Karar Künyesi
Büyükşehir Belediyesinin doğrudan veya dolaylı olarak çoğunluk hissesine sahip olduğu İZDOĞA A.Ş.’nin yönetim kurulu kararları ile başka şirketler kurulduğu görülmüştür.
4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanunu’nun “Mahalli İdarelerde
Özelleştirme Uygulamaları” başlıklı 26’ncı maddesinde, Belediyeler ve diğer mahalli idareler ile bunların kurdukları birlikler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere ticari kuruluşlar kurulması, mevcut veya kurulacak şirketlere sermaye katılımında bulunmasının Cumhurbaşkanının iznine tabi olduğu,
5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun “Şirket kurulması” başlıklı 26’ncı maddesinde, Büyükşehir belediyesinin kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabileceği, aynı Kanun’un “Diğer hükümler” başlıklı 28’inci maddesinde, Belediye Kanunu ve diğer ilgili Kanunların bu kanuna aykırı olmayan hükümlerinin ilgisine göre büyükşehir ve ilçe belediyeleri hakkında da uygulanacağı,
5393 sayılı Belediye Kanunu'nun “Belediye meclisi” başlıklı 17’nci maddesinde, Belediye meclisinin belediyenin karar organı olduğu belirtilmiş, “Meclisin görev ve yetkileri” başlıklı 18’inci maddesinin birinci fıkrasının (i) bendinde, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na tabi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek ile (j) bendinde, Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-işlet veya yap-işlet-devret modeli ile yapılmasına; belediyeye ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermenin meclisin görev ve yetkisinde olduğu, “Belediye giderleri” başlıklı 60'ıncı maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde, Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve katıldığı birliklerle ilgili ortaklık payı ve üyelik aidatı giderlerinin giderler arasında sayıldığı ve “Borçlanma” başlıklı 68’inci maddesinde, Belediye ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde ellisinden fazlasına sahip oldukları şirketlerin borçlanmalarında meclis kararının olması gerektiği belirtilmiştir.
Büyükşehir Belediyesinin doğrudan veya dolaylı olarak çoğunluk hissesine sahip olduğu İZDOĞA A.Ş. tarafından başka bir şirket kurulması bir anlamda Büyükşehir Belediyesinin dolaylı olarak bu şirketi kurduğu anlamına gelmektedir.
Yukarıda yer verilen hükümlere göre 5393 sayılı Kanun’un 17’nci maddesine göre Belediyenin karar organının meclis olduğu, Belediye ve bağlı kuruluşlarının şirket kurması için belediye meclisinin olumlu kararını müteakip Cumhurbaşkanından izin almaları gerektiği, belediyeye ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar verme yetkisinin belediye meclisinde olduğu, bu şirketler tarafından borçlanma yapılabilmesi için belediye meclis kararının gerektiği, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na tabi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya ve sermaye artışına karar verme yetkisinin belediye meclisinde olduğu anlaşılmaktadır. 5393 sayılı Kanun'un 18’inci maddesinin birinci fıkrasının (i) bendine göre,
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na tâbi şirketler kurulmasına karar verme yetkisi Büyükşehir Belediye Meclisinin görev ve yetkileri arasında olduğuna göre, Büyükşehir Belediyesinin çoğunluk hissesine sahip olduğu şirketlerin başka bir şirket kurmasında da Meclis kararı olmalıdır. Nitekim bu şirketlerin de zarar etmesi durumunda, bu zararın hissesi oranında ana şirkete dolayısıyla Büyükşehir Belediyesine intikal edeceğine şüphe bulunmamaktadır.
4046 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi uyarınca, merkezi idareye tanınan izin yetkisinin sadece şirket kurulması ve kurulmuş yada kurulacak şirketlere sermaye katılımında bulunması hallerinde söz konusu olduğu, kurulan şirketin başka bir şirket kurması durumunda Cumhurbaşkanlığı’ndan izin almaları gibi bir gerekliliğin anılan yasa maddesinde öngörülmediği ifade edilebilir ise de, 4046 sayılı Kanun’un “Mahalli İdarelerde Özelleştirme Uygulamaları” başlıklı 26’ncı maddesinde, Belediyeler ve diğer mahalli idareler ile bunların kurdukları birlikler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere ticari kuruluşlar kurulması, mevcut veya kurulacak şirketlere sermaye katılımında bulunmasının Cumhurbaşkanının iznine tabi olduğu hükmünden, Belediyenin çoğunluk hissesine sahip olduğu şirketlerinin başka bir şirket kurmasında Büyükşehir Belediyesinin dolaylı olarak bu şirketi kurduğu dikkate alındığında Cumhurbaşkanlığından izin alınması gereklidir.
İZDOĞA A.Ş. yönetim kurulu kararları ile kurulan/ortak olunan son 3 yıl içindeki şirketlere ilişkin bilgilere aşağıda yer verilmiştir. İZDOĞA A.Ş. yönetim kurulunun;
09.04.2021 tarih ve 6 sayılı kararıyla; İZDOĞA A.Ş.’nin %22 oranında ortak olarak 16.000.000,00 TL sermayeli İzmavi Çevre Yönetimi ve Denizcilik A.Ş. unvanı ile yeni bir şirket kurulmasına,
-02.12.2021 tarih ve 25 sayılı yönetim kurulu kararıyla; İZDOĞA A.Ş. (Pilot ortak), … Katı Atık A.Ş. (özel ortak), “İZDOĞA-… Adi Ortaklığı” unvanı altında Adi Ortaklık sözleşmesi imzalanmasına ilişkin olarak yalnızca bu ortaklığa mahsusen İZDOĞA A.Ş.’yi tek imza ile temsil etmek üzere İZDOĞA A.Ş. yönetim kurulu başkanının yetkilendirilmesine,
30.05.2022 tarih ve 28 sayılı kararında özetle; İzmir Büyükşehir Belediyesinin maliki bulunduğu İzmir / Selçuk fidanlığı işletmesi için İZDOĞA A.Ş. ile … Ziraat Peyzaj İthalat İhracat Sanayi ve Ticaret A.Ş. arasında 1.000.000,00 TL sermayeli İzhabitat Bitkisel Üretim Peyzaj Planlama ve Tasarım A.Ş. unvanı ile yeni bir şirket kurulmasına, kurulacak şirkete İZDOĞA A.Ş.’nin %49 oranında iştirak etmesine ve İZDOĞA A.Ş.’yi temsil için yönetim kurulu başkanının seçilmesine,
14.06.2022 tarih ve 31 sayılı kararında özetle; İzmir Büyükşehir Belediyesinin şirketleri olan İZENERJİ A.Ş. ile İZDOĞA A.Ş. arasında %50’şer ortaklık payı ile 1.000.000,00 TL sermayeli İzmir Arıtma Teknolojileri A.Ş. unvanı ile yeni bir şirket kurulmasına, kurulacak İzmir Arıtma Teknolojileri A.Ş.’nin yönetim kurulunda İZDOĞA A.Ş.’yi temsilen yönetim kurulu başkanının görevlendirilmesine, kurulacak İzmir Arıtma Teknolojileri A.Ş.’nin kuruluş işlemleri için İZDOĞA A.Ş.’yi temsilen yönetim kurulu başkanının münferit imza ile yetkilendirilmesine,
karar verilmiştir.
İZDOĞA A.Ş. tarafından belirli oranda hissesine sahip olduğu şirketlerin kurulmasına ilişkin yapılan incelemede, bu şirketlerin kurulma aşamasında sadece İZDOĞA A.Ş. tarafından yönetim kurulu kararları alındığı görülmüştür. Şirketlerin kurulmasına ilişkin olarak, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından alınan meclis kararı ile mevzuatta belirtilen diğer izinlerin bulunmadığı anlaşılmıştır.
İZDOĞA A.Ş.’nin 2021, 2022, 2023 yıllarında yapılan olağan genel kurul toplantıları ile 1 yıllık süre ile yönetim kurulu üyesi seçilen ve yönetim kurulu görev dağılımında da yönetim kurulu başkanı seçilen kişinin, şirketlerin kurulmasına dair yukarıda yer verilen yönetim kurulu kararlarıyla yeni kurulan 3 şirkette de İZDOĞA A.Ş.’yi temsilen yönetim kurulu üyesi seçildiği görülmüştür.
Yukarıda yer verilen şirketlerden denetimde örnek olarak alınan İZDOĞA-… Adi Ortaklığı’na yönelik incelemelere aşağıda yer verilmiştir.
Şirket yönetim kurulunun 28.10.2021 tarih ve 23 sayılı kararı ile İzmir Büyükşehir Belediyesi Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı tarafından ihale edilen “Biyoreaktör Sistemleri ile Bitkisel Menşeili Katı Organik Gübre Üretim Tesisinin kurulması, Tesisin 10 yıl süre ile işletilmesi işi için … Katı Atık A.Ş. ile iş ortaklığı kurularak teklif verilmesi kararı alınmıştır.
02.12.2021 tarih ve 25 sayılı yönetim kurulu kararıyla da; İZDOĞA A.Ş. (Pilot ortak),
… Katı Atık A.Ş. (özel ortak), iş ortaklığı” unvanı ile “biyoreaktör sistemleri ile bitkisel menşeili organik gübre üretim tesisi kurulması ve/veya işletilmesi işleri” ile ilgili olarak iş ortaklığı kurularak İzmir Büyükşehir Belediyesi ile sözleşme imzalanmasına, İZDOĞA A.Ş. (Pilot ortak), … Katı Atık A.Ş. (özel ortak) iş ortaklığının Adi Ortaklık şeklinde düzenlenmesine ve “İZDOĞA - … Adi Ortaklığı” unvanı altında Adi Ortaklık sözleşmesi imzalanmasına ilişkin olarak yalnızca bu ortaklığa mahsusen İZDOĞA A.Ş.’yi tek imza ile temsil etmek üzere İZDOĞA A.Ş. yönetim kurulu başkanının yetkilendirilmesine karar verilmiştir.
Alınan yönetim kurulu kararı çerçevesinde İZDOĞA - … Adi Ortaklığı, 250.000,00 TL sermaye ile “İZDOĞA - … Adi Ortaklığı” kurularak Adi Ortaklığın %55 oranındaki sermayeye denk gelen 137.500,00 TL olan ortaklık hakkı İZDOĞA A.Ş.’ye, %45 oranındaki sermayeye denk gelen 112.500,00 TL olan ortaklık hakkı ise … Katı Atık A.Ş.’ye ait olarak 03.12.2021 tarihinde kurulmuştur. Şirket yönetim kurulu kararında ortaklık oranı belirtilmediğinden Adi Ortaklığın %55 oranındaki sermayeye denk gelen 137.500,00 TL olan ortaklık hakkına yönetim kurulu başkanı tarafından karar verildiği anlaşılmaktadır.
İZDOĞA A.Ş. - … Katı Atık A.Ş. Adi Ortaklığı tarafından yapılması planlanan "Biyoreaktör Sistemleri ile Geri Kazanım ve Bitkisel Menşeili Katı Organik Gübre Üretim Tesisi (34.675 Ton/Yıl Gübre Üretimi)" hakkında hazırlanan ÇED Başvuru Dosyasına esas görüşü istenen İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğünün 11.01.2003 tarih ve 650608 sayılı yazısında “ …Görüş sorulan Parselin Batı cephesindeki Gökdere Caddesi üzerinde, Ø 1850 mm. Gördes Barajı İsale hattı ve Ø 200 mm. şebeke hatlarımız bulunmaktadır. Söz konusu, tesis ve çevresinde yapılacak hammadde üretimi aşamalarında oluşabilecek kimyasal etkilerin ve atıkların, tesis yakınında bulunan ve kentimizin büyük bölümünün su ihtiyacını karşılayan isale hattında oluşturacağı olumsuz etkiler dolayısıyla söz konusu faaliyetin yapılması uygun görülmemiştir.” denilmiştir.
İZSU Genel Müdürlüğünün kurum görüşü uyarınca, söz konusu projeye ilişkin ÇED süreci, 29.07.2022 tarih ve 31907 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği'nin 5’nci maddesi 2/a bendi gereğince Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca sonlandırılarak iptal edilmiştir.
İZDOĞA- … Katı Atık A.Ş. Adi Ortaklığının yapacağı projeye ilişkin ÇED sürecinin Büyükşehir Belediyesinin bağlı kuruluşu olan İZSU Genel Müdürlüğünün kurum görüşü üzerine iptal olması, yatırım için en uygun yerin bulunmasına ve diğer hususlara yönelik olarak fizibilite çalışmasının yapılmadığını göstermektedir. Bu kapsamda İZDOĞA A.Ş.- … Katı Atık A.Ş. Adi Ortaklığının kurulmasına ilişkin yapılan harcamaların Şirket kaynaklarının verimsiz kullanılarak rasyonel davranılmadığını göstermektedir.
Projeye ilişkin ÇED sürecinin iptal edilmesi üzerine, İZDOĞA A.Ş.- … Adi Ortaklığının feshine ilişkin 31.03.2023 tarihinde imzalanan fesih protokolünün “Hükümler” başlıklı 3’üncü maddesinde;
“1-Taraflar söz konusu 16.12.2021 tarihinde kurulan Ortak Girişimi, ortaklığın amacı olan "biyoreaktör sistemleri ile bitkisel menşeili organik gübre üretim tesisi kurulması ve işletilmesi" işinin söz konusu tesis hakkında olumsuz sonuçlanan ÇED başvurusu doğrultusunda devamı mümkün olmadığından, işbu Fesih Pro<span>t</span>okol'ünün tarihi olan 31.03.2023 tarihi itibariyle hüküm ifade e<span>t</span>mek üzere taraflardan herhangi biri için bir yükümlülük doğurmaksızın, karşılıklı olarak fesih etmişlerdir.
Taraflar Ortak Girişim'in demirbaşları olan KDV dahil 12.154,00-TL bedele sahip … model ve KDV dahil 9.310,20-TL bedele sahip …model 2 (iki) adet dizüstü bilgisayarın, İZDOĞA A.Ş. tarafından diğer ortak … A.Ş.’ye %45'lik ortaklık payına tekabül eden tutar olan 9.658,89 TL'si ödenerek olarak İZDOĞA A.Ş.'ye bırakılması konusunda mutabık kalmışlardır.
Taraflar, Ortak Girişimin işbu fesih protokolü uyarınca feshi nedeniyle, birbirlerinden herhangi bir hak ve alacaklarının olmadığını, birbirlerini gayri kabili rücu biçimde ibra ettiklerini kabul, beyan ve taahhüt etmişlerdir…” denilerek Adi Ortaklığın feshine karar vermişlerdir.
İZDOĞA A.Ş.'nin 2023 yılı yönetim kurulu kararlarının incelenmesinde; Adi Ortaklığın feshine dair işlemi Şirket yönetim kurulu başkanının imzaladığı, Adi Ortaklığın kurulmasına izin veren yönetim kurulunun bu konuda karar almadığı anlaşılmıştır.
İZDOĞA-… Adi Ortaklığının 2022 yılında 1.419.697,77 TL, 2023 yılında ise 2.340.947,06 TL dönem net zararı elde ettiği anlaşılmakta olup, dolayısıyla kuruluşundan fesih tarihine kadar toplam 3.760.644,83 TL zarar ettiği görülmüştür. İZDOĞA A.Ş.’nin Adi Ortaklığın hissesinde %55 oranında payı dikkate alındığında hesaplanan zarar tutarı olan 2.068.354,66 TL İZDOĞA A.Ş.’nin mali kaynaklarının verimsiz kullanılmasına yol açmıştır.
Diğer yandan, yönetim kurulu kararı ile kurulan diğer bir şirket olan İzmir Arıtma Teknolojileri A.Ş. 31.12.2023 tarihli gelir tablosuna göre 827.120,44 TL dönem net zararı elde ederek önceki yıl dönem net zararı ile birlikte toplam zararı 947,314,83 TL’ye ulaşmıştır. Diğer bir anlatımla, Şirketin 1.000.000,00 TL sermayesi kurulduktan yaklaşık 1,5 yıllık süre içinde
%95 oranında karşılıksız kalmış olup, 6102 sayılı Kanun’un 376’ncı maddesine göre borca batık durumdadır.
İZDOĞA A.Ş.’nin enflasyon düzeltmesi uygulamadan önceki 31.12.2023 tarihli bilançosunun öz kaynaklar bölümünde geçmiş yıl zararları da dahil toplam 198.864.244,33 TL zarar meydana geldiği, özkaynaklar toplamının negatif olarak 70.148.141,17 TL olarak gerçekleştiği, sermaye tutarı 61.250.000,00 TL’nin tamamen yok olarak zararın yabancı kaynaklara sirayet ettiği anlaşılmıştır.
Diğer yandan, 15.06.2024 tarih ve 32577 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Enflasyon Düzeltmesi Uygulayan Şirketlerde Esas Alınacak Finansal Tablolara İlişkin Tebliğ’in “Esas alınacak finansal tablolar” başlıklı 4’üncü maddesinin 2’nci fıkrasının (a) bendinde “…sermaye artırımı ve azaltımı, birleşme, bölünme, tür değişikliği işlemleri ile sermaye kaybı ve borca batık olma durumlarının tespitinde enflasyon düzeltmesi uygulanmış finansal tablolar”ın esas alınacağı belirtilmiştir. Bu kapsamda, İZDOĞA A.Ş.’nin enflasyon düzeltmesi uygulamasından sonra bilançosunda da özkaynaklar toplamının negatif olarak 33.527.692,18 TL gerçekleştiği, sermaye tutarı 61.250.000,00 TL’nin tamamen yok olduğu ve zararın yabancı kaynaklara sirayet ettiği anlaşılmıştır.
Diğer bir ifadeyle, 6102 sayılı Kanun’un 376’ncı maddesi çerçevesinde İZDOĞA A.Ş. 2023 yıl sonu bilançosunda meydana gelen zarar toplamı sebebiyle sermayesinin tamamını kaybetmiş, anılan Kanun maddesine göre 31.12.2023 tarihi itibariyle borca batık durumda olduğu tespit edilmiştir. Şirketin 27.12.2023 tarih ve 60 sayılı yönetim kurulu kararı ile İZDOĞA A.Ş. sermayesinin 61.250.000,00 TL’den 218.836.512,00 TL tutarında ayni sermaye ve 76.728.739,00 TL nakdi sermaye olarak toplamda 295.565.251,00 TL tutarında artırılarak 356.815.251,00 TL’ye çıkarılmasına karar verilmiş, fakat 26.02.2024 tarihi itibariyle ilgili kararın tescil edilmediği anlaşılmıştır.
Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri ve Şirket tarafından gerçekleştirilen işlemler değerlendirildiğinde,
Belediyenin doğrudan veya dolaylı olarak çoğunluk hissesine sahip olduğu İZDOĞA A.Ş.’nin başka bir şirket ya da adi ortaklık kurması için yönetim kurulu kararının yeterli olmadığı, söz konusu yönetim kurulu kararının yanında Büyükşehir Belediye Meclis kararı ile Cumhurbaşkanlığından izin alınması gerektiği,
İZDOĞA A.Ş.’nin yönetim kurulu üyelerinin her yıl yapılan olağan yada olağanüstü genel kurul kararları ile 1 yıllığına seçildiği, seçilen yönetim kurulu üyesinin tekrar seçilme zorunluluğunun bulunmadığı, esas sözleşmesine göre Şirketin süresiz olarak kurulduğu ve atanan yönetim kurulu üyelerinin bireysel kararlarından Şirketin bağımsız bir yapılanmasının mevcut olduğu,
İZDOĞA-… Adi Ortaklığının kurulması sürecinde %55 oranında ortak olunması yönünde yönetim kurulu kararının bulunmadığı, bu ortaklık payının İZDOĞA A.Ş. yönetim kurulu başkanı tarafından belirlendiğinin anlaşıldığı,
6102 sayılı Kanun’un 376’ncı maddesi çerçevesinde İZDOĞA A.Ş.’nin 2023 yıl sonu bilançosunda meydana gelen zarar toplamı sebebiyle sermayesinin tamamını kaybettiği, anılan Kanun maddesine göre 31.12.2023 tarihi itibariyle borca batık durumda olduğu,
Şirketin 27.12.2023 tarih ve 60 sayılı yönetim kurulu kararı ile İZDOĞA A.Ş. sermayesinin 61.250.000,00 TL’den 356.815.251,00 TL’ye çıkarılmasına karar verildiği, artırılan 295.565.251,00 TL’nin Şirketin doğrudan yada dolaylı hissedarı olan İzmir Büyükşehir Belediyesi mali kaynaklarından sağlanacağı, bu kapsamda yönetim kurulu kararları ile kurulan şirketler ile adi ortalık faaliyetlerinden meydana gelen zararın da Büyükşehir Belediyesi tarafından karşılanacağı,
Söz konusu şirketler ile adi ortalık faaliyetlerinin finansmanı için büyük ölçüde kamu kaynaklarını kullandığı ve yönetim kurulu üyelerinin belirlenmesinde Büyükşehir Belediyesinin yetkili olduğu dikkate alındığında, Büyükşehir Belediyesinin doğrudan veya dolaylı olarak çoğunluk hissesine sahip olduğu şirketlerin yönetim kurulu kararıyla başka bir şirket kurmalarının tek başına yeterli olmadığı, düşünülmektedir.
Sonuç olarak, yukarıda bahsedilen mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde, belediyeler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere ticari kuruluşlar kurulması, mevcut veya kurulacak şirket yada adi ortaklığa sermaye katılımında bulunulmasının Belediye Meclis kararını takiben Cumhurbaşkanı iznine tabi olduğu, belediye şirketi ve adi ortaklığın kuruluşu için Belediye meclisinin kararı sonrasında Cumhurbaşkanı izni gerekli olduğu dikkate alındığında belediye şirketleri tarafından yönetim kurulu kararları ile şirket yada adi ortaklık kurulmasının mevzuat açısından doğru bir yaklaşım olmadığı değerlendirilmektedir. Belediye şirketleri, sermayelerini belediye veya belediyenin ortağı olduğu diğer şirketlerden sağlayarak kamu kaynağı kullanan şirketlerdir. Dolayısıyla ilgili şirketlerin yönetim kurulu kararları vasıtasıyla yeni şirketler yada adi ortaklık kurarak sermaye taahhüdü altına girmesi, halihazırda kendi şirket personelinin prim ve vergi borçlarını dahi ödeyemeyen Şirketin kendisine mevzuatla yüklenilmeyen alanlarda şirketler kurması ve bu faaliyetlerinden de zarar etmesi sonucu sermayesinin azalmasına yada yok olmasına sebep olmakta ve Şirket sermayesinde meydana gelen azalma yada yok olması durumunda Belediye bütçesinden gerçekleştirilen sermaye artırımı yoluyla giderilmektedir. Bu durum Belediye Meclisi’nin kurulmasına onay vermediği, Şirketin yönetim kurulu kararı ile kendisine mevzuatla görev yüklenilmeyen alanlarda kurduğu şirketlerin zararlarının Belediye kaynakları ile finanse edilmesi sonucunu yaratmaktadır. Ayrıca mevcut şirketlerin kendi yönetim kurulu kararları ile yeni şirket kurması, mevcut şirketlerin birleşerek yeni şirket kurması veya belediye şirketi dışında var olan bir şirket ile birleşerek şirket kurulması durumlarında yeni kurulan şirketlerin yönetiminin kurucu şirketin ortaklarından oluşması, hukuki sorumluluğun doğması halinde şirketlerin ve yöneticilerin birbirini ibra etmesi sonucunu ortaya çıkarabilmekte, dolayısıyla hatalı ve kusurlu yönetim sonucunda doğabilecek zararların göz ardı edilebilmesi riski meydana gelmektedir.
Kamu İdaresi cevabında; 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanunu'nun "Mahalli İdarelerde Özelleştirme Uygulamaları" başlıklı 26'ncı maddesinde merkezi idarenin şirket kurması ve kurulmuş ya da kurulacak olan şirketlere sermaye katılımında bulunması hallerinde izin alınması gerektiği hususunun belirtilildiği, Şirketin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulan özel hukuk tüzel kişisi olduğundan 4046 ve 5216 sayılı yasa hükümlerine göre değerlendirilmesinin yanlış olduğu, şirket kurulumu için veya bir başka şirkete ortak girebilmesi için yönetim kurulunca alınan kararlar doğrultusunda iş ve işlem yapma yetkisinin bulunduğu, Konuyla ilgili olarak, Danıştay'ın 8. dairesinin 2008/4976 esas, 2010/1108 no' lu kararını ekte sunulduğu belirtilmiştir.
Kamu İdaresi cevabı değerlendirildiğinde;
4046 sayılı Kanun’un "Mahalli İdarelerde Özelleştirme Uygulamaları" başlıklı 26'ncı maddesinde, merkezi idarenin şirket kurması ve kurulmuş yada kurulacak olan şirketlere sermaye katılımında bulunması hallerinde izin alınmasının belirtildiği bu nedenle de mahalli idare olan Belediye'nin şirketi İZDOĞA A.Ş.'nin başka şirketlerin sermayesine iştirak etmek, ortak olmak veya bedelsiz şirket edinmek gibi hallerde izin almaları gibi bir gerekliliğin anılan yasa maddesinde yer almadığı belirtilmiş, ancak 4046 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesinde, Belediyeler ve diğer mahalli idareler ile bunların kurdukları birlikler tarafından ticari amaçla faaliyette bulunmak üzere ticari kuruluşlar kurulması, mevcut veya kurulacak şirketlere sermaye katılımında bulunmasının Cumhurbaşkanının iznine tabi olduğu, açık olarak belirtilmiştir. Dolayısıyla, Şirket mahalli idare olan İzmir Büyükşehir Belediyesinin bir şirketi olup merkezi idarenin şirketi olarak kabul edilmemektedir. Bu kapsamda Şirketin verdiği cevabın hukuki bir dayanağı bulunmamaktadır.
İZDOĞA A.Ş., İzmir Büyükşehir Belediyesinin doğrudan ya da dolaylı olarak hisselerinin tamamına sahip olduğu belediye şirketi statüsüne sahiptir. Diğer bir deyişle, kamu sermayesi ile kurulmuş İzmir Büyükşehir Belediyesinin hakim ortak olduğu bir Şirkettir. Şirket 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyetlerini yürütmekte olup, bu faaliyetlerini yürütürken 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun, 5216 sayılı
Büyükşehir Belediye Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve diğer yasal mevzuatın gerektiği hükümlere uyarak faaliyetlerini yürütmesi, kurduğu/kuracağı şirketler için anılan mevzuatın gerektirdiği izinlerin alınmasının gerektiği ilgili mevzuatın gereğidir. Kamu kaynağı kullanan belediye şirketleri, yerel halka yerinde ve etkili hizmet sunma amacıyla kurulmuş ticari şirket statüsünde tüzel kişiliklerdir. Dolayısıyla belediye şirketlerinde yaşanan mali sorunlar, sıradan bir ticari şirkette olduğu gibi, sadece şirket ortaklarının ve belediye yönetiminin kişisel menfaatini değil, kamunun genel menfaatini etkilemektedir. Kamu menfaatinin; kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması ile korunduğu hesaba katıldığında, belediye şirketlerinin, nihai olarak kamu yararı amacına uygun hareket etme zorunlulukları ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla Şirket yönetim kurulu tarafından verilen bulguya verilen cevapta belirtilen "...Şirketin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulan özel hukuk tüzel kişisi olduğundan 4046 ve 5216 sayılı yasa hükümlerine göre değerlendirilmesinin yanlış olduğu..." ifadesi aynı şekilde hukuki dayanaktan yoksun olduğu değerlendirilmektedir.
Ayrıca Danıştay'ın 8. Dairesinin 2008/4976 esas, 2010/1108 no'lu kararında ise, İçişleri Bakanlığı tarafından “İl Özel İdareleri, Büyükşehir Belediyeleri, Diğer Belediyeler ile Bunların Kurdukları Birlikler Tarafından veya Bu Kuruluşların Sermayesine Ortak Olduğu Şirketlerin Sermaye Şirketi ile Kurulacak veya Ortak Olunacak Şirketlerle İlgili Usul ve Esaslar”a ilişkin 07.02.2007 gün 2007/18 sayılı Genelge çıkarılmıştır. İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan 21.04.2008 gün ve 2008/31 sayılı Genelge ile 2007/18 sayılı Genelge yürürlükten kaldırılmıştır. 2008/31 sayılı Genelgeyle ilgili Danıştay Sekizinci Dairesinin E. 2008/4976 K. 2010/1108 sayılı kararında, 4046 sayılı Yasa'nın 26’ncı maddesi uyarınca, merkezi idareye tanınan izin yetkisinin sadece şirket kurulması ve kurulmuş ya da kurulacak şirketlere sermaye katılımında bulunulması hallerinde söz konusu olduğu, serbest piyasa koşullarında ve Ticaret Yasası hükümlerine göre faaliyet gösterecek olan bu şirketlerin, sermayeye iştirak etmek, ortak olmak veya bedelsiz şirket edinmek gibi hallerde İçişleri Bakanlığı kanalıyla Cumhurbaşkanının iznini almaları gibi bir gerekliliğin anılan yasa maddesinde öngörülmediği ifade edilmiştir. Danıştay Kararına göre, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na tabi ortaklıklar kurulması veya bu ortaklıklardan ayrılma ve sermaye artışına karar verme yetkisi belediye meclisinde olup Belediye şirketlerinin sermaye iştiraki ile kurulacak, ortak olunacak veya bedelsiz şirket ediniminde Cumhurbaşkanının iznini almaları gerekmediği sonucuna ulaşılabilmektedir. Genelge’nin iptali istemiyle açılan davada Danıştay Sekizinci Dairesinin Belediye şirketlerinin sermaye iştiraki ile kurulacak şirketler için Cumhurbaşkanlığından izin almamaları gerektiği kararına 4046 sayılı Kanun gereğince katılmak mümkün değildir. Düzenleyici işleme ilişkin olan kesinleşmiş Mahkeme kararı ancak davacı ve davalı açısından sonuç içerir. Davanın taraflarının Mahkeme kararına uyması gerekir. Anayasa Mahkemesi kararları ile Mahkemelerin yetkili organları tarafından verilen içtihadı birleştirme kararları ise herkes tarafından uyulması gereken kararlardır. Anayasa Mahkemesi kararları ile Mahkemelerin yetkili organları tarafından verilen içtihadı birleştirme kararları haricindeki kararları bakımından, aynı Mahkemenin aynı konuda birbirinden çok farklı kararlarının olduğu ülkemizde, her hangi bir olaya özgü verilen Mahkeme kararını esas alarak genel düzenleyici işlem tesisi mümkün değildir. Düzenleyici işlem Kanun ve ilgili mevzuat esas alınarak tesis edilmelidir.
Yukarıda yer verilen hükümlere göre 5393 sayılı Kanun’un 17’nci maddesine göre Belediyenin karar organının meclis olduğu, Belediye ve bağlı kuruluşlarının şirket kurması için belediye meclisinin şirket kurulmasına ilişkin olumlu kararını müteakip Cumhurbaşkanından izin almaları gerektiği, belediyeye ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar verme yetkisinin belediye meclisinde olduğu, bu şirketler tarafından borçlanma yapılabilmesi için belediye meclis kararının gerektiği, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na tabi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya ve sermaye artışına karar verme yetkisinin belediye meclisinde olduğu anlaşılmaktadır. 5393 sayılı Kanun'un 18’inci maddesinin birinci fıkrasının (i) bendine göre, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na tâbi şirketler kurulmasına karar verme yetkisi Büyükşehir Belediye Meclisinin görev ve yetkileri arasında olduğuna göre, Büyükşehir Belediyesinin çoğunluk hissesine sahip olduğu şirketlerin başka bir şirket kurmasında da Meclis kararı olmalıdır. Nitekim bu şirketlerin de zarar etmesi durumunda, bu zararın hissesi oranında ana şirkete dolayısıyla Büyükşehir Belediyesine intikal edeceğine şüphe bulunmamaktadır.
İZDOĞA A.Ş., İzmir Büyükşehir Belediyesinin doğrudan ya da dolaylı olarak hisselerinin tamamına sahip olduğu belediye şirketi statüsüne sahiptir. Diğer bir deyişle, kamu sermayesi ile kurulmuş İzmir Büyükşehir Belediyesinin hakim ortak olduğu bir Şirkettir. Şirket 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyetlerini yürütmekte olup, bu faaliyetlerini yürütürken 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun, 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve diğer yasal mevzuatın gerektiği hükümlere uyarak faaliyetlerini yürütmesi, kurduğu/kuracağı şirketler için anılan mevzuatın gerektirdiği izinlerin alınmasının gerektiği ilgili mevzuatın gereğidir. Kamu kaynağı kullanan belediye şirketleri, yerel halka yerinde ve etkili hizmet sunma amacıyla kurulmuş ticari şirket statüsünde tüzel kişiliklerdir. Dolayısıyla belediye şirketlerinde yaşanan mali sorunlar, sıradan bir ticari şirkette olduğu gibi, sadece şirket ortaklarının ve belediye yönetiminin kişisel menfaatini değil, kamunun genel menfaatini etkilemektedir. Kamu menfaatinin; kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması ile korunduğu hesaba katıldığında, belediye şirketlerinin, nihai olarak kamu yararı amacına uygun hareket etme zorunlulukları ortaya çıkmaktadır.
Ancak, İZDOĞA A.Ş.’nin kurduğu, ortak olduğu şirketler için İzmir Büyükşehir Belediyesi Meclis kararı dahi alınmadan, yönetim kurulu üyelerinin aldığı kararlar ile şirketler kurulmuştur. 2023 yılında İZDOĞA A.Ş.'nin yönetim kurulunda 11 üye bulunmakta iken, 2024 yılı Mayıs ayında üye sayısı 9'a düşmüştür. Ayrıca 2023 yılında görev yapan yönetim kurulu üyelerinden 6 üye'nin 2024 yılı Mayıs ayında görevden ayrıldığı görülmüştür. Dolayısıyla bulgu konusu hususları imzalayan 6 adet yönetim kurulu üyesinin görevleri istifa yada görevden alma yoluyla sona erdirilmiştir. Bu durumda Şirketin süresiz olarak kurulduğu ve atanan yönetim kurulu üyelerinin her yıl değişebileceği ve Şirketin yönetim kurulu üyelerinin bireysel kararlarından bağımsız bir yapılanmasının mevcut olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla kamu kaynağı kullanan Şirketin yapacağı iş ve işlemlerde kamu hukukuna uygun davranması gerekmektedir.
Bu bağlamda, 6102 sayılı Kanun’un 369’uncu maddesi uyarınca İZDOĞA A.Ş. yönetim kurulu üyelerinin görevlerini tedbirli bir yöneticinin özeniyle yerine getirmediği değerlendirilmektedir.