Altyapı kazılarında toplam ruhsat bedelini oluşturan; altyapı kazı izni harçlarının, teminat bedellerinin, irat ve zayiat tutarlarının hatalı olarak belirlendiği görülmüştür.

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun “Altyapı kazı izni harcı” başlıklı mükerrer 79’uncu maddesine göre; belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde umumi hizmet alanlarında yapılacak kazı işlemleri için belediyece verilecek altyapı kazı izni, altyapı kazı izni harcına tabidir.

Altyapı kazı izni harcının matrahı, öncelikle Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca yayımlanan birim fiyatlar olmak üzere Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı veya bunların ilgili birimlerince yayımlanan birim fiyatlarının, bu idarelerde kazı alanı türü itibarıyla birim fiyatının olmaması halinde diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca yayımlanan birim fiyatlarının, kazı alanıyla çarpılması sonucu bulunan ve alan tahrip tutarı olarak tanımlanan tutardır. Altyapı kazı izni harcı, alan tahrip tutarı üzerinden binde 2 oranında alınır.

Bu madde kapsamında verilecek altyapı kazı izinleri için ilgili belediyeden altyapı kazı izni belgesi alınır. Altyapı kazı izni başvuruları on beş gün içerisinde sonuçlandırılır. Altyapı kazı alanı ile kazı sırasında diğer altyapı tesislerine zarar verilmesi halinde bu tesisler kazıyı yapan tarafından eski haline getirilir. Altyapı kazı alanı, alan tahrip tutarının peşin yatırılması veya alan tahrip tutarı kadar teminat verilmesi halinde belediyece de kapatılabilir. İzinsiz altyapı kazısı yapanlara veya altyapı kazı alanını usulüne uygun kapatmayanlara belediye encümenince alan tahrip tutarının beş katına kadar idari para cezası verilir. İdari para cezası, ilgilisine tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir. Bu yerlerin alan tahrip tutarı, varsa teminatı düşülerek ayrıca tahsil edilir.

Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği’nin “Görev ve yetkileri” başlıklı 8’inci maddesinde; büyükşehir belediyesi sorumluluğuna bırakılan yerlerde altyapı ile ilgili kazı yapacak gerçek ve tüzel kişilere izin ve kazı ruhsatı verileceği ve buna ilişkin bedelin belirleneceği ifade edilmektedir.

Aynı Yönetmelik’in “Personel görevlendirilmesi” başlıklı 25’inci maddesinde ise, AYKOME’nin işlerini yürütmek üzere oluşturulan birimlerde kontrollük hizmetlerinde personel görevlendirilebileceği belirtilmektedir.

25.10.2013 tarihli ve 2013/2-25 no.lu İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Alt Yapı Koordinasyon Merkezi (İBB AYKOME) Kararında; kaplama yapım işleri analizlerine uygulanan belirli yüzdeliklerin, malzeme zayiatlarına (TL/m2) tekabül eden tutarların kazı talebinde bulunan kurum, kuruluş, tüzel veya özel kişilerden tahsili edilmesi, zayiat tutarı olarak belirlenmiştir. Üst kaplaması İdare tarafından yapılan zemin cinsleri için tahsil edilen bedel irat

olarak değerlendirilmektedir.

Yukarıdaki açıklamalardan ve mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere; altyapı kazılarına ilişkin faaliyetlerde ilgisine göre harç, teminat, kontrollük hizmeti, zayiat ve irat bedeli gibi konular oluşmaktadır. Söz konusu bedellerin belirlenmesinde, tahakkukunda ve tahsilinde ilgili mevzuat hükümleri ve bu hükümler doğrultusunda alınan AYKOME kararları belirleyici olmaktadır.

Yapılan incelemede, Yol Bakım ve Altyapı Koordinasyon Daire Başkanlığına bağlı Altyapı Koordinasyon Müdürlüğü tarafından toplam ruhsat bedelini oluşturan bazı kalemlerde (altyapı kazı izni harçlarında, teminat bedellerinde, irat ve zayiat tutarlarında) hatalı belirlemelerin yapıldığı tespit edilmiştir.

Aşağıdaki tabloda İdare tarafından uygulanan ruhsat bedeli hesaplama modülünün çalışma fonksiyonu izah edilerek yapılan hatalı uygulamalar açıklanmıştır:

Tablo 39: Belediye Tarafından Uygulanan Örnek Ruhsat Bedeli Hesaplama Modülü

Kontrollük ücreti: 04.12.2020 tarihli ve 2020/1-4 no.lu İBB AYKOME kararına istinaden kazı uzunluklarına göre yapılan ücretlendirme.

Toplam ruhsat bedeli: toplam tutar (N) + harç bedeli (o) +kontrollük hizmeti (p)

1. Hesaplamalarda Tranşe Derinliklerinin Kullanılmaması

   
   

   Ruhsat bedeli hesaplamalarında dolgu malzemesi (tuvenan, kum, çakıl veya stabilize) gerektiren bazı iş kalemlerinde tranşe derinlikleri (metreküp hesabında yükseklik değeri) kullanılmamıştır.

   Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve diğer idareler tarafından yayımlanan birim fiyatlara ilişkin kitaplarda; dolgu malzemesi içeren poz tanımları/analizleri 1 m3 ölçü birimi, kaplama içeren pozlar ise metrekare cinsinden üst yüzey alanı üzerinden fiyatlandırılmaktadır.

   Ancak, İdare tarafından altyapı kazılarına ilişkin bedellerin hesaplamasında; dolgu malzemesi içeren iş kalemlerini hacim/m3 ölçü birimi yerine, metraj/m2 ölçü birimi üzerinden değerlendirmiştir. Yani (yukarıdaki tabloda/modülde görüleceği üzere) hesaplamalarda derinlik değerine yer verilmemiştir. Tuvenan, stabilize gibi dolgu malzemelerinin metrekare üzerinden hesaplamalara dahil edildiği tespit edilmiştir. Bu durum; altyapı kazı izni harçlarında ve teminat bedellerinde hata yapılmasına neden olmuştur.

   Söz konusu tespiti bir örnek ile açıklayacak olursak; 2022 yılında (31.12.2022 tarihi itibarıyla) İdare tarafından İSKİ’ye altyapı kazıları (normal ve arıza kazıları) ile ilgili olarak toplamda 575.692 metre ve 49.692 adet izin ve kazı ruhsatı verilmiştir. Görülüğü üzere sayısal bir büyüklük söz konusudur. Yani, İSKİ’ye ait olan altyapı kazıları diğer gerçek ve tüzel kişi (başvuru sahipleri) kazılarına göre daha büyük/hacimli kazılardır. Bu nedenle altyapı kazılarına ilişkin bedellerin belirlenmesinde oluşan basit bir hata toplamda telafisi güç hatalar doğuracaktır. İSKİ, mevzuatı açısından harç muafiyetine tabi ise de kazılarında derinlik değerinin kullanılmaması teminatlarında ciddi eksikliklerin oluşmasına neden olmuştur.

   Bu itibarla, İdarenin, söz konusu hesaplamalarda, dolgu içeren iş kalemlerinde derinlik değerini hesaba katarak m3 ölçü birimi üzerinden işlem ve hesaplama yapması uygun olacaktır.

2. Altyapı Kazılarına İlişkin Bedellerin Hesabında Kullanılan Birim Fiyatların Hatalı Olarak Belirlenmesi

   Hatalı olarak belirlenen birim fiyatlar sebebiyle altyapı kazı izni harçları, teminat, irat

   
   

   ve zayiat tutarlarının yanlış hesaplandığı görülmüştür.

   
   

   2464 sayılı Kanun’un “Altyapı kazı izni harcı” başlıklı mükerrer 79’uncu maddesinin ikinci fıkrası gereğince altyapı kazı izni harcının matrahı; öncelikle Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca yayımlanan birim fiyatlar olmak üzere Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı veya bunların ilgili birimlerince yayımlanan birim fiyatlarının, bu idarelerde kazı alanı türü itibarıyla birim fiyatının olmaması halinde diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca yayımlanan birim fiyatlarının, kazı alanıyla çarpılması sonucu bulunan ve alan tahrip tutarı olarak tanımlanan tutardır.

   Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, 01.01.2022 tarihinden itibaren geçerli olan inşaat ve tesisata ilişkin birim fiyat listesini yıl içinde iki kere güncellemiştir. Bu kapsamda yayımlanan birim fiyat listelerinden ilki 1 Ocak ile 1 Haziran 2022 tarihleri arasında, ikincisi 2 Haziran ile 30 Haziran 2022 tarihleri arasında ve üçüncüsü de 1 Temmuz 2022 tarihinden itibaren geçerli kabul edilmiştir.

   Karayolları Genel Müdürlüğü ise yıl içinde üç kere yol, köprü, tünel, bitümlü kaplamalar, bakım ve trafik işlerine ait birim fiyat listesi yayımlamış olup geçerlilik süreleri yukarıda yer verilen tarihlere paraleldir.

   Yapılan incelemede; Büyükşehir Belediye Başkanlığı Altyapı Koordinasyon Merkezi (İBB AYKOME) tarafından belirlenen birim fiyatların 24.03.2022 tarihine kadar 2464 sayılı Kanun’da izah edilen şekilde değil, Yİ-ÜFE’ye göre güncellenerek belirlendiği, belirtilen tarihte alınan bir AYKOME Kararı ile birim fiyatların Kanun’da ifade edildiği gibi belirlenmeye başlandığı görülmüştür.

   Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Karayolları Genel Müdürlüğünün yayımlamış olduğu birim fiyat listelerine göre belirlenen birim fiyatlar incelendiğinde ise ağustos ayında AYKOME tarafından belirlenen birim fiyatların, 2 Haziran ile 30 Haziran 2022 tarihleri arasında geçerli olan birim fiyatlar baz alınarak belirlendiği ve dolayısıyla yıl sonuna kadar eski birim fiyatların kullanıldığı tespit edilmiştir.

   Ruhsat bedeli hesaplama modülünde (yukarıdaki tabloda) görüleceği üzere, altyapı kazı izni harçlarının, teminat, irat ve zayiat tutarlarının belirlenmesinde söz konusu birim fiyatlar kullanılmaktadır. Hatalı belirlenen birim fiyatlar, bahsi geçen tutarlarında hatalı olmasına neden olacaktır. Bu nedenle alan tahrip tutarı ve tranşe kazı birim fiyatları hatalıdır, dolayısıyla altyapı kazı izni harçlarında, teminat, irat ve zayiat tutarlarında da hata oluşmuştur.

   
   

   Sonuç olarak İdare, alan tahrip tutarı ve tranşe kazı birim birim fiyatlarını; 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun mükerrer 79’uncu maddesi hükümlerine göre alınan AYKOME kararları belirlenmeli ve ilgili kurumların birim fiyat listeleri takip edilerek gerekli güncellemelerin yapılması gerekmektedir.

3. Asfalt Kaplamaları İçin Teminat Alınmaması

İdare, altyapı kazılarında asfalt kaplaması gerektiren işler için teminat bedeli hesaplamamıştır.

Kazı ruhsatlarının verilmesi esnasında alınması gereken teminat bedellerinden birini de asfalt kaplaması gerektiren işler oluşturmaktadır. Ancak yapılan incelemede, ruhsat bedeli hesaplamalarında asfalt kaplamaları için herhangi bir teminatın hesaplanmadığı/alınmadığı tespit edilmiştir.

2022 yılında (31.12.2022 tarihi itibariyle) Büyükşehir Belediyesi tarafından altyapı ile ilgili kazı yapacak gerçek ve tüzel kişilere toplamda (normal ve arıza) için 1.323.514 metre ve 59.896 adet izin ve kazı ruhsatı verilmiştir. Altyapı kazılarına ilişkin yapılan tüm idari faaliyetler; mevzuat ve İBB AYKOME kararları ile desteklenmelidir. Örneğin 100 metre üzerindeki kazıların projeli olması veya 100 metre altındaki kazıların projesiz olması (altyapı veri sistemine bilgi girişi ile izin ve ruhsat verilmesi) yönteminin İBB AYKOME kararı ile desteklenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla İdare tarafından detaylı hesaplama gerektiren altyapı kazılarına yönelik hem saha çalışmalarındaki denetimler artırılmalı hem de izne ve ruhsata esas olan bedel hesaplamalarında tam ve doğru bir yöntem geliştirilmelidir. Altyapı çalışmalarının 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu, 3194 sayılı İmar Kanunu, Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği ve ilgili diğer mevzuatlar ve ikincil düzenlemeler kapsamında yürütülmesi gerekmektedir. Büyükşehir dâhilindeki altyapı hizmetlerinin etkili ve koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla İBB AYKOME’nin gerekli kararları alması kamu yararına olacaktır.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından; hesaplamalarda tranşe derinliklerinin kullanılmaması ve altyapı kazılarına ilişkin bedellerin hesabında kullanılan birim fiyatların hatalı olarak belirlenmesi hususlarının düzeltilmesine ilişkin işlemlere başlanıldığı ifade edilmiştir. Asfalt kaplamaları için teminat alınmaması hususu ile ilgili olarak ise asfalt bedelinin peşin olarak tahsil edildiği, asfalt imalatının İSKİ Genel Müdürlüğü tarafından yapıldığı ve buna istinaden asfalt iş kalemi için teminat bedeli alınmadığı ifade

edilmiştir.

Daha önce belirtildiği üzere 2464 sayılı Kanun’un mükerrer 79’uncu maddesinin ikinci fıkrasında, altyapı kazı izni harcının matrahının alan tahrip tutarı olduğu; üçüncü fıkrasında ise altyapı kazı alanı ile kazı sırasında diğer altyapı tesislerine zarar verilmesi halinde bu tesisler kazıyı yapan tarafından eski haline getirileceği, şayet alan tahrip tutarının peşin yatırılması veya alan tahrip tutarı kadar teminat verilmesi halinde altyapı kazı alanının belediyece de kapatılabileceği hüküm altına alınmıştır. Alan tahrip tutarı, İdare tarafından uygulanan ruhsat bedeli hesaplama modülüne göre teminat bedelleri ile irat tutarlarının toplamından oluşmaktadır. Bu tutarlar ise her bir iş kalemi için ayrı yapılan hesabın toplamlarından oluşmaktadır. Yapılan hesaplamalarda diğer iş kalemleri için teminat alınmakta iken asfalt kaplama kalemi için alınmadığı görülmüştür ve İdarece bunun nedeninin ise asfalt bedelinin peşin olarak tahsil edilmesi olduğu ifade edilmektedir.

Tranşe asfalt kaplamaları İSKİ tarafından yapıldığından altyapı kazı alanı kazıyı yapanlar tarafından kapatılmamaktadır. Bunun için ise bu kişiler alan tahrip tutarı peşin olarak ödemeli veya aynı miktarda teminat göstermelidir. Alan tahrip tutarı hesabında ise belirtildiği üzere bazı iş kalemleri için teminat kabul edilirken asfalt kaplama işi için bedelin peşin ödenmesi talep edilmektedir, yani alan tahrip tutarının bir kısmı teminattan bir kısmı ise peşin ödemeden oluşabilmektedir.

Asfalt kaplama işi İdarece (İSKİ tarafından) yapıldığından buna ilişkin tutar peşin olarak tahsil edilmesi hatalı bir uygulama olmasa da kazıyı yapan kişilerin istekleri halinde teminat vermeleri de mümkün kılınmalıdır. Dolayısıyla teminat alınmaması bir kural değil, karşı tarafa bırakılan bir seçim olmalıdır.

Sonuç olarak; dolgu içeren iş kalemlerinde tranşe derinlik değerinin hesaba katılarak m3 ölçü birimine göre işlem ve hesaplama yapılmasının gerektiği, altyapı kazılarına ilişkin bedellerin hesabında kullanılan birim fiyatlarının güncellenmesinde ve teminatların hesaplanmasında da gerekli özen yükümlülüğünün gözetilmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir.