İdarenin mali tablolarında 122-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı ve 222- Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı, borcunda herhangi bir bakiye olmamasına rağmen söz konusu hesaplar muhasebe tekniğine aykırı bir şekilde yıl içi işlemlerde alacaklı çalıştırılmaktadır.

Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin 122-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı’na ilişkin “Hesabın niteliği” başlıklı 92’nci maddesinde, bu hesabın mevzuatı gereğince Gelirlerden Alacaklar Hesabı veya Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabında kayıtlı tutarlardan içinde bulunulan mali yılsonunu geçmeyen bir süre ile tecil veya tehir edilen tutarlar ile duran varlıklar ana hesap grubundaki gelirlerden tecilli ve tehirli alacaklar hesabında kayıtlı tutarlardan dönem sonunda tecil ve tehir süresi bir yılın altına inen tutarlar ile bunlardan tahsil edilen veya takibe alınan tutarların izlenmesi için kullanılacağı;

166’ncı maddesinde ise, 222-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabının mevzuatı gereğince Gelirlerden Alacaklar Hesabı veya Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabında kayıtlı tutarlardan bir yılı aşan bir süreyle tecil veya tehir edilen tutarların izlenmesi için kullanılacağı;

İfade edilmiştir.

Diğer yandan, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin 122-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabına ilişkin “Hesabın işleyişi” başlıklı 94’üncü maddesinde;

bu hesapta kayıtlı alacaklardan, nakden veya mahsuben yapılan tahsilat bir taraftan bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç; diğer taraftan 800-Bütçe Gelirleri Hesabına alacak 805-Gelir Yansıtma Hesabına borç kaydedileceği;

94’üncü maddesinde, Gelirlerden Alacaklar Hesabı veya Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabında kayıtlı tutarlardan içinde bulunulan mali yılsonunu geçmeyen bir süre ile tecil ve tehir edilen tutarların 122-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabına borç, ilgisine göre 120-Gelirlerden Alacaklar Hesabı veya 121-Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabına alacak kaydedileceği;

167’nci maddesinde, Gelirlerden Alacaklar Hesabı veya Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabı’nda kayıtlı tutarlardan bir yılı aşan süreyle tecil ve tehir edilenler 222-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabına borç, ilgisine göre 120-Gelirlerden Alacaklar Hesabı veya 121- Gelirlerden Takipli Alacaklar Hesabına alacak kaydedileceği;

İfade edilmiştir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinde anlaşılacağı üzere, daha önce tahakkuk etmiş olan alacağın tahsilatının ertelenmesi durumunda vadeye göre 122- Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı veya 222-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabına borç kaydı ve ilgili hesaba alacak kaydı yapılarak söz konusu tahakkukun muhasebeleştirilmesi gerekmektedir.

İdarenin 2019 yılı muhasebe kayıtları incelendiğinde; aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi, 122-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı veya 222-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı negatif bakiye verecek şekilde önce söz konusu hesaplardan çıkış işlemi yapıldığı; daha sonra belli dönemler itibari ile toplu olarak hesaba çıkış tutarı kadar giriş işlemleri gerçekleştirilerek tahakkuk kayıtlarının yapıldığı tespit edilmiştir.

Tablo 15: 122-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabının Alacak Çalıştığı Yevmiyeleri Gösterir Liste

Yukarıda yer verilen örnek tabloda gösterildiği gibi yıl içerisinde söz konusu kayıtlar sürekli devam etmiş, hesap negatif bakiye verecek şekilde çalıştırılmış ve belli dönemlerde denkleştirme kayıtları yapılmıştır.

Söz konusu durum 222-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı içinde geçerlidir. Örneğin; 265 numaralı yevmiye ile bahse konu hesaptan 294,47 TL’lik çıkış işlemi gerçekleştirilmiş, hesap negatif bakiye vermiş ve 790 numaralı yevmiye ile hesabın borcuna 294,47 TL’lik giriş yapılmıştır.

Özetle; İdarece gerçekleştirilen muhasebe kayıtlarında, tahakkuk kayıtları yapılmadan tahsilat işlemlerinde ilgili hesaplar alacaklı çalıştırılmakta, doğal olarak önceden gerçekleşen tahakkuk kaydı olmadığından söz konusu hesaplar negatif bakiye vermektedir. Bir başka ifade ile tahsilat işlemi gerçekleştirildikten sonra tahakkuk kayıtları yapılmaktadır.

Kaldı ki, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin 88’inci maddesinde, gelirlere ilişkin tahakkuk kayıtlarının vadesine göre öncelikle 120-Gelirlerden Alacaklar Hesabı veya 220-Gelirlerden Alacaklar Hesabına borç, 600-Gelirler Hesabına alacak şeklinde kaydedileceği belirtilmiştir. Söz konusu tahakkuk kaydı yapılmadan ve bahse konu tahakkuk kaydından sonra alacaklara ilişkin erteleme işlemi uygulanmadan 122-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı veya 222-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabının kullanılması mümkün değildir.

Yukarıda yer verilen denetim tespitine binaen, İdare tarafından; ilgili hesabın Yönetmelik hükümlerine uygun olarak kullanılması için gerekli çalışmaların başlatılacağı ifade edilmiştir.

Sonuç olarak mali tabloların gerçek durumu yansıtması adına tahakkuk kayıtları İdare tarafından ilgili mevzuat hükümleri ve yapılan açıklamalar doğrultusunda gerçekleştirilmeli ayrıca bulguda bahsedilen hesaplar amaçları doğrultusunda kullanılmalıdır.