İdare gelirleri açısından en önemli unsur niteliğinde olan su ve atık su tarife tespitinin ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak belirlenmediği görülmüştür.

2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’un “Tarife tespit esasları” başlıklı 23’üncü maddesinde; su satışı, kanalizasyon sistemi bulunan yerlerdeki kullanılmış suların uzaklaştırılması ve septik çukurların boşaltılması giderleri için ayrı tarifeler yapılacağı, söz konusu tarifelerde yönetim ve işletme giderleri ile amortismanları doğrudan gider yazılan (aktifleştirilmeyen) yenileme, ıslah, tevsi masrafları ve bir kâr oranının esas alınacağı; tarifelerin tespiti ve tahsilatla ilgili usul ve esasların bir yönetmelik ile belirleneceği hüküm altına alınmıştır.

Söz konusu madde uyarınca, su satışı ve kullanılmış su bedeli ile ilgili tarifelerin tespiti, tarife tespitinde esas alınacak hususların belirlenmesi ile tespit edilecek bedellerin tahsili ve abonelere verilecek hizmetlere ilişkin usul ve esasların belirlenmesi amacıyla “TİSKİ Tarifeler ve Abone Hizmetleri Yönetmeliği” yayımlanmıştır.

Yönetmelik’in “Tarife tespit esasları” başlıklı 5’inci maddesinde; “(1) Tarifelerin tespitinde aşağıda belirtilen esaslara uyulur:

1. Tarifenin belirlenmesinde, üretilen, kayıplar düşüldükten sonra tüketileceği öngörülen ölçülebilir su satış miktarı ana unsur olarak esas alınır.

2. Toplam sistem maliyetleri tarifelere yansıtılır.

3. Atık su tarifesi; atıkların oluşturduğu veya oluşturması muhtemel çevresel kirlenme ve bozulmayı önlemek, sınırlandırmak, gidermek ve çevrenin iyileştirilmesini sağlamak için yapılan ve/veya yapılacak tüm yatırımların ve harcamaların kirletenler veya bozulmaya neden olanlar tarafından karşılanacağı şeklinde tanımlanan “kirleten öder” ilkesine göre belirlenir.” denilmektedir.

   Aynı Yönetmelik’in “Su satışı ve atık su tarifesi” başlıklı 10’uncu maddesinde; su satışı ve atık su tarifesinin belirlenmesinde; enerji ve malzeme giderleri, personel giderleri, çeşitli masraflar, su isale ve dağıtım giderlerinden oluşan yönetim ve işletme giderleri, amortismanlar, aktifleştirilmeyen yenileme, ıslah ve tevsii masrafları ile kârlılık oranının dikkate alınacağı ifade edilmiştir.

   Yukarıda belirtilen mevzuat hükümlerine göre; tarife bedellerinin belirlenmesinde, üretilen ve kayıplar düşüldükten sonra tüketileceği öngörülen ölçülebilir su satış miktarı, yönetim ve işletme giderleri, amortismanlar, aktifleştirilmeyen yenileme, ıslah ve tevsii masrafları ile kârlılık oranının dikkate alınması ve gerçek değerlerle maliyet hesabının yapılması gerekmektedir.

   İdarenin hesap ve işlemlerinin incelenmesi neticesinde; su ve atık su tarife tespitine yönelik mevzuatın öngördüğü şekilde herhangi bir maliyet hesabının yapılmadığı, Genel Kurul tarafından belirlenen tarife bedelleri üzerine Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) oranında artış yapıldığı, söz konusu uygulama nedeniyle su ve atık su tarife bedellerinin gerçek maliyet unsurlarını yansıtmadığı tespit edilmiştir.

   Diğer taraftan, İdarece belirlenen su satış tarifelerinin, su üretim maliyet bedellerinin altında belirlendiği anlaşılmıştır. Yukarıda belirtilen mevzuat açıklamaları çerçevesinde tarifelerin belirlenmesinde; yönetim, işletme ve amortisman giderleri ile işletme kârı sağlayabilecek bir oranın esas alınacağı belirtilmektedir. Ancak hukuki olarak kayıt altına alındığı halde, idarece tarifelerin tespitinde “maliyet + kar” yöntemi benimsenmemiştir.

   İdarenin 2022 ve 2023 yılı su satış tarifeleri incelendiğinde; su üretim maliyetinin altında belirlendiği görülmüştür. Diğer taraftan, TİSKİ Genel Kurulunca 30.11.2023 tarihli kararı ile belirlenen ve 01.12.2023 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan satış tarifesinin de hesaplanan birim maliyetlerin altında belirlenmeye devam edildiği tespit edilmiştir.

   İdare tarafından 2023 yılı sonu itibarıyla hesaplanan su maliyet tablosu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

   ‌Tablo 10: 2023 Yılı Su Maliyeti Tablosu

   TİSKİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
   2023 SU MALİYET HESABI
   GENEL GİDERLER	TL
   TİSKİ BÜTÇE GİDERLERİ	1.101.803.001,00	1.137.928.357,00
   ARITMA TESİSLERİ YATIRIM MALİYETLERİ	36.125.356,00
   ŞEBEKEYE VERİLEN SU MİKTARLARI	M3
   ARITMA TESİSLERİNDEN ŞEBEKEYE VERİLEN SU MİKTARI	66.093.463,00	69.243.463,00
   KUYULARDAN ŞEBEKEYE VERİLEN SU MİKTARI	3.150.000,00
   FATURALANDIRILAN SU MİKTARI (M3)	43.650.621,00
   MALİYET (TL/M3)	26,07

   İdarenin 2023 yılı mizan verilerine göre su hizmetleri satışından 414.686.387,19 TL gelir elde edildiği, faturalandırılan su miktarı dikkate alındığında ortalama su satış fiyatının 9,50 TL olduğu tespit edilmiştir.

   TİSKİ Genel Kurulunun, tarife belirlemeye ilişkin yetkisi sınırsız olmayıp, 2560 sayılı Kanun hükümlerinde detayları gösterilen, maliyet artı kar esasına dayalı bir hesaplamaya dayalı olarak kullanması gerekmektedir. Bu gereklilik, hizmetlerin verimli bir şekilde sürdürebilmesi, daha kaliteli ve etkin bir şekilde hizmet sağlanabilmesi ve mevzuat hükümlerine uygun bir yetki kullanımının gerçekleşmesi açılarından önem arz etmektedir.

   Genel kurulca tarifelerin maliyet hesabı yapılmadan ve bir kar oranı ihtiva etmeden tespit edilmesi, bir takım olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Yeni kurulan ve sürekli yatırım yapma ihtiyacı olan bir İdarenin, maliyetlerini abonelerine yansıtmaması, her yıl büyüyen bütçe açıkları ve borç yükünü de beraberinde getirmektedir. Özellikle kırsal mahalle ve eski belde belediyeleri için yüzde elli oranlarına varan indirimler, su satış fiyatının maliyeti karşılamasını daha da güçleştirmiştir.

   Kamu idaresi cevabında bulgu konusu hususa katılındığı ve gerekli çalışmaların başlatılacağı ifade edilmiştir.

   Sonuç itibarıyla, mevzuatın öngördüğü şekilde maliyet hesabının yapılması, su ve atık su tarifelerinin bu doğrultuda belirlenmesi gerekmektedir.