Karar Künyesi
120 Alıcılar Hesabının Hatalı Kullanılması
120 Alıcılar Hesabının aktifi düzenleyici pasif karakterli bir hesap gibi kullanıldığı tespit edilmiştir.
26.12.1992 tarih ve mükerrer 21447 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nin “Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları” başlıklı (e) bendinde;
“…
120. Alıcılar
Bu hesap, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senetsiz alacaklarının izlenmesi için kullanılır.
İşleyişi
Senetsiz alacağın doğması ile bu hesaba borç, tahsil edilmesi halinde (ödemeler, aktarmalar ve hesaben mahsuplar dahil) alacak kaydedilir.”
Denilmektedir.
Ayrıca mezkûr düzenlemenin “Muhasebenin Temel Kavramları” başlıklı (a) bendine göre, gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.
Şirket uygulamasında, Eskişehir ili toplu taşıma araçlarında kullanılmak üzere Elektronik Bilet Sistemi (EBS) geliştirildiği, bu sistem kapsamında vatandaş tarafından tramvay, belediye otobüsleri ve özel halk otobüslerinin kullanılması sonucu elde edilen gelirlerin anlaşma sağlanan banka nezdindeki hesapta toplandığı görülmüştür.
Yapılan incelemede, anılan Genel Tebliğ hükümlerine uygun düşmeyecek şekilde banka hesabında toplanan söz konusu gelirlerin şirketin muhasebe birimi tarafından doğrudan 102
Bankalar Hesabına borç, 120 Alıcılar Hesabına alacak kaydı yapılmak suretiyle muhasebeleştirildiği, sonrasında ise müşteri/ler tarafından kesilen fatura ya da vezne alındıları muhasebe birimine intikal ettirildiğinde toplu olarak 120 Alıcılar Hesabına borç kaydı yapılarak hesabın kapatıldığı tespit edilmiştir.
Yukarıda yer alana düzenlemelere göre, şirketin faaliyet alanı ile ilgili mal ve hizmet satışlarından elde edilen senetsiz alacakların takip edilmesi için 120 Alıcılar Hesabının kullanılması gerekmektedir. Yine anılan Genel Tebliğ uyarınca, üçüncü kişilere satılan mal ve hizmetler karşılığında alınan senetsiz alacaklar için 120 Alıcılar Hesabına borç kaydı yapılmalıdır.
Ticari Alacak Kapsamında Olmayan Alacakların Tahsilinde 120 Alıcılar Hesabının Kullanılması
Mahiyeti itibari ile ticari alacak niteliğinde olmayan şirket alacaklarının 136 Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabında takip edilmesi gerekirken 120 Alıcılar Hesabında takip edildiği tespit edilmiştir.
Anılan Genel Tebliği’nin “Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları” başlıklı (e) bendinde aynen;
“…
12. Ticari Alacaklar
Bir yıl içinde paraya dönüşmesi öngörülen ve işletmenin ticari ilişkisi nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz alacaklar bu hesap grubunda gösterilir. Ticari ilişkilerden dolayı ana kuruluş, iştirak ve bağlı ortaklıklardan olan alacaklar varsa, bu gruptaki ilgili hesapların ayrıntılarında açıkça gösterilir.”
denilmektedir.
Mezkûr düzenlemenin “13. Diğer Alacaklar” başlıklı bölümünde ise herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli, senetsiz alacakların takip edilmesinde, diğer alacaklar hesap grubunda yer alan hesapların kullanılacağı düzenlenmiştir.
ESTRAM A.Ş.’nin ana faaliyet konusunun; kent içi toplu taşımada kullanılan hafif raylı sistemlerin işletmeciliğini yürütmek, sistemlerin işlerliğinin sağlanabilmesi için gerekli her
türlü iş ve işlemleri gerçekleştirmek olduğu şirket ana sözleşmesi ile hüküm altına alınmıştır. Dolayısıyla hafif raylı sistemin (Tramvay) işletmesinden doğan alacaklar şirket için ticari alacak niteliğinde olan alacaklardır. Ancak üçüncü kişiler tarafından tramvaylara verilen zararlar neticesinde ortaya çıkan hasar bedelleri ise şirketin faaliyet alanından doğmayan alacakları olup diğer alacak mahiyetinde olan alacaklardır.
Diğer taraftan gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi ilkesi uyarınca, üçüncü kişilerce tramvaylara verilen zararların kesinleşmesi sonucunda ortaya çıkan hasar bedellerinin tahakkuk kaydı yapılması ve ilgilileri tarafından ödemeler gerçekleştirildikçe tahsilata ilişkin bağlı olarak muhasebeleştirme kayıtları sağlanmalıdır. Aksi durumun kabulü diğer alacak mahiyetinde olan hasar bedellerinin muhasebe birimi tarafından takibinin yapılamamasına ve tahsilata ilişkin işlemlerin zamanında başlatılamamasına sebep olacaktır. Bu durum da, hiç kuşkusuz alacakların takip ve tahsil riskini doğuracaktır.
Yapılan inceleme neticesinde; ticari faaliyet kapsamında olmayıp üçüncü kişilerce tramvaylara verilen hasar bedellerinin tahsil edilmesinde 120 Alıcılar Hesabının kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca hasar bedellerinin kesinleşmesi neticesinde yukarıda açıklanan şekilde bir muhasebe kaydı yapıldığı görülmüştür.
Sonuç olarak, şirket tarafından hasar bedelleri kesinleştiği zaman 136 Diğer Alacaklar Hesabına borç kaydı yapılarak alacağın takip edilmesi sağlanmalıdır. Daha sonra üçüncü kişiler tarafından yapılan ödemeler neticesinde 136 Diğer Alacaklar Hesabına alacak kaydı yapılarak hesabın kapatılması gerekmektedir.
Tahsili Şüpheli Hale Gelen Alacakların Alıcılar Hesabında Takip Edilmesi ve Söz Konusu Alacaklar İçin Karşılık Ayrılmaması
Şirket tarafından 120 Alıcılar Hesabında takip edilen ve tahsili şüpheli hale gelen alacakların 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına aktarılmadığı ve bu alacaklar için karşılık ayrılmadığı tespit edilmiştir.
Anılan Genel Tebliği’nin “Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları” başlıklı (c) bendinde;
“…
128. Şüpheli Ticari Alacaklar
Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi bir kaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş,
yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz alacakları kapsar.
İşleyişi:
Tahsili şüpheli hale gelmiş olan alacaklar ilgili hesapların alacağı karşılığında bu hesaba borç yazılarak bu durumdaki alacaklar normal alacaklardan çıkarılır. Alacağın tahsili veya tahsil edilemeyeceğinin kesinleşmesi durumunda bu hesaba alacak kaydedilir.” denilmektedir.
Mezkûr düzenlemenin devamı maddesinde de “129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı” düzenlenmiş olup, hangi mahiyetteki alacakların bu hesaba kaydedileceği ve hesabın işleyişi açıklanmıştır. Buna göre, 120 Alıcılar Hesabından 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına aktarılan tutarlar için karşılık ayrılması gerektiği ve ayrılan bu karşılığın 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabına alacak 654 Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedileceği düzenleme ile hüküm altına alınmıştır.
Şirketin 120 Alıcılar Hesabı detay kodlarının incelemesinde, ödeme süresi geçmesine rağmen tahsil edilemeyen ve dava aşamasına geçmiş alacakların bulunduğu, buna karşın bu alacakların 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına alınmadığı ve bu tutarlar için karşılık ayrılmadığı, dolayısıyla 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı ile 654 Karşılık Giderleri Hesabının kullanılmadığı tespit edilmiştir.
Yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda, ödeme süresi geçmiş, protesto edilmiş veya yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış alacakların olması durumunda, bu mahiyette olan alacakların 120 Alıcılar Hesabından 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına aktarılması gerekmektedir. Daha sonra bu tutarlar için karşılık ayrılması ve ayrılan karşılıkların 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabına alacak 654 Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydı yapılarak muhasebe kayıtlarına yansıtılması gerekmektedir.
Şirket tarafından 2020 yılından itibaren; üçüncü kişilere satılan mal ve hizmetler karşılığında alınan senetsiz alacaklar için 120 Alıcılar Hesabına borç kaydının yapıldığı, ticari faaliyet kapsamında olmayıp üçüncü kişilerce tramvaylara verilen hasar bedellerinin tahsil edilmesinde 136 Diğer Alacaklar Hesabının kullanılmaya başlanıldığı ve ödeme süresi geçmiş, protesto edilmiş veya yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış alacakların 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına aktarıldığı belirtilmiştir. Bulgu konusu tespitin devam edip etmediği takip eden denetimlerde izlenecektir.