (440.267,88 x 30/91) ile kazı imalatının eylül ayı tutarına ulaşılmıştır.

Aşağıdaki tabloda yukarıda açıklanan yöntemle hazırlanması gereken iş programı görülmektedir.

Tablo 12: Yeniden Düzenlenen İş Programı

Bu hesaplama yöntemi diğer aylar için de uygulandığında, imalat-zaman-ödenek dilimi bağlantısı kurularak, her bir imalat kaleminin her bir çalışılan günde/ayda imalat tutarlarını göstermesi sağlanacaktır. Bu denge kurulmazsa, iş programı gerçekçi olmaktan uzak olacaktır. Bu durum ise planlama ile uygulamanın kopmasına neden olacaktır. Ayrıca fiyat farkı hesaplamaları, gecikme cezaları ya da fesih gibi konuların hepsi iş programı ile ilintili olduğu için hatalı uygulamalara sebebiyet verilebilecektir. Özellikle yıllara yaygın işlerde yıllık ödenek dilimi ve ilgili yıla düşen çalışılan gün sayısı dönemden döneme değişebileceği için bu duruma dikkat edilmesi önem arz etmektedir.

Kamu idaresi cevabında, bulguda tespit edilen hususlara dikkat edileceği ifade edilmiştir.

Yukarıda yer alan açıklamalar doğrultusunda, yapım işlerine ilişkin iş programlarının, imalat-ödenek-süre bağlantısının kurularak, gerçekçi bir temelde hazırlanmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.