Toplu taşıma gelir desteğinin indirimli ve ücretsiz yolcu/biniş sayısı esas alınmadan ulaşım hizmetlerini yürüten belediye şirketinin faaliyet zararını karşılamak üzere aktarıldığı, dolayısıyla Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabının doğruyu yansıtmadığı görülmüştür.

5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine göre Büyükşehir belediyeleri; kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilmektedirler. Yine aynı maddeye göre; mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini belediye veya bağlı kuruluşlarının %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilmektedirler.

Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi anılan Kanun maddesi hükmü gereği toplu ulaşım hizmetlerinin işletme yetkisini BELSAN AŞ’ye devretmiştir. Şirketin faaliyet alanının önemli bir kısmını toplu ulaşım hizmetleri oluşturmaktadır. Toplu ulaşım hizmetlerinin işletme yetkisi Şirkette olup, şehir içi toplu taşıma hatlarının ücret tarifelerini belirleme yetkisi ise, Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Koordinasyon Merkezinde bulunmaktadır.

Şirket, toplu taşıma hizmetlerini yerine getirirken; akaryakıt, personel, bakım-onarım, amortisman vb. giderlerine katlanmakta, bu maliyet kalemlerinin karşılanması için gerekli olan gelir ise, belirlenen ücret tarifeleri ile karşılanmaktadır.

Ayrıca 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7’nci maddesinde “….Büyükşehir belediyeleri, kendisinden izin veya ruhsat almak ya da hat kiralamak suretiyle çalışan ve toplu taşıma hizmeti yürüten gerçek ve tüzel kişilere; nüfus, hattın uzunluğu ve hattı kullanan sayısı kriterlerini esas alarak tespit edeceği hatlardaki toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz veya indirimli olarak yararlananlara ilişkin gelir desteği ödemesi yapabilir.” Hükmüne istinaden Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi tarafından Şirkete toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz ve indirimli yararlanan vatandaşlar için gelir desteği sağlanmaktadır.

Ancak yapılan incelemede; 2023 Yılı içerisinde 22.796.997 adet indirimli, 8.833.804 adet ücretsiz biniş için toplam 190.924.526,50 TL gelir desteği yapılması gerekirken, Şirkete gelir desteği olarak aktarılan tutarın 403.830.000,00 TL olduğu, başka bir ifadeyle; indirimli ve ücretsiz yolcu/biniş sayısı esas alınmadan mevzuata aykırı bir şekilde 212.905.473,50 TL’nin Şirketin faaliyet zararını dolaylı olarak sübvanse etmek için aktarıldığı tespit edilmiştir.

Kamu İdaresi cevabında her ne kadar; indirimli ve ücretsiz yolcu başına verilecek gelir desteğinin encümen kararına istinaden araç uzunluğuna göre belirlendiği, toplu taşıma hizmetinin ihale ile yapılması halinde fazladan %20 KDV, damga vergisi gibi ödemeler nedeniyle gider kalemlerinin arttırılmış olacağı ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun "Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları" başlıklı 7'nci maddesinde "Kişi bazında destek yapılacaktır" ibaresinin bulunmadığı ifade edilmiş olsa da;

Büyükşehir Belediye Meclisi'nin 14.01.2022 tarih ve 66 nolu kararıyla yolcu başına ve özel halk otobüsleri ve BELSAN AŞ için ayrı ayrı olmak üzere gelir desteğinin belirlenmesi yetkisinin Büyükşehir Belediye Encümenine verildiği, Büyükşehir Belediye Encümeni tarafından gelir desteğinin belirlenmesinde araç uzunluklarının esas alındığı anlaşılmıştır. Ancak bulguda da yer verildiği üzere, 2023 Yılı içerisinde indirimli ve ücretsiz biniş için yapılması gereken gelir desteğinin çok üzerinde Şirket'e aktarımda bulunulduğu, Kanun'un sadece toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz veya indirimli olarak yararlananlar için öngördüğü gelir desteği uygulamasının Büyükşehir Belediyesinde bu amacından uzaklaşarak tamamen Şirketin faaliyet zararını dolaylı olarak sübvanse etmek için kullanılan bir araç olduğu görülmüştür.

Ayrıca Bulguda, toplu taşıma hizmetinin ihale ile yapılmasına ilişkin herhangi bir öneri niteliğinde ifadeye yer verilmemiş olup, belediye şirketi olmanın yanı sıra 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri doğrultusunda faaliyetlerini yürüten Şirket'in faaliyet zararını karşılamak üzere aktarılan gelir desteğinin Kanun'da yer verilen düzenlemenin amacına uygun olmadığı belirtilmiştir.

Sonuç olarak Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi 2023 Yılı Bilançosunda 590 Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabının 1.233.769.504,71 TL olması gerekirken 1.020.864.031,21 TL olduğu görülmüştür. Dolayısıyla toplu taşıma gelir desteğinin mevzuata aykırı bir şekilde yapılması nedeniyle Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabında 212.905.473,50 TL hataya sebebiyet verilmiş olup Şirketin mali sürdürülebilirliğini sağlamak üzere gerekli tedbirlerin alınması ve Belediye tarafından bu kapsamda sağlanacak desteklerin mevzuata uygun olarak yapılması gerekmektedir.