Büyükşehir Belediyesi Üçyol - Bornova metro hattının işletilmesi ile ilgili olarak 03.12.1999 tarih ve 05/258 sayılı Büyükşehir Meclisi kararında; mezkur hat ve daha sonra sisteme entegre olacak diğer hatların işletme imtiyazının, 1580 sayılı Belediye Kanunu’nun 19/4-A nci maddesi ve 3030 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanunu’nun 6/A-g maddesi uyarınca Belediyenin iştiraki olan İZMİR METRO (İzmir Metro – İzmir Büyükşehir Metro İşletmeciliği Taşımacılık İnşaat ve Sanayi Ticaret A.Ş.) A.Ş.’ye devredilmesi kabul edilmiştir.

Bunu müteakip; bila tarihli taraflar arasında “İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nca Yaptırılan İzmir Metro İşletme İşinin İzmir Metro – İzmir Büyükşehir Metro İşletmeciliği Taşımacılık İnşaat ve Sanayi Ticaret A.Ş.’ne Yaptırılmasına İlişkin İşletme Sözleşmesi” imzalanmıştır.

Mezkur sözleşmenin “Konu” başlıklı 2 nci maddesinde aynen; “Sözleşmenin konusu ulaşıma açılmış bulunan Üçyol-Bornova hattı ile ileride özel projesine göre yapılıp sisteme katılacak olan diğer metro hatları ve DDY ile bağlantılı olarak raylı ulaşıma entegre edilecek toplu taşıma sisteminin tüm araç, gereç, yer, donanım ve tesisleriyle birlikte bir bütün olarak işletilmek üzere ŞİRKET’e devredilmesidir.

İstasyon ve eklentilerinde ATM ve baz istasyonu küçük tesis ve donanımların kurdurulması, kiralanması ŞİRKET’e, istasyonlardaki dükkanların kiralanması ve

kullanılması İ.B.Ş.B.B.’a ait olmak üzere bu sözleşmenin kapsamı içindedir.”

Mali Hükümler başlıklı 5 nci maddesinin 2 nci bendinde aynen; “ŞİRKET, KDV hariç olmak üzere, aylık yolcu taşıma net hasılatının %15’ini işletme bedeli olarak İ.B.Ş.B.B.’na 3’er aylık dönemler halinde öder. Ödemeler, 3’er aylık dönemi izleyen ayın ilk on günü içinde yapılır.

2. maddede ŞİRKET tarafından kiralanacağı belirlenen yerlerin gelirleri işletme bedeli dışında tutulur.” denilmiştir.

Mülga 1580 sayılı Belediye Kanunu’nun “Belediyelerin Hakları, Salahiyet Ve İmtiyazları” başlıklı 19 uncu maddesinin 4/A ve 5 inci maddelerinde aynen;

“4) Müktesep haklara halel gelmemek üzere belediye sınırı dahilinde;

A - Doğrudan doğruya yapılmak ve işletilmek şartiyle su, havagazı, elektrik, tramvay tesisatı kurmak ve işletmek, göl, nehir, körfez ve sevahili mütecavire vapurları nakliyatını deruhde ve ifa etmek belediyelerin hakkıdır. (Ancak belediyeler bu işlerin tesis veya işletilmesi için müddeti kırk seneyi tecavüz etmemek ve şeraiti Devletçe müttehaz kaidelere muvafık olmak üzere imtiyaz da verebilirler.

…

5) (Değişik: 3666 - 5.7.1939) Belediye hudutları dahilinde muayyen mıntakalar arasında yolcu nakil vasıtası olarak otobüs, minibüs, otokar, tünel troley, füniküler işletmek … münhasıran Belediyelerin hakkıdır.

(Değişik bent: 3612 - 7.2.1990)Bunların, belediyelerin de iştirak edecekleri şirketler vasıtasıyla yapılması ve işletilmesi veya icara verilmesi veyahut imtiyazın devri İçişleri Bakanlığının kararına bağlıdır. Belediyeler dilerse inhisarı tazammun etmemek şartıyla bunların işletilmesine ruhsat dahi verebilir. …” hükümlerine,

Mülga 3030 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanunu’nun “Büyükşehir ve İlçe Belediyelerinin Görevleri” başlıklı 6/A-g maddesinde aynen; “g) Büyük şehir dahilindeki su, kanalizasyon, her nevi gaz, merkezi ısıtma ve toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek,” hükmüne,

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Şirket Kurulması” başlıklı 26 ncı maddesinde aynen; “… Büyükşehir belediyesi, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince

belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir. (Ek cümle:12/11/2012-360/10 md.) Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.” hükmüne yer verilmiştir.

Konu ile ilgili olarak; hem mezkur sözleşmenin imzalandığı yıl yürürlükte olan hem de mer’i mevzuat hükümleri birlikte incelendiğinde; büyükşehir belediyelerinin toplu ulaşım hizmetlerini belirli oranda iştiraki olan şirketlere meclis kararıyla ihalesiz devredebileceği aşikardır. Bu husus yukarıda belirtilen tüm mevzuat hükümlerinde bilahare sayılmıştır.

Bununla birlikte; 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26 ncı maddesinde ise toplu ulaşım gibi bazı kamusal imtiyazların yanı sıra büfe ve benzeri üniteler gibi özel malların veya hakların meclis kararı ile devri de tahdidi olarak sayılmış olup, bunun içerisinde metro işletmesinin duraklarında veya trenlerin içerisinde yer alacak olan reklam materyalleri ile bankaların para çekme makinelerine (ATM) ait yerlerin kiralanması hususu yer almamaktadır. Buna ek olarak, zikredilen meclis kararında ve sözleşmede de bizatihi reklam materyallerine ilişkin bir hususa değinilmemiştir.

Özetle; büyükşehir belediyesinin iştiraki olsa bile, metro işletmesinin duraklarında veya trenlerin içerisinde yer alacak olan reklam materyalleri ile bankaların para çekme makinelerine (ATM) ait yerlerin kiralanması hususu meclis kararıyla üçüncü kişilere devredilemeyecektir. Ayrıca, bunlar toplu ulaşım hizmetleri ile doğrudan ilişkili ve işletmenin yürütümü ile ilgili hususlar olmadığından, bu gelir getirici faaliyetlerin kiralanması işi 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabidir.

Yapılan incelemede;

1. ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda belediye iştiraklerine dahi ihalesiz devredilmesi mümkün olmayan, İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi’nin yukarıda yer verilen kararında ve (imzalanma tarihine belediye kayıtlarından da ulaşamadığımız) mezkur sözleşme hükümlerinde de yer verilmediği halde, metro işletmesinin duraklarında veya trenlerin içerisinde yer alan alanlarda bulunun reklam materyallerinin kiralanması sonucu (31.12.2018 tarihi itibariyle) İzmir Metro A.Ş.’nin 2018 yılı içerisinde 3.131.006,36 TL tahsilat gerçekleştirdiği tespit edilmiştir.

   Mevzuat hükümlerince devir yetkisi verilmeyen, meclis kararında ve sözleşmede bulunmadığı halde, metro işletmesinin duraklarında veya trenlerin içerisinde yer alan alanlarda bulunun reklam materyallerinin Büyükşehir Belediyesi’nce 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümleri uyarınca ihale yoluyla üçüncü kişilere kiralanması gerekmektedir.

2. ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda belediye iştiraklerine dahi ihalesiz devredilmesi mümkün olmayan ve Büyükşehir Belediye Meclisi’nin yukarıda yer verilen

kararında yer verilmediği halde, metro işletmesinin duraklarında yer alan bankaların para çekme makinelerine (ATM) ait yerlerin kiralanması sonucu (31.12.2018 tarihi itibariyle) İzmir Metro A.Ş.’nin 2018 yılı içerisinde 1.314.971,15 TL tahsilat gerçekleştirdiği tespit edilmiştir.

Mevzuat hükümlerince devir yetkisi verilmeyen ve meclis kararında bulunmadığı halde, metro işletmesinin duraklarında yer alan bankaların para çekme makinelerine (ATM) ait yerlerin İzmir Büyükşehir Belediyesi’nce 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümleri uyarınca ihale yoluyla üçüncü kişilere kiralanması gerekmektedir.

Ayrıca yukarıda belirtilen ve Büyükşehir Belediyesi’nce mahrum kalınan gelirlerin toplamı 4.445.977,51 TL olup, bu miktarın belediye bütçesine aktarılmasının sağlanması gerektiği mütalaa edilmektedir.

Kamu idaresi cevabında; Özetle, bulguda belirtilen mevzuat hükümleri tekrar edilmiş, mezkur sözleşmenin “Konu” başlıklı 2 nci maddesindeki;

“Sözleşmenin konusu ulaşıma açılmış bulunan Üçyol-Bornova hattı ile ileride özel projesine göre yapılıp sisteme katılacak olan diğer metro hatları ve DDY ile bağlantılı olarak raylı ulaşıma entegre edilecek toplu taşıma sisteminin tüm araç, gereç, yer, donanım ve tesisleriyle birlikte bir bütün olarak işletilmek üzere ŞİRKET'e devredilmesidir.

İstasyon ve eklentilerinde ATM ve baz istasyonu küçük tesis ve donanımların kurdurulması, kiralanması ŞİRKET'e, istasyonlardaki dükkanların kiralanması ve kullanılması İ.B.Ş.B.B.'a ait olmak üzere bu sözleşmenin kapsamı içindedir." hükmü gereği söz konusu yerlerin gelirlerinin sözleşmede yer alması münasebetiyle için ilgili şirket tarafından elde edilebileceği, çünkü metro işletmesinin bir bütün olarak devredildiği vurgulanmıştır.

Ayrıca; işletme sözleşmesinin kabulü ve imzalanmasına ilişkin 13.11.2001 tarih ve 05/124 sayılı belediye meclisi kararının, mülga mevzuat gereği İçişleri Bakanlığı’nca onay yetkisi devredilen İzmir Valiliği’nin onayına sunulduğunda "izin talebinde ihale ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlanılmamış olması nedeniyle metro işletmeciliğinin devri ile ilgili onay verilmediği, ihale yöntemi Valiliğe bildirildiğinde konunun yeniden değerlendirileceği" yolunda verilen olumsuz yanıt üzerine konunun Belediye tarafından yargıya taşındığı, İzmir 1. İdare Mahkemesi’nin 2003/1010 E. ve 2004/944 K. sayılı kararı ile Valiliğin red işleminin iptaline karar verildiği, bu kararın Danıştay 8. D.' nin 05.04.2006 tarih ve 2005/1342 E ve 2006/1373 K sayılı kararı ile onanarak kesinleştiği, bu halde bulgu konusu yapılan sözleşmenin yargı denetiminden geçerek kesinleşmiş bulunduğundan bahsedilmiştir.

Bununla birlikte; söz konusu devir işlemlerinin yapıldığı tarihte ilgili yerlerin mezkur

şirkete devredilebileceği, bu nedenle kanunun geriye yürümezliği ilkesi gereği 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu gibi daha sonra çıkan kanun hükümlerinin bu mevzuya uygulanamayacağı belirtilmiştir.

Bu nedenlerle; İzmir metrosunun duraklarında veya trenlerin içerisinde yer alan reklam materyalleri ile bankaların para çekme makinelerine ait yerlerin İzmir Metro A.Ş.’ne devredilmesinde mevzuata aykırı işlem yapılmadığı kanaatindeyiz, denilmiştir.

Sonuç olarak Savunmada bahsi geçen 05.04.2006 tarih ve 2005/1342 E ve 2006/1373 K sayılı Danıştay Kararının incelenmesi neticesinde; mezkur kararın bulgu konusu edilen ve geliri ilgili şirkete bırakılan yerlere ilişkin olmadığı görülmüştür. Mezkur karar toplu taşıma imtiyazının bizatihi ilgili şirkete devrine ilişkin olup, bulgumuzda da Danıştay Kararına paralel olarak bunun devredilebileceği ancak direkt toplu taşıma işi ile ilgili olmayan gelir getirici unsurların devredilemeyeceği hususuna değinilmiştir.

Savunmada ayrıca, Kanunların Geriye Yürümezliği ilkesine vurgu yapılmıştır. Ancak bulgu metninde belirtilen mülga yahut mer’i tüm kanun hükümleri dikkatlice incelendiğinde söz konusu ATM yerlerinin veyahut reklam materyallerinin bila bedel belediye iştiraklerine devredilebileceğine dair bir hüküm bulunmamaktadır. Bulguda ve savunmada belirtilen tüm mevzuat hükümlerinde, toplu taşıma işleminin ya da tahdidi olarak sayılmış bulunan bazı tesislerin devrine ilişkin hususların yer aldığı aşikar olduğundan ve bunlar da bulgu konusu kapsamındaki hususları kapsamadığından savunmanın Kanunların Geriye Yürümezliği ilkesine dayanan kısmının yersiz olduğu mütalaa edilmektedir.

Özetle; bulguda da belirtildiği üzere, büyükşehir belediyesinin iştiraki olsa bile, metro işletmesinin duraklarında veya trenlerin içerisinde yer alan reklam materyalleri ile bankaların para çekme makinelerine (ATM) ait yerlerin kiralanması hususu meclis kararıyla üçüncü kişilere devredilemeyecektir. Ayrıca, bunlar toplu ulaşım hizmetleri ile doğrudan ilişkili ve işletmenin yürütümü ile ilgili hususlar olmadığından, bu gelir getirici faaliyetlerin kiralanması işi 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabidir. Ayrıca zikredilen meclis kararında ve sözleşmede de bizatihi reklam materyallerine ilişkin bir hususa değinilmemiştir.

Bununla birlikte; söz konusu husus 2017 Yılı İzmir Büyükşehir Belediyesi Sayıştay Denetim Raporu’nun 13 nolu bulgusunda konu edilmiş olup, idare tarafından düzeltici işlem yapılacağı belirtilmesi münasebetiyle bu yıl denetimlerinde tarafımızca sürecin takip edileceği bildirilmiş olmasına rağmen düzeltici işlem tesis edilmediği görülmüştür.