İdare tarafından yaptırılan bazı mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin, ihale mevzuatında yer alan ihale usulleri yerine, kısımlara bölünerek 4734 sayılı Kanun’un 22/d maddesi kapsamında doğrudan temin yolu ile tedarik edildiği görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde; İdarelerin, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu, eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin kısımlara bölünemeyeceği ve bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün temel usuller olduğu hüküm altına alınmıştır.

Bilindiği üzere doğrudan temin; ihtiyaçların, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 18’inci maddesinde sayılan (açık ihale usulü, belli istekliler arasında ihale usulü ve pazarlık ihale usulü) ihale usulleri için tespit edilen kurallara uyulmaksızın; ilan yapılmadan, teminat alınmadan, ihale komisyonu kurma ve anılan Kanunun 10’uncu maddesinde sayılan yeterlilik kriterlerini arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasa fiyat araştırması yapılarak temin edilmesidir. Dolayısı ile doğrudan temin bir ihale usulü değildir. Doğrudan temin ile 4734 sayılı Kanun’un 22’nci maddesinde belirtilen nitelikteki ihtiyaçların karşılanmasında idarelere kolaylık sağlanması amaçlanmıştır. Bu nedenle bazı alımların belirlenen parasal limitler dâhilinde bu maddeye göre yapılması istisnai bir durumdur. Asıl olan, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 18’inci maddesinde sayılan (açık ihale usulü, belli istekliler arasında ihale usulü ve pazarlık ihale usulü) ihale usulleri ile alım yapılmasıdır.

4734 sayılı Kanun’un 22’nci maddesinin (d) bendinde belirtilen ve Kurum tarafından güncellenen tutarı aşmayan mal ve hizmet alımları ve yapım işleri ile temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin mal ve hizmetlerin idarelerce temin edilmesi mümkün bulunmaktadır. Bu bentte belirlenen parasal limitlere bağlı olarak yapılacak ihtiyaç teminlerinde, piyasada yapılan fiyat araştırması sonucunda öngörülen parasal limitin aşılacağının tespit edilmesi halinde, ihtiyacın Kanunun ilgili hükümlerine göre ihale yoluyla temin edilmesi gerekmektedir.

Ayrıca, 4734 sayılı Kanun’un 19’uncu maddesine göre açık ihale usulü ile temini gereken ihtiyacın, Kanunun 22’nci maddesinin (d) bendi için öngörülen parasal sınırların altında kalacak şekilde, adet bazında veya aynı ihale konusu içinde yer alabilecek nitelikteki mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinin, kalemlere veya gruplara bölünmek suretiyle aynı Kanunun 22’nci maddesinin (d) bendine göre temini, 4734 sayılı Kanun’un temel ilkelerine aykırılık teşkil etmektedir.

09.02.2023 tarihli ve 32099 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6787 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile deprem afetinden etkilenen illerde (Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa) ortaya çıkan ihtiyaçların karşılanmasına yönelik olarak bu illerdeki ve/veya diğer illerdeki idarelerin 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22/d maddesi kapsamında gerçekleştirecekleri doğrudan temin limitleri 28.02.2023 tarihine kadar 5.000.000,00 TL ye yükseltilmiş, 24.02.2023 tarihli ve 32114 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 6862 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile anılan kapsamdaki yükseltilmiş doğrudan temin limitinin geçerlilik süresi 08.05.2023 tarihine uzatılmıştır.

‌Yapılan incelemede; 6787 ve 6862 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararları kapsamında deprem afetinden etkilenen illerin ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik olmayan, belediyenin kendi sorumluluk alanındaki ihtiyaçlar nedeniyle, niteliği gereği aynı mahiyette olan aşağıdaki tabloda yer alan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin kısımlara bölünmek suretiyle gerçekleştirildiği görülmüştür.

Tablo 10: Kısımlara Bölünerek Yapılan Alımlar Listesi

Tabloda görüldüğü üzere her bir alımda 4734 sayılı Kanun’un 22-d maddesine göre 2023 yılında büyükşehir sınırlarındaki idareler için geçerli olan 431.810,00 TL( KDV Hariç) limitine uyulmuş olmakla birlikte; benzer mahiyetteki bordür yapım işleri toplamı 2.548.555,00 TL; damperli kamyon/kamyon kiralama hizmet alımları toplamı 722.577,20 TL; iş makinası kiralama hizmet alımları toplamı 4.324.349,40 TL (3.577.069,40 TL’sı Fen İşleri Müdürlüğünde, 747.280,00 TL’sı Park bahçeler Müdürlüğünde); Kent Ormanı Mesire alanı için yapılan mal alımları toplamı 2.014.925,00 TL olduğu halde ihale usulleri yerine doğrudan teminle kısımlar halinde alım yapılmıştır.

Kamu idaresinin cevabında; "Nihai amacın hizmetleri kolay pratik ve kamu hizmetini aksatmayacak kadar hızlı gerçekleştirmek olması, söz konusu alımların önceden öngörülmemesine rağmen ihtiyaç nedeniyle sonradan ortaya çıkmış ve tamamlayıcı nitelikteki alımlar olması, farklı tarihlerde farklı bölgelerde, farklı mahiyetteki işlerin gerçeklemesi, Belediyenin yılın sekiz-dokuz ayı ağır kış şartlarının hüküm sürdüğü bir bölgede yer aldığından inşaat sezonunun oldukça kısıtlı olması, ülkenin ekonomik koşullarında meydana gelen olumsuzluklar ve deprem sonrası iş makinalarının deprem bölgesinde hizmet vermesi, ekonomik döngünün olmaması ve inşaat sektörünün olumsuz şartlar geçirmesi, bölgenin iklim şartlarında kar ile mücadele hizmetinin planlı olarak değil de anlık gerçekleştiğinden ihale yoluna gidilememesi, aksi halde olumsuz hava koşulları ihalede umulduğu gibi gerçekleşmediği anda ihale konusu kiralama işleminin sebepsiz kalacak olması,

Fen İşleri Müdürlüğünce 2023 yılı itibari ile yapılan çeşitli yapım, bakım, onarım, karla mücadele işlerinde araç kiralama ihtiyacı hasıl olması, aynı dönem içerisinde yine ilçe sınırlarında imar planlarındaki yeni yerleşkelerde yaşayan vatandaşların ilgili bölge ile alakalı talepleri doğrultusunda acil müdahale gerektiren inşai faaliyetlerin ortaya çıkması, belediyenin envanterindeki araçların mevcut işleri ve eklenen talepleri karşılayacak miktarda olmadığından iş makinası kiralama ihtiyacı hâsıl olması,

Fen İşleri Müdürlüğünce yapımı gerçekleştirilen bordür yapım işlerinin öngörülemeyen, tretuvar yapımı ile alakalı vatandaş taleplerinin ardı ardına gelmesi neticesinde hızlı müdahale etme gerekliliğinden doğması, iklim koşullarından dolayı inşai faaliyetlerinin kısıtlı zaman zarfında yapılabilmesi ve ihale süreçlerinin uzun olması, yapım işinde kullanılan malzemelerin belediyenin envanterindeki malzemelerle aynı evsafta olmaması, öngörülemeyen nedenlerden dolayı vatandaş taleplerini gidermek maksadıyla yapım gerçekleştirilmesi,

Park ve Bahçeler Müdürlüğünce çalışma sezonu içerisinde öncelikle geçici olarak iş makinesi kiralanması, daha sonra çalışma alanlarının genişlemesi ve iş makinesine ihtiyaç duyulmasına binaen kiralama işlemine devam edilmesi, Kent Ormanı Mesire alanı 34 hektarlık bir alana sahip olmakla birlikte çalışmaların belirli bir plan doğrultusunda yapılmasına rağmen özellikle alt yapı çalışmaları neticesinde hortum, boru ve kablo ihtiyacının ormanlık alanın tahrip edilmemesi için güzergâh değişikliğine gidilerek planlanan miktardan fazla kullanılmasına neden olunması," gerekçeleriyle 22/d maddesi kapsamında doğrudan temin usulüyle alımların gerçekleştirildiği belirtilmiştir.

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun: 9’uncu maddesinde kamu idarelerinin;

Kalkınma planları, Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen politikalar, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlayacakları,

Kamu hizmetlerinin istenilen düzeyde ve kalitede sunulabilmesi için bütçeleri ile program ve proje bazında kaynak tahsislerini; stratejik planlarına, yıllık amaç ve hedefleri ile performans göstergelerine dayandırmak zorunda oldukları,

Program bütçeye uygun olarak yürütecekleri faaliyetler ile bunların kaynak ihtiyacını, amaç, hedef ve performans göstergelerini içeren performans programı hazırlayacakları,

Bütçeleri ile stratejik plan ve performans programlarını izlemek ve değerlendirmek amacıyla nesnel, sistematik ve düzenli olarak veri toplayıp analiz ederek, izleme ve değerlendirme sonuçlarının idare faaliyet raporlarında gösterileceği,

11’inci maddesinde üst yöneticilerin; idarelerinin stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planına, yıllık programlara, kurumun stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden, malî yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi, izlenmesi ve kanunlar ile Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinde belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden Bakana; mahallî idarelerde ise meclislerine karşı sorumlu oldukları hükümleri yer almıştır.

Kamu idaresinin cevabındaki gerekçeler idarenin stratejik plan ve bütçesinin, performans programının sağlıklı verilere ve istatistiklere dayandırılmadığını göstermektedir. Açıklanan mevzuat hükümlerine göre üst yöneticiler; idarelerinin stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planına, yıllık programlara, kurumun stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan sorumludurlar. Bu amaçla öncelikle kalkınma planları, Cumhurbaşkanı tarafından belirlenen politikalar, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonlarını oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlamaları gerekmekte olup, kamu hizmetlerinin istenilen düzeyde ve kalitede sunulabilmesi için bütçeleri ile program ve proje bazında kaynak tahsislerini; stratejik planlarına, yıllık amaç ve hedefleri ile performans göstergelerine dayandırmak zorundadırlar. Ayrıca bütçeleri ile stratejik plan ve performans programlarını izlemek ve değerlendirmek amacıyla nesnel, sistematik ve düzenli olarak veri toplayıp analiz ederek, izleme ve değerlendirme sonuçlarının idare faaliyet raporlarında gösterilmesi gerekmektedir.

Yukarıda yer alan doğrudan temin usulüyle yapılan alım listesindeki işler 2023 yılında yaşanan depremle ilgisi bulunmayan, büyükşehir kapsamındaki ilçe belediyelerinin sürekli yaptığı işlerindendir. Erzurum ilinin iklim şartları asırlardır bilinmekte olup, bölgedeki kamu idareleri bu verileri dikkate alarak stratejik planlarını, bütçelerini ve performans programlarını bu verilere göre yapmalı, bu veriler dikkate alınarak hazırlanmış çalışma ve iş programlarına göre ihaleye çıkılmalıdır.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 5’inci maddesine göre kamu idareleri ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olup, eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin kısımlara bölünmesi mümkün değildir. Yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün temel usuller olup, bazı alımların 4734 sayılı Kanun’un 22/d maddesinde belirlenen parasal limitler dâhilinde doğrudan teminle yapılması istisnai bir durumdur. Oysa listedeki alımlar incelendiğinde doğrudan teminle yapılan benzer işlerin çoğunlukta olduğu, listede yer alan işlerle ilgili herhangi bir ihalenin yapılmadığı (örneğin Kent Ormanı Mesire Alanında mal alımı, iş makinası kiralanması gibi), dolayısıyla listedeki alımların normal ihale usulleriyle temin edilmiş alımlar dışında kalmış istisnai alımlar olmadığı görülmektedir.

Bu itibarla benzer mahiyetteki mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin toplamları, 4734 sayılı Kamu ihale Kanunu’nun 22/d maddesine göre belirlenen büyükşehir sınırlarındaki idareler için doğrudan temin usulüyle alımlara ilişkin olarak alım tarihlerinde geçerli 431.810,00 TL (KDV Hariç) limitini aşması nedeniyle, anılan kanunda yer alan ihale usullerine göre tedarik edilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.