Çankaya Belde A.Ş tarafından İmar A.Ş.’ye kiralanan Ahlatlıbel Otopark işletmesi için UKOME’den izin alınmadığı, otopark işletmesine ilişkin usul ve esasların belirlenmediği ve otopark işletme yönetim sisteminin kurulmadığı görülmüştür.

Büyükşehir Belediyesi sınırlarında imar planları oluşturulurken otopark olarak düzenlenen yerler, il trafik komisyonlarınca daha önce alınan kararlar çerçevesinde ilan edilerek, Büyükşehir Belediyeleri Ulaşım Koordinasyon Merkezlerin (UKOME) den izin alınarak işletilmektedir.

15.06.2006 tarih ve 26199 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği’nin “Görev ve Yetkiler” başlıklı 18’inci maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendinde ise;

“…karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek, gerçek ve tüzel kişiler ile resmi ve özel kurum ve kuruluşlara ait otopark olmaya müsait boş alan, arazi ve arsaları geçici otopark yeri olarak ilan etmek ve bunların sahiplerine veya üçüncü şahıslara işletilmesi için izin vermek, izin verilen otoparklar ile karayolu üzerindeki diğer park yerlerinde özürlüler için işaretlerle belirlenmiş bölümler ayrılmasını sağlamakla”

Denilerek UKOME’lere otopark olarak işletilecek yerleri belirleme ve otopark işletme izni verme görev ve yetkisi verilmiştir. Otoparklarda araçların güvenliğini sağlamak ve işletmeye başlanması açısında gerekli standartları belirleme, belli periyodlarla denetleme işleri Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Dairesi Başkanlığı UKOME Şube Müdürlüğünce yürütülmektedir.

Ahlatlıbel Otopark İşletmesinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar oluşturulmamış olması önemli ayrı bir sorun olarak görülmüştür. Konumu itibariyle bahar ve yaz ayları boyunca yoğun faaliyet gösteren Ahlatlıbel otoparkı, Ahlatlıbel Mahallesi park ve rekreasyon alanı içerisindeki Ahlatlıbel Spor ve Dinlenme Tesislerinin içinde yer almaktadır. Anılan tesiste, otopark, iki halı saha,3 tenis kortu, basket sahaları, kafeterya, karting alanı, paintball, üstü kaplı çocuk oyun alanı, restoran, gözleme ve börek evi, büfeler ticari faaliyet göstermektedir. Konumu itibariyle özellikle bahar ve yaz ayları boyunca yoğun faaliyet gösteren bu tesisin otopark ihtiyacını Ahlatlıbel otopark işletmesi karşılamaktadır. 800 araçlık kapasitesi bulanan bu işletmenin işletme esasları, yönetim süreçleri, güvenlik ve kontrol sistemleri konusunda kurumsal düzenlemeler yapılmamıştır.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Meclisin görev ve yetkileri” başlıklı 18’inci maddesinin (f) bendinde

“Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek.”

Hükmü ile 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun “Ücrete tabi işler” başlıklı 97’nci maddesinde;

“Belediyeler bu Kanunda harç veya katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak ifa edecekleri her türlü hizmet için belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre ücret almaya yetkilidir.”

hükmü tesis edilmiştir. Bu itibarla, otoparklara ilişkin ücret tarifesi Çankaya Belediye Meclisince belirlenmeli ve İMAR AŞ belirlenen tarife üzerinden otopark ücretlerini tahsil etmelidir. Ancak yapılan incelemelerde 2009/23 sayılı şirket yönetim kurulu kararı ile günlük 5 TL otopark ücreti alınmasına karar verildiği ve o günden bu yana bu ücretin uygulandığı görülmektedir. Ayrıca herhangi bir karara ve yazılı düzenlemeye dayanmayan muafiyet ve istisnaların bulunduğu; bazı dini ve milli bayram günlerinde ücret alınmadığı 2019 yılı günlük tahsilatlara ilişkin fişlerin incelenmesi neticesinde tespit edilmiştir. Otoparkta günlük araç giriş çıkışlarının listelendiği bir sistem olmadığı için ücretsiz kullanımlar tespit edilememektedir.

Araç ve insan güvenliği açısından otoparka giren çıkan tüm araçların kayıt altına alındığı bir güvenlik sisteminin olması, kaçınılmaz bir gereksinimdir. Ancak şirket otopark yönetim sisteminde böyle bir bilgi üreten bir programın bulunmadığı için şirketten bu konuda bilgi sağlanamamıştır. Ayrıca otopark işletmesine ilişkin düzenli bir izleme, kontrol ve denetim faaliyeti olmaması da önemli bir yönetim eksikliği olarak kendini göstermektedir. Muhtemel işletme riskleri ancak düzenli izleme, kontrol ve denetimlerle mümkündür.

Sürekli zarar eden bir işletme olan Ahlatlıbel otopark işletmesinde kayıtsız istisna ve muafiyetlerin ne kadarlık bir yer tuttuğu hesaplanamamaktadır. Sosyal fayda sağlama amacı önde olan otopark işletmeciliğinde kar odaklı bir yönetimin olmaması doğal olmakla birlikte; zarara yol açacak keyfi istisna ve muafiyetlerin var olması işletmenin önemli bir eksikliği olarak görülmüştür. Günlük giren araç sayısı, alınmayan ücretler konusunda bilgisi olmayan bir yönetimin doğru ve etkili kararlar alması mümkün değildir. Kayıt altına alınmayan giriş çıkışlarla oluşan gelir kaybının telafisi yönünde alınacak idari kararlar muhtemel otopark zararının azaltılmasında etkili sonuçlar üretecektir.

Öte yandan; 4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 1’inci maddesinin birinci fıkrasında;

“Genel bütçeye dâhil daireler ile katma bütçeli idareler, bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan fonlar, kefalet sandıkları, sosyal güvenlik kuruluşları, genel ve katma bütçelerin transfer tertiplerinden yardım alan kuruluşlar, kamu iktisadi teşebbüsleri ve

bağlı ortaklıkları ile müesseseleri, il özel idareleri ve belediyeler ile bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmeler, özel bütçeli kuruluşlar, özelleştirme işlemleri tamamlanıncaya kadar, 24.11.1994 tarihli ve 4046 sayılı Kanuna tâbi kuruluşlar ve özel hukuk hükümlerine tâbi, kamunun çoğunluk hissesine sahip olduğu kuruluşlar, kamu banka ve kuruluşları ile bunlara bağlı iş yerleri ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca üretilen mal ve hizmet bedellerinde işletmecilik gereği yapılması gereken ticarî indirimler hariç herhangi bir kişi veya kuruma ücretsiz veya indirimli tarife uygulanmaz.”

hükmü ile mezkûr maddenin altıncı fıkrasında; “Bakanlar Kurulu birinci fıkra hükmünden muaf tutulacak kişi veya kurumları tespit etmeye yetkilidir.” hükmü yer almaktadır.

Bu bağlamda 4736 sayılı Kanun’da belediyeler tarafından üretilen mal ve hizmet bedellerinde işletmecilik gereği yapılması gereken ticarî indirimler hariç herhangi bir kişi veya kuruma ücretsiz veya indirimli tarife uygulanmayacağı (Bakanlar Kurulunca muaf tutulan kişi veya kurumlar hariç) açıkça ifade edilmiştir.

Çankaya İmar AŞ. Ahlatlıbel Otopark işletmesinin 2019 yılsonu itibariyle ücret alınan 158.633 araçtan elde ettiği gelir toplamı 672.173,71.- (KDV dahil 793.165,00.-) TL’dir Otopark İşletmesi’nden giren araç sayısı ve bu araçlardan ne kadarının ücret alınmayanlardan oluştuğuna ilişkin veri, otopark giriş çıkış sisteminden alınamamıştır. Yılsonu itibariyle şirketin zarar durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 3: Otopark İşletmesi 2019 Yılı Zarar Tablosu

Otopark İşletmesinin 2019 yılı zararı (1.189.830,97 – 672173,71 ) 517.657,26.- TL’dir. Giderlerin en büyük kalemini 823.775,18.- TL ile personel gideri oluşturmaktadır. Personel ücretleri, bir sendikayla yapılan Toplu İş Sözleşmesi hükümleri çerçevesinde ödenmektedir. Şirketin genel olarak ücret düzeyi; Toplu İş Sözleşmesi nedeniyle, piyasada bu işi yapan kişi

ve/veya firmalara göre daha yüksek seviyelerdedir. Bu nedenle personel gider kalemi yüksek olarak gerçekleşmektedir.

Yukarıda açıklanan mevzuat hükümleri tam olarak yerine getirilmeden otopark işletildiği, ücretsiz faydalandırmaların kurumsal bir karara/ düzenlemeye dayanmadığı (esasen ticari indirim hariç kişi ya da kurumlara ücretsiz tarife uygulanamayacağı), otoparka ilişkin kontrol ve denetim eksikliğinin bulunduğu anlaşılmış olup, etkin bir otopark işletmeciliği için bu eksikliklerin hızla tamamlanarak kontrollü bir yönetim sistemi oluşturulmalıdır.